Testament przedsiębiorcy - dziedziczenie firmy

Niewielu przedsiębiorców zdaje sobie sprawę z tego, iż planowanie spadkowe winno być jedną z ważniejszych biznesowych decyzji. Niezależnie od tego, w jakiej formie przedsiębiorca prowadzi swoją działalność – czy jest to jednoosobowa działalność gospodarcza, czy też potężna spółka – przedsiębiorca powinien rozważyć, co stanie się z dorobkiem jego życia w razie jego śmierci. Czy dziedziczenie firmy jest możliwe, jak wygląda testament przedsiębiorcy?

Testament lub ustawa

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce zasadami dziedziczenie może odbywać się w oparciu o:

• zasady ustawowe, określone w Kodeksie cywilnym;

• sporządzony przez spadkodawcę przed śmiercią testament.

To spadkodawca decyduje o tym, który sposób dziedziczenia znajdzie zastosowanie w jego sprawie.

Jeśli spadkodawca sporządzi ważny (tj. zgodny z przepisami wskazanymi w Kodeksie cywilnym) testament, wówczas dziedziczenie odbędzie się na zasadach i w kolejności określonej w treści testamentu. Testament nie musi obejmować całego majątku spadkodawcy, może on bowiem rozporządzić tylko częścią swoich aktywów i wówczas w odniesieniu do pozostałej części majątku, zastosowanie znajdą zasady ustawowe.

Osoba sporządzająca testament, musi posiadać tzw. zdolność testowania oznaczającą zdolność do sporządzenia ważnego testamentu. Zdolność testowania jest uwarunkowana:

• posiadaniem pełnej zdolności do czynności prawnych (osoba sporządzająca testament musi mieć ukończone 18 lat i nie być ubezwłasnowolniona w żadnym stopniu);

• możliwością złożenia swobodnego oświadczenia woli, pozbawionego jakichkolwiek zewnętrznych nacisków (osoba sporządzająca testament nie może działać pod wpływem błędu czy groźby);

• stanem psychicznym (osoba sporządzająca testament musi działać świadomie).

Jakie są formy testamentów?

Kodeks cywilny przewiduje różne rodzaje i formy testamentów. Do testamentów zwykłych należy zaliczyć:

1. Testament własnoręczny;

2. Testament w formie aktu notarialnego;

3. Testament allograficzny (składany ustnie w obecności dwóch świadków oraz wójta/burmistrza/prezydenta miasta, itd., następnie spisany w formie oświadczenia).

Wśród testamentów szczególnych można wyróżnić:

1. Testament ustny;

2. Testamenty wojskowe;

3. Testamenty podróżne.

Celem krótkiego wyjaśnienia należy wspomnieć, iż testamenty szczególne, zgodnie ze swoją nazwą, mogą być sporządzone w szczególnych okolicznościach czyli wtedy, gdy zachowanie zwykłej formy jest niemożliwe. Testamenty szczególne mają ograniczoną moc, albowiem tracą ważność z upływem 6 miesięcy od daty ich sporządzenia, chyba że spadkodawca zmarł przed tą datą.

W ogromnej większości przypadków zastosowanie znajdą testamenty zwykłe. W przypadku formy aktu notarialnego konieczne jest umówienie wizyty w kancelarii notarialnej. Testament sporządzany jest poprzez spisanie oświadczenia złożonego notariuszowi, zgodnie z przepisami ustawy Prawo o notariacie.

Testament własnoręczny jest najprostszy

Niewątpliwie najważniejsze znaczenie praktyczne ma testament sporządzany w formie własnoręcznej. Aby tego rodzaju testament był ważny, konieczne jest spisanie całości oświadczenia własnoręcznie, podpisanie go oraz opatrzenie datą.

Testament własnoręczny jest najprostszą, najtańszą oraz najłatwiejszą do przygotowania formą testamentu. Jeśli spadkodawca wie, w jaki sposób chce rozdysponować swój majątek na wypadek śmierci, może przygotować oświadczenie w tej właśnie formie.

