Ulga w podatku od spadków i darowizn - cześć 2

Ulga w podatku od spadków i darowizn jest niejednokrotnie mylona z ulgą mieszkaniową w podatku dochodowym od osób fizycznych. Obie ulgi funkcjonują niezależnie od siebie. Także obie ulgi posiadają odmienne uwarunkowania, umożliwiające z nich skorzystanie. Warto więc prześledzić jak w praktyce funkcjonuje ulga w podatku od spadków i darowizn aby przy nabyciu nieruchomości na drodze dziedziczenia lub darowizny podatnik wykorzystał istniejące profity podatkowe.

Ulga w podatku od spadków i darowizn

Ulga w podatku od spadków i darowizn umożliwia II i III (niekiedy też I) grupie podatkowej zwolnienie z zapłaty tego podatku z tytułu nabycia nieruchomości w drodze dziedziczenia lub darowizny przy zachowaniu określonych warunków (wyszczególnionych w pierwszej części publikacji).

Należy jednak pamiętać, ze podatnik ma obowiązek spełniać niektóre warunki nabytej ulgi także i w kolejnych pięciu latach.

W tym miejscu trzeba jednak nadmienić, iż istnieją dodatkowo pewne wyjątki ustawowe umożliwiające dokonanie niektórych czynności jeszcze w okresie objętym obligatoryjnym wypełnianiu przesłanek ulgi.

Zbycie lokalu mieszkalnego lub udziału w nim w okresie 5 lat a utrata prawa do ulgi

Prawodawca w pewnych przypadkach przewidział dwie możliwości zbycia nieruchomości mieszkalnej w przypadku wystąpienia takiej konieczności z jednoczesnym zachowaniem prawa do ulgi w podatku od spadków i darowizn.

Pierwsza z nich występuje w okoliczności zbycia udziału w budynku lub lokalu mieszkalnym (stanowiącym odrębną nieruchomość) albo spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego, które następuje na rzecz innego ze spadkobierców lub obdarowanych.

Druga okoliczność to sprzedaż budynku lub lokalu mieszkalnego będącego odrębną nieruchomością (lub udziału w takim budynku lub lokalu), albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (bądź udziału w takim prawie) jeżeli:

1. jest ona (sprzedaż) uzasadniona koniecznością zmiany warunków lub miejsca zamieszkania oraz

2. przeznaczenie środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub lokalu mieszkalnego (udziału w budynku lub lokalu) albo spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego (udziału w takim prawie), albo budowę innego budynku lub lokalu nastąpiło w całości w okresie dwóch lat od dnia zbycia i łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym albo wybudowanym budynku lub lokalu, potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały, wynosi 5 lat.

Konieczność zmiany warunków zamieszkania a zachowanie prawa do ulgi

Inny wyjątek jaki przewidział prawodawca to uwzględnienie spełnienia jednego z warunku ulgi mieszkaniowej jeżeli sprzedaż otrzymanego mieszkania nastąpiła z uwagi na konieczność zmiany warunków miejsca zamieszkania.

Chodzi tu o warunek zamieszkiwania przez podatnika nabywcę w otrzymanym mieszkaniu z zameldowaniem w nim na pobyt stały oraz nie dokonywania jego zbycia przez okres 5 lat:

1. od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego - jeżeli w chwili złożenia zeznania lub zawarcia umowy darowizny nabywca mieszka i jest zameldowany na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku,

2. od dnia zamieszkania potwierdzonego zameldowaniem na pobyt stały w nabytym lokalu lub budynku - jeżeli nabywca zamieszka i dokona zameldowania na pobyt stały w ciągu roku od dnia złożenia zeznania podatkowego lub zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego.

Ustawodawca wskazuje, ze powyższy warunek będzie spełniony jeżeli sprzedaż otrzymanego domu lub mieszkania, udziału w nim lub spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego oraz:

1. miała miejsce przed rozpoczęciem zamieszkiwania, ze względu na konieczność zmiany warunków lub miejsca zamieszkania oraz

2. przeznaczenie środków uzyskanych z tego zbycia nastąpi na zakup innego budynku lub lokalu mieszkalnego (udziału w nim) bądź spółdzielczego prawa do lokalu bądź budowę innego domu lub lokalu nastąpi w całości w okresie 2 lat od dnia zbycia.

Przykład 1

Podatnik w 2016 r. otrzymał w spadku od swojego zmarłego szwagra spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego o powierzchni 42 m ². Podatnik przeprowadził postępowanie sądowe w którym sąd potwierdził w 10/2016 r. nabycie spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego. Podatnik w tym samym miesiącu zgłosił poprzez formularz SD-3 nabyty spadek do urzędu skarbowego oraz dołączył oświadczenie o spełnieniu wszystkich warunków do zastosowania ulgi. Urząd skarbowy na mocy wydanej decyzji ustalił podatek od spadków i darowizn w kwocie 0 zł.

Podatnik po remoncie mieszkania w 2018 r. uznał, że dane mieszkanie nie spełni jego potrzeb mieszkaniowych dlatego też sprzedał je za kwotę 120.000 zł. Kwotę tę przeznaczył na częściową spłatę kredytu zaciągniętego na nowe mieszkanie. Podatnik zastanawia się czy w tej sytuacji nie utraci prawa do ulgi?

Niestety podatnik sprzedał nabyte w formie spadku mieszkanie w krótszym czasie aniżeli 5 lat. Ponadto pieniądze ze sprzedaży przeznaczył na spłatę kredytu zaciągniętego na nowe mieszkanie. W tym miejscu należy zasygnalizować, że dodatkowo w art. 16 ust. 7 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn jest mowa o przeznaczeniu środków uzyskanych ze sprzedaży na nabycie innego budynku lub lokalu mieszkalnego w ciągu 2 lat od dnia zbycia. Nie ma tu możliwości wydatkowania ich w części lub w całości na spłatę kredytu przeznaczonego na kolejne mieszkanie lub dom. Żadne z tych warunków nie spełnił podatnik a więc utraci on prawo do ulgi w podatku od spadków i darowizn z tytułu nabycia mieszkania w spadku.

Natomiast będzie mógł skorzystać z ulgi w PIT.

Przykład 2

Podatnik na podstawie testamentu otrzymał w 2018 r. mieszkanie od wujka (nieposiadającego dzieci) zmarłego w Czechach. Po przeprowadzeniu postępowania sądowego w 2019 r. potwierdzono nabycie mieszkania w spadku. Podatnik nie będzie mieszkał w przedmiotowym mieszkaniu i chce w 2019 r. dokonać jego sprzedaży. Z kolei środki ze tej sprzedaży chce przeznaczyć w całości na zakup nowego mieszkania. Czy w tej sytuacji podatnik zachowa ulgę wobec nabycia mieszkania w spadku?

Niestety nie. Pomimo, że podatnik przeznaczy całość pieniędzy ze sprzedaży na zakup nowego mieszkania to jednak nie spełni innego warunku a mianowicie nie będzie tam w ogóle zamieszkiwał a więc podatnik w ogóle nie uzyska prawa do ulgi w podatku od spadków i darowizn z tytułu nabycia mieszkania.

Przykład 3

Podatnik otrzymał w formie darowizny od siostrzeńca 40% udziału w lokalu mieszkalnym o powierzchni użytkowej 130 m ² (3 pokoje, kuchnia, łazienka, korytarz, pralnia, kotłownia, piwnica) do którego przynależy także udział do gruntu o powierzchni 283 m ². Podatnik zastanawia się czy spełniając pozostałe warunki do skorzystania z ulgi jaka część powierzchni będzie podlegać zwolnieniu z podatku jeżeli piwnica i klatka schodowa stanowią 12 m ²?

W tym przypadku zgodnie z art. 16 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn podatnik do łącznej powierzchni użytkowej nie zaliczy powierzchni piwnicy czy klatki schodowej. Po odliczeniu tej powierzchni podatnik otrzymuje 118 m ² (przy założeniu poprawności pomiarów).

Natomiast wysokość zastosowania ulgi będzie przypadać proporcjonalnie do otrzymanego udziału czyli 40% x 110 m ² = 44 m ².

Powierzchnia lokalu mieszkalnego przypadająca w udziale podatnikowi wynosi 40% x 130 m ² = 52 m ² .

Pamiętać przy tym należy, że piwnica i klatka schodowa są wyłączone z powierzchni użytkowej lokalu mieszkalnego, której wartość podlega opodatkowaniu a więc 40% x 12 m ² = 4,8 m ².

