Jesień życia może być dla niektórych trudnym czasem. Często zdarza się, że seniorzy nie są w stanie samodzielnie podejmować decyzji oraz dbać o interesy osobiste i majątkowe. W takich sytuacjach sąd może ustanowić opiekuna prawnego dla osoby starszej. Kto może nim zostać i jakie obowiązki ma taki opiekun prawny? Wyjaśniamy w poniższym artykule!
Kim jest osoba ubezwłasnowolniona
Wyróżnia się dwa typy ubezwłasnowolnienia: częściowe oraz całkowite. Jest to zależne od stanu osoby, która podlega ubezwłasnowolnieniu.
Do ubezwłasnowolnienia może dojść wtedy, gdy różnego rodzaju zaburzenia takie jak choroba psychiczna czy upośledzenie umysłowe sprawiają, że dana osoba nie jest w stanie sprawować kontroli nad swoim zachowaniem. Wówczas mówimy o ubezwłasnowolnieniu całkowitym. Nad osobą ubezwłasnowolnioną całkowicie pieczę sprawuje opiekun prawny.
„Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem”.
O ubezwłasnowolnieniu częściowym natomiast można orzec, gdy osoba jest ograniczona w kierowaniu swoim postępowaniem i niezbędna jest jej pomoc w realizowaniu swoich spraw. Jako przedstawiciela osoby częściowo ubezwłasnowolnionej sąd ustanawia kuratora.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie do sądu złożyć może tylko określone grono osób, w którym znajdują się: małżonek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, a także jej krewni w linii prostej tj. rodzice, dzieci, dziadkowie, wnuki oraz rodzeństwo. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zostać złożony również przez prokuratora.
Kto może zostać opiekunem prawnym?
Opiekuna prawnego osoby starszej ustala sąd opiekuńczy, jeśli istnieją wobec tego powody. W pierwszej kolejności opiekunem powołany może zostać małżonek bądź osoba, która jest spokrewniona z seniorem. W przypadku, gdy nie będzie możliwości wyznaczenia opiekuna spośród nich, sąd może zwrócić się o wskazanie takiej osoby, do właściwej jednostki organizacyjnej pomocy społecznej. Ponadto w sytuacji, gdy senior przebywa w placówce opiekuńczej, sąd może w celu wyznaczenia opiekuna prawnego skierować się do tej placówki.
Opiekunem prawnym może zostać osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz posiada pełnię praw publicznych. Negatywne przesłanki pełnienia funkcji opiekuna prawnego zawarte zostały w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym:
„§ 1. Nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych.
“1a. Opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.
§ 2. Nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna”.
Opiekun prawny dla seniora – jakie ma obowiązki?
Opiekun prawny ubezwłasnowolnionego seniora jest przede wszystkim jego ustawowym przedstawicielem. Dokonuje czynności prawnych w imieniu osoby starszej, kiedy ta nie może samodzielnie zatroszczyć się o zaspokojenie swoich potrzeb życiowych oraz o swój majątek.
Najważniejsze jest to, by opiekun prawny seniora dbał o jego dobro oraz interes społeczny. Należy zapewnić mu należytą opiekę lekarską, zadbać o odpowiednią terapię i leczenie.
Do wszelkich decyzji podejmowanych w ważnych sprawach dotyczących osoby pozostającej pod opieką lub jej majątku, opiekun powinien uzyskać zezwolenie sądu.
Opiekun prawny powinien również chronić seniora przed wyrządzeniem krzywdy przez osoby trzecie, przy jednoczesnym pilnowaniu, by również osoba, nad którą sprawuje on opiekę, nie zagrażała otoczeniu oraz nie popełniła działań na szkodę otoczenia. Jako że opiekun prawny z mocy ustawy obowiązany jest do nadzoru nad osobą ubezwłasnowolnioną, w określonych sytuacjach może ponosić również odpowiedzialność za szkodę, którą ubezwłasnowolniony wyrządzi otoczeniu.
Art. 427. Kodeksu cywilnego mówi, że „kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru”.
Istotne jest to, aby jedną z pierwszych czynności po objęciu funkcji opiekuna, było zinwentaryzowanie majątku seniora i zaprezentowanie uzyskanych wyników sądowi. Ponadto opiekun zobowiązany jest również do tego, aby co najmniej raz w roku przedstawić dokładne sprawozdania i rachunki dotyczące opieki i zarządzania powierzonym majątkiem. Należy zaznaczyć, że do obowiązków opiekuna nie zalicza się ponoszenia żadnych nakładów czy wydatków przeznaczonych na rzecz seniora znajdującego się pod opieką.
Sprawowanie opieki nad osobą starszą nadzorowane jest ze strony sądu opiekuńczego. W sytuacjach, gdy opiekun prawny ma jakieś wątpliwości związane ze sprawowaną opieką, powinien zwrócić się do sądu celem otrzymania wskazówek dotyczących dalszego postępowania. Sąd powinien udzielić takich rad. Sąd może również zwolnić opiekuna z pełnionych obowiązków, gdy istnieją wobec tego odpowiednie przesłanki związane z niedopełnieniem obowiązków. Ponadto sprawujący opiekę również może zwrócić się do sądu z wnioskiem o zwolnienie z obowiązków.
Czy opiekun prawny otrzymuje wynagrodzenie?
Opiekun osoby starszej ma prawo do ubiegania się o okresowe wynagrodzenie za pełnienie opieki. Sąd opiekuńczy może takie wynagrodzenie przyznać. Wynagrodzenie jednorazowe wypłacane jest w dniu ustania opieki bądź zwolnienia od niej.
Wynagrodzenie pokrywane jest z majątku lub dochodów osoby, nad którą sprawuje się opiekę. W momencie, kiedy osoba ta nie posiada odpowiednich środków, wynagrodzenie wypłacane zostaje ze środków publicznych przez właściwy ośrodek pomocy społecznej.
Opiekun prawny może również żądać od osoby, nad którą sprawuje opiekę zwrotu poniesionych nakładów oraz wydatków związanych ze sprawowaną opieką.
