Rozwód to jeszcze nie koniec kontaktów między małżonkami, to dopiero początek końca. Mimo orzeczenia rozwodowego i zakończenia małżeństwa do rozstrzygnięcia pozostają jeszcze inne aspekty – kontakty z dziećmi, alimenty, wspólny kredyt czy też podział majątku. Podział „prywatnego” majątku wspólnego małżonków wydaje się kwestią oczywistą, co jednak w sytuacji, kiedy jednym ze składników mienia jest firma? Co do zasady majątek firmy prowadzonej przez jednego z małżonków, założonej po zawarciu związku małżeńskiego, jest elementem majątku wspólnego. Podlega zatem takim samym zasadom podziału jak inne składniki. Jak zatem w praktyce wygląda podział majątku firmy?
Czy firma należy do majątku wspólnego małżonków?
Przed podziałem majątku firmy należy ustalić, czy w ogóle wchodzi on do majątku wspólnego małżonków. „Podstawowym” ustrojem majątkowym w małżeństwie jest właśnie wspólność. Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Jeżeli zatem przed wejściem w związek małżeński lub już w jego trakcie strony nie podpisały intercyzy (umowy o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej), firma założona po zawarciu związku będzie należała do majątku wspólnego.
Jeżeli zatem przedsiębiorstwo zostało założone przez oboje małżonków lub jednego z nich w trakcie trwania wspólności majątkowej, to majątek takiej firmy stanowi mienie wspólne małżeństwa. Nie ma tutaj znaczenia, czy była prowadzona formalnie lub faktycznie przez oboje małżonków, czy tylko przez jednego z nich. Wszystkie nakłady czynione po zawarciu małżeństwa są zaliczane do majątku wspólnego i – co do zasady – dzielone po połowie.
Charakter wspólności majątkowej
Wspólność majątkowa małżeńska oznacza, że zasadniczo wszystkie przedmioty nabyte przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa stanowią majątek wspólny. Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należące do majątku osobistego każdego z małżonków zostały opisane szczegółowo w art. 33 kro. Wszystko inne, co nie znalazło się w owym katalogu zamkniętym, staje się majątkiem wspólnym stron. Przedsiębiorstwo jako zespół składników majątkowych i niemajątkowych nie znajduje się w katalogu z art. 33 kro. W związku z tym firma założona po wstąpieniu w związek małżeński stanowi majątek wspólny.
Warto wskazać przy tym, że wspólność małżeńska ma nieco inny charakter niż zwykła współwłasność. Zgodnie bowiem z art. 35 kro w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Dopiero rozwód skutkuje ustaniem wspólności majątkowej i prowadzi do zmiany tzw. bezudziałowej wspólności majątkowej we wspólność w częściach ułamkowych.
Co wchodzi do majątku firmy i do kogo należy?
Ustalenie wartości firmy i podział majątku firmy w praktyce może być o wiele trudniejszy niż proste stwierdzenie „dzielimy wszystko na pół”. Wszystko bowiem zależy od tego, czy przedsiębiorstwo zostało założone przed, czy po zawarciu małżeństwa oraz jakie nakłady z majątku wspólnego, a także majątków osobistych zostały na to poczynione.
W skład majątku firmy wchodzą w szczególności:
- środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym firmy;
- wszystko to, co zostało wytworzone przez przedsiębiorstwo;
- wszystko, co zostało wprowadzone do przedsiębiorstwa na podstawie rachunków bądź oświadczenia o przekazaniu składnika majątku do majątku przedsiębiorstwa.
Chcąc mieć pewność, co wchodzi dokładnie do majątku przedsiębiorstwa i jaką ma to realną wartość, najlepiej powierzyć dokonanie wyceny rzeczoznawcy. Ten na podstawie wybranej przez siebie metody (majątkowej, dochodowej albo porównawczej) dokona względnie trafnej wyceny. Oczywiście prywatna analiza nie przesądza jeszcze niczego, ale warto mieć ją na uwadze przy sporządzeniu planu mającego na celu podział majątku firmy.
Próbując uprościć całe zagadnienie związane ze sposobem podziału majątku firmy, można wskazać, że jeśli małżonkowie w trakcie trwania związku posiadali wspólność majątkową i jeden z nich założył działalność gospodarczą już po zawarciu małżeństwa, a dodatkowo środki na inwestycję firmy pochodziły ze wspólnego majątku małżonków, to całe mienie firmy stanowi majątek wspólny małżonków. W takim wypadku podział majątku firmy przebiega tak jak podział innych składników, a więc majątek firmy dzielony jest na pół.
Jeżeli jednak firma została założona przez jednego małżonka przed zawarciem małżeństwa, ale w trakcie małżeństwa zostały poczynione inwestycje na rozwój firmy z majątku wspólnego, wówczas to, co zostało nabyte przed zawarciem małżeństwa, jest majątkiem osobistym, a to, co wniesiono po wstąpieniu w związek małżeński, wchodzi do majątku wspólnego.
Jak podzielić majątek firmy?
Sposób podziału majątku firmy po rozwodzie nie różni się od podziału innych składników majątku małżonków. Podział majątku firmy może być dokonany w dwojaki sposób:
- poprzez zgodną umowę stron sporządzoną przez notariusza (akt notarialny) – taki podział majątku firmy może być dokonany również w trakcie trwania małżeństwa;
- poprzez podział sądowy w postępowaniu działowym – ten sposób podziału wybierany jest zazwyczaj w sytuacji, gdy strony nie są zgodne co do zasad podziału majątku wspólnego.
Warto pamiętać, że przy podziale majątku wspólnego strony powinny mieć na uwadze wydatki i nakłady, jakie poczyniły ze swojego majątku osobistego do majątku wspólnego i na odwrót – z majątku wspólnego do majątku osobistego.
Rozwód nie jest niczym przyjemnym, ale jeszcze mniej przyjemne może być dzielenie majątku. Często bowiem strony nie są w stanie dojść do porozumienia nawet w najbardziej błahej sprawie (np. podziału płyt CD z muzyką), a co dopiero przy tak poważnej kwestii, jak dział mienia firmy. W sprawach, w których ma miejsce podział majątku firmy, sąd zazwyczaj bierze pod uwagę to, kto prowadził dotychczas przedsiębiorstwo i tej osobie zostawia jego cały majątek, orzekając przy tym o obowiązku spłaty drugiego małżonka.
Może dojść jednak do sytuacji, gdy oboje małżonkowie prowadzili sprawy firmy – jak wówczas zachowa się sąd przy braku kompromisu między stronami co do tego, kto będzie dalej prowadził firmę? Sąd może zarządzić podział majątku firmy poprzez sprzedaż. Taki podział będzie niekorzystny dla każdego z małżonków. Sprzedaż zlecona komornikowi nigdy nie daje takich rezultatów jak sprzedaż w warunkach konkurencyjnych.
Podział majątku firmy po rozwodzie a forma prowadzenia firmy
Podział majątku jest również zależny od tego, o jakiej firmie jest mowa. Zasady podziału będą bowiem się różnić w zależności od tego, czy będzie to jednoosobowa działalność gospodarcza, spółka osobowa czy spółka kapitałowa.
Podział majątku firmy przy jednoosobowej działalności gospodarczej
Przy jednoosobowej działalności gospodarczej jednego z małżonków sprawa jest dosyć prosta. Wszystko, co należy do firmy, należy również do majątku wspólnego małżeństwa. Jeżeli np. samochód został zakupiony „na firmę”, to i tak przy podziale majątku będzie on w równych częściach należał do obojga małżonków.
Jeżeli zatem firma została założona w trakcie trwania małżeństwa i nie została zawarta intercyza, przedsiębiorstwo należy do majątku wspólnego małżonków, wszystkie zyski stanowią dochód wchodzący w skład wspólnego majątku, a wszystko, co zostanie zakupione z zysku firmy, staje się składnikiem majątku wspólnego.