W orzecznictwie polskich sądów wielokrotnie rozstrzygano problemy związane z prawidłową kwalifikacją testamentu, albowiem nie wszystkie dokumenty zawierające ostatnią wolę spadkodawcy, spełniają wszystkie opisane powyżej warunki. Aby uniknąć problemów związanych z ważnością testamentu, warto po jego sporządzeniu dokładnie sprawdzić, czy przygotowany dokument wypełnia wymogi, jakie dla jego ważności nakładają przepisy Kodeksu cywilnego.

Warto zauważyć, iż testament winien być opatrzony podpisem – przez podpis należy rozumieć imię i nazwisko albo pierwszą literę imienia i nazwisko. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, iż podpis innego rodzaju (np. samo imię lub określenie stosunku rodzinnego) nie wpływa na ważność testamentu, jeśli z treści dokumentu jasno wynika, kto jest jego autorem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1960 roku (sygn. III Co 8/60) oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1973 roku (sygn. III CZP 78/72). Warto pamiętać również, że podpis autora dokumentu powinien znaleźć się na samym jego końcu (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 1995 roku (sygn. III CZP 56/95).

Dziedziczenie firmy jako zapis w testamencie przedsiębiorcy

W skład spadku po zmarłym przedsiębiorcy będzie wchodził majątek, jakim spadkodawca dysponował w chwili śmierci. Dla określenia stanu spadku, kluczowy jest stan posiadania w momencie śmierci.

W przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej przedsiębiorca dysponuje majątkiem, który służy mu do prowadzenia działalności, przy czym zgodnie z przepisami nowej ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej przedsiębiorstwo może nadal trwać, o czym poniżej.

Sytuacja przedsiębiorcy prowadzącego działalność w formie spółki osobowej, jest w ogromnej mierze uzależniona od treści umowy spółki. Przygotowując testament przedsiębiorca winien sprawdzić, czy jego spadkobiercy będą mogli wstąpić do spółki, albowiem spółki osobowe są niezwykle silnie związane z osobą wspólnika. Zazwyczaj spadkobiercy będą musieli wybrać jedną osobę do wykonywania praw związanych z uczestnictwem w spółce.

Jeśli przedsiębiorca posiada udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcje w spółce akcyjnej, może zadysponować tymi prawami w sporządzonym przed śmiercią testamencie. W razie śmierci udziałowcy/ akcjonariusza spółka nadal trwa, chociaż umowa spółki może przewidywać określone ograniczenia związane z wstąpieniem spadkobierców do spółki.

Zarządca sukcesyjny – nowość w polskim prawie

Dnia 25 listopada 2018 roku wchodzi w życie ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Do tej pory śmierć przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą, powodowała likwidację jego firmy. Obecnie przedsiębiorca, a także jego spadkobiercy będzie miał możliwość zapewnienia kontynuacji przedsiębiorstwa, jeśli zdecyduje się na powołanie zarządcy sukcesyjnego.

[alert-info]Przepis art. 9 ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej
1. Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego w ten sposób, że:
1) Wskaże określoną osobę do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo
2) zastrzeże, że z chwilą jego śmierci wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym
2. Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę oraz wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji w przypadkach, o których mowa w ust. 1, wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.[/alert-info[

Ustawa określa szczegółowo, w jakiej formie następuje powołanie zarządcy, jakie uprawnienia mu przysługują i jak wygląda funkcjonowanie przedsiębiorstwa po śmierci jego właściciela. Zarządca sukcesyjny może zarządzać firmą przez maksymalnie dwa lata po śmierci przedsiębiorcy, przy czym sąd z ważnych przyczyn może przedłużyć ten okres do pięciu lat.

Dla ważności powołania zarządcy sukcesyjnego, ustawodawca wymaga zachowania formy pisemnej, co oznacza, iż przedsiębiorca może powołać zarządcę w testamencie własnoręcznym. Samo wskazanie zarządcy nie wystarczy, albowiem przedsiębiorca musi złożyć wniosek o wpis zarządcy w CEIDG, a sam zarządca – również w formie pisemnej – musi wyrazić zgodę na pełnienie tej funkcji.