Podatek od spadku – od jakiego spadku zapłacisz podatek?

Nie zawsze odziedziczenie spadku oznacza otrzymanie fortuny od wujka z Ameryki. Niekiedy są to same długi, a niekiedy wieloletnie konflikty i kłótnie z rodziną o to, co się komu w spadku należy. Niezależnie od tego jednak każde przysporzenie spadkobiercy wiąże się z obowiązkiem uiszczenia odpowiedniej daniny na rzecz urzędu skarbowego. Podatek od spadku powstaje zawsze, niezależnie czy dziedziczenie miało miejsce na podstawie ustawy, czy testamentu. Na szczęście ustawodawca rozróżnił sytuację prawno-podatkową spadkobierców w zależności od stopnia pokrewieństwa na linii spadkodawca–spadkobierca. Wskutek tego osoby najbliższe zostały zwolnione z obowiązku podatkowego. Mimo to w dalszym ciągu są one zobowiązane do poinformowania fiskusa o otrzymanym przysporzeniu. Wobec tego warto wiedzieć, jak rozumiany jest spadek, od jakich rzeczy lub praw naliczany jest podatek od spadku oraz od jakiego momentu należy liczyć termin do złożenia oświadczenia w urzędzie i zapłaty podatku.

Od czego zapłacimy podatek od spadku?

Zasadniczo podatek od spadku powstaje zawsze. Niezależnie od tego, czy podstawą jego uzyskania będzie orzeczenie sądu, czy stwierdzenie nabycia spadku u notariusza. Nie ma również znaczenia, czy dojdzie do uzyskania przysporzenia na podstawie ustawy, testamentu lub też orzeczenia o prawie do zachowku. W każdym z tych wypadków spadkobierca musi liczyć się z powstaniem obowiązku względem urzędu skarbowego. Jednakże w różnych okolicznościach moment powstania tego zobowiązania może być inny.

Jak sama nazwa wskazuje, omawiany rodzaj podatku należy zapłacić w przypadku otrzymania spadku. Jednakże jak należy rozumieć to pojęcie i co może wchodzić w jego skład? Spadek to ogół praw i obowiązków zmarłego, który z chwilą jego śmierci przechodzi na jego następców prawnych. Spadek otwiera się już z chwilą śmierci spadkodawcy i od tego momentu prawa i obowiązki należące się zmarłemu stają się wyodrębnioną masą majątkową, w której aż do dokonania działu spadku spadkobiercy uczestniczą na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych. Do spadku wchodzą w szczególności:

1. własność rzeczy oraz udział we współwłasności;
2. użytkowanie wieczyste;
3. zastaw i hipoteka wraz z wierzytelnością, którą zabezpieczają;
4. wszystkie wierzytelności i wszystkie zobowiązania wynikające z umów, których podmiotem był zmarły;
5. roszczenie do naprawienia szkody;
6. obowiązek odszkodowawczy (obowiązek ten przechodzi na spadkobierców ponoszącego odpowiedzialność za szkodę);
7. prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej, spółki jawnej, spółki komandytowej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, prostej spółki akcyjnej i spółki akcyjnej;
8. raty alimentacyjne, które stały się wymagalne za życia uprawnionego;
9. prawa i obowiązki wynikające z papierów wartościowych, np. weksli.

Kiedy nie jest należny podatek od spadku?

Podatek od spadku nie zawsze będzie należny, wyłączenia omawia art. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Zgodnie z nim podatek od spadku nie jest należny, jeśli ma miejsce:

• nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium RP;
• nabycie w drodze spadku praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw;
• nabycie w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego;
• nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego;
• nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.

Podatek od spadku a moment powstania obowiązku podatkowego

W zależności od tego, czy do otrzymania majątku zmarłego dochodzi wskutek dziedziczenia ustawowego, testamentowego, czy orzeczenia o prawie do zachowku, data powstania obowiązku podatkowego może być różnie liczona. W przypadku dziedziczenia ustawowego i testamentowego ustawa określa dwa momenty, w których może powstać obowiązek podatkowy, tj.:

• moment przyjęcia spadku, lub
• moment uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.

Spadkodawca nabywa spadek już w chwili jego otwarcia, czyli śmierci spadkodawcy. Nabycie jest niezależne od tego, czy spadkobierca dokona przewidzianych w ustawie czynności prawnych, czy też będzie zachowywał się biernie. Nie ma przy tym znaczenia nawet świadomość spadkobiercy co do powołania go do dziedziczenia. W chwili nabycia prawa do spadku spadkobierca może go przyjąć wprost (bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe), przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości spadku) bądź też spadek odrzucić. Na podjęcie decyzji i złożenie oświadczenia w tym temacie spadkobierca ma 6 miesięcy. Termin ten jest liczony od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania. W przypadku biernej postawy spadkobierca dziedziczy z tzw. dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że po upływie wskazanego terminu nie będzie mógł już przyjąć spadku wprost lub go odrzucić. Co istotne, do momentu złożenia oświadczenia lub upływu owych 6 miesięcy spadkobierca nie ma prawa rozporządzać odziedziczonym majątkiem, gdyż nabycie spadku z mocy prawa z chwilą śmierci spadkodawcy nie jest nabyciem definitywnym. Zatwierdza je dopiero orzeczenie sądu lub sporządzenie odpowiedniego aktu przez notariusza.

Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca może złożyć łącznie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku. Należy jednak pamiętać, że sąd nie wyda orzeczenia przed upływem wspomnianego sześciomiesięcznego okresu, chyba że wszyscy spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Wynika to z faktu, że sąd przed wydaniem orzeczenia powinien wiedzieć, kto należy do grona spadkobierców oraz kto przyjmie spadek, a kto go odrzuci. Aby móc tego dokonać, musi upłynąć termin, w którym ustawodawca zobowiązał wszystkich spadkobierców do podjęcia decyzji w kwestii przyjęcia spadku.

Z powyższej procedury wynika, iż w praktyce rzadko dochodzi do powstania obowiązku podatkowego w momencie przyjęcia spadku. Moment ten można uznać wyłącznie wtedy, gdy znani są wszyscy spadkobiercy i są oni zgodni w kwestii wspólnego dziedziczenia. W innych wypadkach obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu w przedmiocie stwierdzenia dziedziczenia. Potwierdza to orzeczenie Naczelnego Sądu Administracyjnego: „W przypadku niezłożenia zeznania podatkowego, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądowego stwierdzającego prawo do spadku” (por. wyrok NSA z 3 sierpnia 1995 roku, sygn. akt: SA/Bk 35/95).

W przypadku zachowku ustawodawca przewidział inny sposób na obliczanie terminu, w jakim ma zostać uregulowany podatek od spadku. Z chwilą śmierci spadkodawcy następuje otwarcie spadku, jeżeli jednak istnieje testament, wówczas prawo do masy spadkowej nabywają jedynie osoby wskazane w tym dokumencie. Jeśli zatem testator pominie któregoś ze swoich spadkobierców ustawowych, ci mają prawo do żądania od spadkobierców testamentowych zapłaty określonej ustawowo kwoty. Zachowek przysługuje potomkom, małżonkowi oraz rodzicom spadkobiercy. W tym wypadku obowiązek podatkowy powstaje dopiero z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części. I nie chodzi tu o datę orzeczenia sądu w przedmiocie powstania prawa do zachowku. Chwilą powstania obowiązku podatkowego jest, w wypadku wypłaty gotówkowej, dzień wypłaty do rąk własnych uprawnionego lub przelewu na rachunek bankowy, z kolei w sytuacji wydania rzeczy – chwila przeniesienia ich własności na uprawnionego.

Ile wynosi podatek od spadku?

Zgodnie z art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn podatek od spadku oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według następujących skal:

Kwoty wolne od podatku przedstawiają się następująco:

• 9637 zł w przypadku osób wchodzących w skład I grupy podatkowej;
• 7276 zł w przypadku osób wchodzących w skład II grupy podatkowej;
• 4902 zł w przypadku osób wchodzących w skład III grupy podatkowej.

Jak widać, ustawodawca podzielił podatników na trzy grupy. W zależności od tego, do której z nich należy spadkodawca, naliczany będzie podatek od spadku. Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

1. do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
2. do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
3. do grupy III – innych nabywców.

Jak określić wartość majątku, od którego płacony jest podatek od spadku?

Co do zasady to podatnik wskazuje wartość otrzymanego przysporzenia, od którego musi zapłacić podatek od spadku. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy wartość tę przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, o ile odpowiada ona wartości rynkowej odziedziczonych rzeczy i praw. Dla określenia wartości rynkowej spadku spadkobierca powinien dokonać porównania przeciętnych cen w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku aktualnych na dzień powstania obowiązku podatkowego. Dodatkowo na wartość nabytych rzeczy i praw ma stan i stopień zużycia danej rzeczy. Z całą pewnością rzecz wyglądająca jak nowa, nawet będąc nabyta wcześniej, będzie miała wyższą wartość aniżeli rzecz zakupiona w późniejszym okresie, która jednak będzie porysowana, obdarta, zardzewiała czy poszczerbiona.

Podatek od spadku – podsumowanie

Obowiązek podatkowy w przypadku spadków występuje zawsze, jednakże jego wysokość oraz moment powstania zależą już od wielu czynników – przede wszystkim od stopnia pokrewieństwa spadkodawcy ze spadkobiercą. Dla przykładu, osoba niespokrewniona zapłaci nawet dwudziestoprocentowy podatek od spadku, podczas gdy małżonek zmarłego zostanie z podatku całkowicie zwolniony. W każdej jednak sytuacji o nabyciu spadku należy powiadomić urząd skarbowy – taki obowiązek mają nawet ci spadkobiercy, którzy nie muszą uiszczać daniny. Na złożenie stosownego oświadczenia jest 6 miesięcy. Wydaje się, iż jest to termin wystarczający, aby dokonać wyceny otrzymanego majątku i zgłosić go we właściwym urzędzie.