Podstawą do prowadzenia egzekucji wobec dłużnika jest tytuł wykonawczy. Czym jest tytuł wykonawczy, a czym tytuł egzekucyjny? Jak nadaje się klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu? W jaki sposób i w jakich okolicznościach możliwe jest pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego? Dowiesz się tego z poniższego artykułu.
Tytuł wykonawczy – najważniejsze informacje
Podstawą egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.
Tytułami egzekucyjnymi są:
- orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;
- orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;
- inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;
- akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie;
- akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;
- powyższy akt notarialny, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką bądź zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi. Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji może być złożone także w odrębnym akcie notarialnym.
Do egzekucji ze wspólnego majątku wspólników spółki prawa cywilnego konieczny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom.
Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo-akcyjnej sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. Nie dotyczy to osoby, która w chwili wszczęcia postępowania w sprawie, w której został wydany tytuł egzekucyjny przeciwko spółce, nie była już jej wspólnikiem.
Nadawanie klauzuli wykonalności
Tytułowi egzekucyjnemu pochodzącemu od sądu klauzulę wykonalności nadaje sąd I instancji, w którym sprawa się toczyła lub toczy. Sąd II instancji nadaje klauzulę wykonalności, dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie.
Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności wymienia tytuł egzekucyjny, a w razie potrzeby oznacza świadczenie podlegające egzekucji i zakres egzekucji oraz wskazuje, czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne.
Jeżeli do uzyskania klauzuli wykonalności potrzebne jest zaświadczenie lub dokument, które według ustawy organy państwowe obowiązane są wydać dłużnikowi, wierzyciel może również żądać ich wydania. Gdy wierzyciel nie może uzyskać zaświadczenia lub dokumentu albo gdy chodzi o nadanie klauzuli z urzędu, wydanie ich zarządza sąd.
Jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Nie dotyczy to wypadku, gdy wykonanie jest uzależnione od równoczesnego świadczenia wzajemnego, chyba że świadczenie dłużnika polega na oświadczeniu woli.
Sąd odmawia nadania klauzuli wykonalności, jeżeli:
- w świetle okoliczności sprawy jest oczywiste, że wniosek jest sprzeczny z prawem albo zmierza do obejścia prawa;
- z okoliczności sprawy i treści tytułu egzekucyjnego wynika, że objęte tytułem wykonawczym roszczenie uległo przedawnieniu, chyba że wierzyciel przedstawi dokument, z którego wynika, że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia.
Powództwo o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego
Dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:
- przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
- po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia;
- małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.
Zgodnie z orzecznictwem: „Obowiązkiem powoda jest […] sprecyzowanie już w pozwie, a wyjątkowo – nie później niż przed zamknięciem rozprawy przed sądem pierwszej instancji (art. 316 KPC), okoliczności składających się na przytoczoną podstawę powództwa i służących ich wykazaniu środków dowodowych” (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 22 lipca 2020 roku, I CSK 159/20). Z tego względu niezbędne jest wskazanie w pozwie, o którą z podstaw wymienionych w powyższym wyliczeniu powód opiera swoje żądanie.
Warto mieć natomiast na uwadze stanowisko orzecznictwa, zgodnie z którym: „Powództwo opozycyjne nie może prowadzić do ponownego merytorycznego rozpoznania sprawy zakończonej prawomocnym orzeczeniem sądowym. W szczególności nie jest nadzwyczajnym środkiem prawnym, za pomocą którego miałoby dojść do merytorycznej zmiany uprzednio wydanego, prawomocnego orzeczenia sądu, stanowiącego tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności, podważany przez powoda za pośrednictwem takiego powództwa” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z 15 stycznia 2021 roku, I ACa 226/19).
Należy mieć także na uwadze, że powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności może być skutecznie wniesione wyłącznie, jeżeli istnieje zobowiązanie objęte danym tytułem wykonawczym. Wynika to z faktu, że powództwo to ma na celu udaremnienie egzekucji, a egzekucja nie może być prowadzona w razie wyegzekwowania świadczenia w całości. W takim wypadku wierzyciel jest zaspokojony, w związku z czym traci uprawnienie do wykorzystywania tytułu wykonawczego, a wykonalność tytułu wykonawczego ustaje.
Miejsce prowadzenia egzekucji określa się na podstawie przepisów niniejszego kodeksu regulujących właściwość miejscową organu egzekucyjnego także wtedy, gdy do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną.
Jeżeli egzekucji jeszcze nie wszczęto, powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej.