Trzeba jednak pamiętać, że w trakcie trwania małżeństwa majątek wchodzący w skład przedsiębiorstwa może być swobodnie rozporządzany przez małżonka, który prowadzi działalność. Dopiero po rozwodzie uprawnienie to zanika i majątek firmy staje się wspólnością małżonków w częściach ½.
Podział majątku firmy - spółka cywilna
Mimo że spółka cywilna składa się tak naprawdę z osobnych jednoosobowych działalności gospodarczych, to jej zawiązanie zmienia nieco zasady podziału majątku. Zgodnie z przepisami cywilnymi wszystko, co zostało zgromadzone lub wytworzone przez spółkę oraz to, co zostało do niej wniesione, stanowi jej majątek. Majątek ten stanowi współwłasność łączną wspólników – każdy z nich jest na równi uprawniony zarówno do całego majątku, jak i do jego poszczególnych składowych.
Jeżeli zatem dochodzi do rozwodu małżeństwa, gdzie jeden z małżonków jest wspólnikiem spółki cywilnej, a drugi nie uczestniczy w spółce, to przy podziale majątku po rozwodzie współmałżonek, który nie jest wspólnikiem, nie ma praw do żadnego składnika majątku spółki, aż do momentu jej rozwiązania. Dopiero w chwili rozwiązania spółki cywilnej i po podziale jej majątku przyznane wspólnikowi składniki majątku wejdą w skład majątku wspólnego małżonków.
Podział majątku firmy - spółka osobowa
W przypadku spółek osobowych mienie firmy stanowi majątek odrębny od majątku wspólników. Do majątku spółki wchodzą przede wszystkim zgromadzone przez firmę środki pieniężne, wszystko, co w czasie istnienia spółki zostało do niej wniesione jako wkład oraz wszystko, co zostało przez nią nabyte lub wytworzone.
Tak jak przy spółce cywilnej do czasu podziału majątku spółki osobowej między jej wspólników współmałżonek wspólnika nie ma prawa do niczego, co wchodzi w skład firmy. Dopiero po podziale majątku spółki przyznane wspólnikowi składniki majątkowe wejdą w skład majątku wspólnego małżonków.
Podział majątku firmy - spółka kapitałowa
Spółki kapitałowe, podobnie jak spółki osobowe, posiadają oddzielny, własny majątek. W jego skład wchodzą zgromadzone przez spółkę środki pieniężne oraz wszystko, co w czasie istnienia spółki zostało do niej wniesione jako wkład bądź zostało przez nią nabyte lub wytworzone.
Analogicznie do pozostałych spółek, do chwili podziału majątku spółki kapitałowej między jej wspólników lub akcjonariuszy, współmałżonek wspólnika nie ma prawa do żadnego z elementów mienia firmy. Dopiero po dokonanym podziale majątku spółki otrzymane przez wspólnika składniki wchodzą do majątku wspólnego małżonków.
Podział majątku firmy po rozwodzie – podsumowanie
W teorii podział majątku firmy nie różni się niczym od podziału innych składników majątku wspólnego. Jeżeli działalność została założona w trakcie trwania małżeństwa, a małżonkowie nie zawarli intercyzy, majątek firmy dzieli się na pół. Jeśli jednak przedsiębiorstwo zostało założone przez jednego małżonka przed zawarciem małżeństwa, ale w jego trakcie zostały poczynione inwestycje na rozwój firmy z majątku wspólnego, wówczas wszystko to, co wniesiono po wstąpieniu w związek małżeński, wchodzi do majątku wspólnego i dzielone jest w równych częściach. Nieco inaczej wygląda sprawa majątku firm, które mają formę spółki – wtedy małżonek wspólnika, aż do czasu podziału majątku spółki, nie ma prawa do mienia firmy. Prawo to zdobywa dopiero po dokonaniu podziału. Mimo że wydaje się to proste, to w praktyce podział majątku firmy z całą pewnością przysporzy stronom wielu kłopotów i nie będzie przy tym ani tani, ani szybki.
