Wydawałoby się, że korzyść majątkowa uzyskana w ramach dziedziczenia jest szansą na polepszenie sytuacji finansowej danego spadkobiercy. Niemniej, z uzyskaniem tytułu spadkobiercy wiążą się zobowiązania wobec fiskusa, jeżeli nie zmieścimy się w kwocie wolnej od podatku. Sprawdźmy, kiedy powstaje obowiązek podatkowy przy spadku.
Kiedy powstaje obowiązek podatkowy przy spadku?
Co do zasady obowiązek podatkowy powstaje:
przy nabyciu w drodze polecenia testamentowego, zapisu zwykłego lub zapisu dalszego – z chwilą wykonania;
przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku bądź prawomocnego orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku;
przy nabyciu w drodze zapisu windykacyjnego – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia, postanowienia częściowego, na podstawie którego stwierdza się nabycie przedmiotu z zapisu (art. 6 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn)
Przykład 1.
20 maja 2022 roku zmarł Janusz Kowalski, który pozostawił po sobie testament notarialny. W dniu jego śmierci nastąpiło otwarcie spadku i tym samym jego nabycie przez spadkobierców. Złożyli oni oświadczenie o przyjęciu spadku 1 czerwca 2022 roku. W tym przypadku obowiązek podatkowy powstaje 1 czerwca 2022 roku.
Obowiązek podatkowy przy spadku – dla kogo?
Obowiązek podatkowy dotyczy wszystkich osób fizycznych, które na podstawie dziedziczenia uzyskały spadek w całości lub części. Jednak sam fakt powstania takiego obowiązku nie jest równoznaczny z tym, że będzie trzeba uiścić podatek od spadku. Uzależnione jest to przede wszystkim od złożenia zgłoszenia w urzędzie skarbowym przez potencjalnego spadkobiercę oraz od tego, czy uzyskana przez nas korzyść mieści się w kwocie wolnej od podatku.
Grupy podatkowe a obowiązek podatkowy przy spadku
Wysokość zobowiązania podatkowego będzie zależała od tego, do której grupy podatkowej należy potencjalny spadkobierca (art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn). W polskim systemie podatkowym wyróżniamy trzy podstawowe grupy:
II Grupa – rodzeństwo rodziców, zstępni rodzeństwa, zstępni pasierbów, małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonkowie dalszych zstępnych;
III Grupa – wszystkie inne osoby.
Prócz wymienionych grup istnieje także tzw. Grupa „0” w ramach pierwszej grupy. Zalicza się do niej osoby najbliższe, czyli małżonków, dzieci, wnuki, rodziców, dziadków, pasierbów, rodzeństwo, ojczyma, macochę.
Podstawa opodatkowania
Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych praw majątkowych oraz rzeczy po wcześniejszym potrąceniu ciężarów i długów (art. 7 ustawy o podatku od spadków i darowizn). Taka wartość musi zostać ustalona na podstawie cen rynkowych z dnia powstania zobowiązania podatkowego i na podstawie stanu rzeczy w dniu ich nabycia.
Kluczowym pojęciem jest tutaj wartość rynkowa, która odnosi się również do długów spadkowych. Natomiast niemiarodajne określenie wartości nabytej rzeczy może skutkować wszczęciem postępowania podatkowego przez urząd skarbowy w ramach podwyższenia wartości rzeczy.
Przykład 2.
Pani Joanna chciała zaoszczędzić trochę pieniędzy i zamiast płacić wysoki podatek, postanowiła zaniżyć wartość nieruchomości. Wskazała, że wartość nieruchomości wynosi 100 000 zł, a w rzeczywistości warta była ona 600 000 zł. Urząd skarbowy zorientował się co do niskiej ceny nieruchomości, wszczął postępowanie podatkowe i w rezultacie podwyższył wartość nieruchomości.
Długi i ciężary spadkowe będą odliczane od całości spadku, a nie z osobna z każdej części przypadającej spadkobiercom.
W ramach długów i ciężarów spadku możemy zaliczyć:
koszty pochówku, nagrobka, stypy;
koszty postępowania spadkowego;
koszty poniesione w związku z chorobą spadkodawcy, np. lekarstwa, prywatna opieka medyczna;
wartość poleceń i zapisów;
wypłaty w ramach zachowku.
Przykład 3.
Adam uzyskał od ciotki nieruchomość o wartości 350 000 zł. Poniósł on koszty pogrzebu oraz stypy, co wyniosło 10 000 zł, a do jej śmierci opiekował się nią i zapewniał potrzebną opiekę zdrowotną. Wszelkie koszty z tym związane wyniosły 20 000 zł. W tym wypadku wartość spadku będzie wynosiła 330 000 zł (350 000 - 10 000 - 20 000). Wyliczona wartość będzie podlegała podatkowi od spadku i darowizn.
Zwolnienia podatkowe przy spadku
W związku z grupą „0” osoby do niej należące mogą skorzystać z całkowitego zwolnienia podatkowego, jeżeli fakt nabycia spadku spadkobierca zgłosi do odpowiedniego naczelnika urzędu skarbowego, wypełniając formularz SD-Z2 w przypadku:
nabycia spadku w ramach dziedziczenia – w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o stwierdzenie nabycia spadku;
nabycia praw/korzyści majątkowych – w terminie 6 miesięcy od momentu powstania takiego obowiązku podatkowego.
Dla pozostałych grup podatkowych zwolnienie od podatku będzie zależało od przekroczenia kwoty wolnej od podatku (art. 9 ustawy o podatku od spadków i darowizn). Kwoty wolne od podatku dla grup podatkowych:
Grupa – 9637 zł,
Grupa – 7276 zł,
Grupa – 4902 zł.
Jeżeli kwota uzyskanej korzyści będzie przekraczała powyższe wartości dla danej grupy podatkowej, to taki spadkobierca nie może liczyć na zwolnienie od podatku od spadku i darowizn. W takim wypadku podatek będzie obliczany od nadwyżki ponad kwotę wolną od podatku.
Stawka podatkowa znajduje się w przedziale 3–20% i jej wysokość będzie uzależniona od uzyskanej wartości oraz przynależenia do konkretnej grupy podatkowej.
Przykład 4.
Anna w spadku otrzymała od ojca nieruchomość wartą 400 000 zł. Uprawomocnienie się orzeczenia sądu o nabycie spadku nastąpiło 10 marca 2022 roku. Anna 10 maja zgłosiła fakt nabycia spadku w urzędzie skarbowym. Jako że zmieściła się w 6-miesięcznym terminie, nie będzie zobowiązana do zapłaty podatku od spadku i darowizn.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn
