Zdarzają się sytuacje, kiedy konieczna jest praca w godzinach nadliczbowych. Pracodawca może poprosić pracownika o zostanie po godzinach, np. w celu przygotowania do ważnego przetargu czy też kontroli. Jednak czy pracownik musi wykonać polecenie przełożonego? Czy za te godziny otrzyma jakiś dodatek? W artykule odpowiemy na te pytania.
Praca w godzinach nadliczbowych
Kodeks pracy ściśle określa, czym jest praca w godzinach nadliczbowych. Jest to “praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czas pracy” (art. 151 § 1 Kodeksu pracy).
Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w następujących sytuacjach:
-
konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcie awarii;
-
szczególne potrzeby pracodawcy (muszą wystąpić okoliczności niemożliwe do przewidzenia).
Przykład 1.
Pani Jola jest kadrową i wykonuje pracę od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-16:00. W piątek 21.04.2017 r. ZUS zawiadomił firmę, w której pracuje pani Jola, o planowanej kontroli 24.04.2017 r. Ze względu na wyjątkową okoliczność szef pani Joli poprosił ją o zostanie godzinę dłużej w celu przygotowania dokumentacji potrzebnej do kontroli ZUS. Praca między godziną 16:00 a 17:00 była pracą w godzinach nadliczbowych.
| Uwaga! Pracownik, który bez uzasadnienia odmówi wykonania pracy w godzinach nadliczbowych na polecenie przełożonego, może zostać ukarany karą porządkową lub pracodawca może rozwiązać z nim umowę o pracę. |
Limity godzin nadliczbowych
Kodeks pracy określa maksymalny dzienny i tygodniowy czas pracy. Norma dzienna to 8 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, a norma tygodniowa to 40 godzin w maksymalnie 12-miesięcznym okresie rozliczeniowym. Natomiast jeśli chodzi o tygodniowy czas pracy wraz z wliczeniem godzin nadliczbowych, nie może on przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym. W roku kalendarzowym liczba nadgodzin przepracowanych w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy nie może przekroczyć 150 godzin.
Dopuszczalne jest ustalenie innego limitu rocznego dla nadgodzin:
-
w układzie zbiorowym pracy;
-
w regulaminie pracy, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym;
-
w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym i nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy.
Nie każdy może pracować w godzinach nadliczbowych
Praca w godzinach nadliczbowych nie może być wykonywana przez:
-
pracowników młodocianych;
-
pracowników tymczasowych;
-
kobiety w ciąży;
-
pracowników niepełnosprawnych - nie dotyczy pracowników niepełnosprawnych zatrudnionych przy pilnowaniu lub jeżeli lekarz wyrazi zgodę na nadgodziny;
-
pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia - w przypadku pracy w godzinach nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy;
-
pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie czwartego roku życia - w przypadku braku ich zgody.
Rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych
Praca w godzinach nadliczbowych może zostać rozliczona w formie dodatku pieniężnego do wynagrodzenia lub pracownik może otrzymać czas wolny od pracy.
Dodatek do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe
Za pracę w godzinach nadliczbowych, poza normalnym wynagrodzeniem, należy się dodatek. Jest on wypłacany w następującej wysokości:
-
100% wynagrodzenia za nadgodziny:
-
nocne;
-
wypadające w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
-
wypadające w dni wolne od pracy udzielone pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;
-
50% wynagrodzenia za nadgodziny wypadające w innym dniu niż określone wyżej.
Dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia wypłacany jest również za godziny nadliczbowe z powodu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba że przekroczenie nastąpiło w wyniku pracy, za które przysługuje dodatek za godziny nadliczbowe wymienione wyżej jako nadgodziny płatne 100%.
Pracownicy wykonujący stale pracę poza zakładem pracy mogą być wynagradzani ryczałtowo za nadgodziny nadliczbowe. Wysokość ryczałtu powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Przykład 2.
Pan Jerzy w poniedziałek miał pracować od godziny 14:00 do 22:00. Na polecenie pracodawcy został do godziny 24:00. Ze względu na to, że od godziny 22:00 do 24:00 przypadają godziny nocne, panu Jerzemu przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.
Przykład 3.
Pan Grzegorz w środę pracował od 8:00 do 16:00. Przed zakończeniem pracy kolega dostał ataku serca. Aby pomóc koledze, pan Grzegorz został godzinę dłużej w pracy. Za tę godzinę otrzyma dodatek do wynagrodzenia w wysokości 50%.
Aby wyliczyć dodatek za godziny nadliczbowe z powodu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy, należy:
-
wyliczyć godziny do przepracowania w danym okresie rozliczeniowym,
-
od liczby faktycznie przepracowanych godzin odjąć godziny do przepracowania - wynikiem będzie liczba godzin nadliczbowych,
-
od tej liczby odjąć godziny, za które pracownikowi przysługuje dodatek z przekroczenia normy dobowej; pozostała liczba godzin to godziny wynikające z przekroczenia normy tygodniowej.
Przykład 4.
Pani Monika wykonuje pracę od poniedziałku do piątku w godzinach 9:00-17:00. Okres rozliczeniowym w jej firmie wynosi miesiąc. W kwietniu 2017 r. do przepracowania były 152 godziny. Pani Monika pracowała w godzinach nadliczbowych i łącznie w kwietniu przepracowała 180 godzin. Godzin nadliczbowych było 28 (180 h - 152 h). Za 20 z tych godzin pani Monice należy się dodatek wynikający z przekroczenia normy dobowej. Pozostałe 8 godzin to nadgodziny wynikające z przekroczenia normy tygodniowej, płatne 100%.
Wynagrodzenie stanowiące podstawę do obliczania dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych wynosi 60% wynagrodzenia, chyba że pracownikowi został określony składnik wynagrodzenia w stawce godzinowej lub miesięcznej.
| Uwaga! Pracownicy wykonujący pracę po godzinach bez zgody pracodawcy nie mają prawa do dodatków za pracę wykonywaną w godzinach nadliczbowych. Kierownicy również nie otrzymają dodatku za nadgodziny, chyba że będą one wykonywane w niedzielę lub święto. |
Czas wolny za pracę w godzinach nadliczbowych
Praca w godzinach nadliczbowych może być odbierana przez pracowników w formie wolnego czasu w takiej samej ilości. Pracownik może złożyć przełożonemu wniosek o udzielenie wolnego czasu. Pracodawca może również bez wniosku pracownika udzielić mu czasu wolnego od pracy, z tym że wówczas w wymiarze o połowę większym niż liczba nadgodzin. Czas wolny za nadgodziny należy się do zakończenia okresu rozliczeniowego i nie powoduje obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