Łączna powierzchnia użytkowa lokalu mieszkalnego przypadająca w 40% udziale podatnika i podlegająca opodatkowaniu wyniesie więc 52 m ² – 4,8 m ² = 47,20 m ²

Zatem podatnik będzie mógł skorzystać z ulgi podatkowej przy nabyciu 40% udziału w lokalu mieszkalnym skorzysta z ulgi w podatku od spadków i darowizn do powierzchni 44 m ² przypadającej na otrzymane udziały. Do opodatkowania pozostanie 3,2 m ² pozostałej powierzchni użytkowej.

Niestety w odniesieniu do gruntu ulga w podatku od spadków i darowizn nie może zostać zastosowana przez podatnika, ponieważ dotyczy ona tylko budynków, lokali mieszkalnych albo udziałów w nich.

Dlatego udziału w gruncie będzie podlegać opodatkowaniu w tym wypadku, jeżeli uwzględniając II grupę podatkową wartość tego nabycia przekroczy kwotę wolną 7.276 zł.

Przykład 4

Podatnik w 2004 r. w wyniku śmierci ojca nabył 1/3 udziału do lokalu mieszkalnego o powierzchni łącznej 90 m ². O śmierci ojca podatnika dowiedział się w maju 2018 r. W tym także miesiącu zostało dokonane notarialne poświadczenie dziedziczenia. Podatnik złożył do końca maja 2018 r. zeznanie SD-3 dokumentujące nabycie 1/3 udziału w lokalu mieszkalnym i skorzystał z ulgi z tytułu tego nabycia co skutkowało całkowitym zwolnieniem z podatku. Natomiast we wrześniu 2018 r. pozostali spadkobiercy dokonali notarialnego zniesienia współwłasności na rzecz podatnika. Podatnik do końca 2018 r. dokonał darowizny na rzecz swojego syna, który zamieszkuje z nim w otrzymanym mieszkaniu. Wobec tego faktu ma wątpliwości czy nie utraci w tej sytuacji ulgi podatkowej?

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że podatnik nabył spadek po zmarłym ojcu w 2004 r. a więc w okresie, do którego jeszcze nie miała zastosowanie ulga zwalniająca I grupę podatkową od podatku od spadków i darowizn dla zgłoszenia rzeczy w terminie 6 miesięcy. Dlatego tez podatnikowi pozostało skorzystanie z dostępnej wówczas ulgi z art. 16 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Jednocześnie jeżeli podatnik spełniał wszystkie warunki i nadal w okresie 5 lat będzie je spełniał (konkretnie warunek zamieszkiwania w otrzymanej nieruchomości przez ten okres), wówczas po przekazaniu darowizny mieszkania na rzecz syna nie utraci jej. Dodatkowo wcześniejsze zniesienie współwłasności pozostałych spadkobierców także nie spowodowało utraty ulgi podatkowej.

Przykład 5

Zmarła kuzynka przekazała podatniczce w lutym 2018 r. na drodze testamentu mieszkanie o powierzchni 72 m ². Podatniczka składając do urzędu skarbowego również w lutym 2018 r. zeznanie SD-3 zgłoszenie nabycia tego mieszkania skorzystała z ulgi podatkowej. Oprócz tego cały czas (od 2010 r.) zamieszkiwała w mieszkaniu męża, które jest wyłącznie jego własnością. Jeszcze w 2017 r. podatniczka postanowiła sprzedać nabyte w spadku po kuzynce mieszkanie za 215.000 zł a całość środków przeznaczyła na nabycie wraz z mężem nowego mieszkania za 327.000 zł. Podatniczka w 2019 r. chce dokonać podziału majątku wspólnego tak aby jednym właścicielem nowego mieszkania był mąż. Natomiast podatniczka ma wątpliwości czy w tych okolicznościach nie utraci prawa do ulgi podatkowej z tytułu nabycia sprzedanego już mieszkania.

W tych okolicznościach należy stwierdzić, że podatniczka zachowa prawo do ulgi podatkowej z tytułu nabytego w drodze spadku mieszkania oraz późniejszego jego zbycia.

Ustawodawca zasygnalizował, ze prawo to podatniczka zachowa nawet jeżeli dokona jego zbycia otrzymanego w tym wypadku mieszkania, jeżeli całość środków w ciągu dwóch lat od dnia zbycia przeznaczy na zakup nowego lokalu mieszkalnego, udziału w nim, spółdzielczego prawa do lokalu lub budowę domu.

Jednocześnie z tym warunkiem, podatniczka musi posiadać łączny okres zamieszkiwania w zbytym i nabytym mieszkaniu w wysokości 5 lat przy czym musi on być potwierdzony zameldowaniem na pobyt stały.