Praca w godzinach nadliczbowych na polecenie pracodawcy, zgodnie z przepisami prawa, jest obowiązkiem pracownika. Jednak w niektórych przypadkach pracownik może odmówić wykonywania pracy w nadgodzinach.
Praca w godzinach nadliczbowych
Przepisy prawa pracy ograniczają konieczność pracy w godzinach nadliczbowych poprzez określenie sytuacji, w jakich taka praca może być wykonywana. Jest ona dopuszczalna tylko w razie:
konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
szczególnych potrzeb pracodawcy.
Zarządzając pracę nadliczbową, pracodawca musi to uczynić wyraźnie i zrozumiale dla pracownika. Praca w godzinach nadliczbowych, jako podporządkowanie się poleceniu pracodawcy, jest obowiązkiem pracownika, gdyż zgodnie z przepisami Kodeksu pracy, pracownik ma obowiązek wykonywania poleceń pracodawcy.
Art. 100 § 1 Kodeksu pracy Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. |
Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych
Pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych, jeżeli zalicza się do grupy osób objętych zakazem lub ograniczeniem tej pracy.
Praca w godzinach nadliczbowych bezwzględnie zakazana jest w przypadku pracy:
powyżej limitu 150 godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym (art. 151 § 3 Kodeksu pracy) - dotyczy godzin nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy,
pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (art. 151 § 2 Kodeksu pracy) - dotyczy godzin nadliczbowych ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy,
pracownic w ciąży (art. 178 § 1 Kodeksu pracy),
pracowników młodocianych (art. 203 § 1 Kodeksu pracy).
Zakaz pracy w godzinach nadliczbowych dotyczy także pracowników, opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia, chyba że pracownik wyrazi zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych. Z tego uprawnienia może skorzystać tylko jeden z rodziców lub opiekunów.
Również w przypadku osób niepełnosprawnych przepisy przewidują zakaz pracy w godzinach nadliczbowych, chyba że:
pracownik niepełnosprawny jest zatrudniony przy pilnowaniu,
lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracownika, a w razie jego braku lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi zgodę na niestosowanie zakazu.
Wówczas możliwe jest wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych przez pracowników niepełnosprawnych.
Kiedy pracownik może odmówić pracy w godzinach nadliczbowych?
Pracownik może powstrzymać się od wykonywania pracy, w tym w godzinach nadliczbowych, jeżeli warunki pracy nie odpowiadają przepisom BHP i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia.
Pracownik może także odmówić pracy w godzinach nadliczbowych, w sytuacji, gdy polecenie takiej pracy zostało wydane pomimo istnienia bezwzględnego zakazu zatrudniania w godzinach nadliczbowych.
Odmowa pracy w godzinach nadliczbowych jest również uzasadniona, jeżeli polecenie pracodawcy jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, czyli przykładowo konieczności opieki nad chorym członkiem rodziny. Kwestia zasad współżycia społecznego w razie sporu jest rozstrzygana przez sąd pracy.
Konsekwencje odmowy pracownika
Nieuzasadniona odmowa wykonania polecenia pracodawcy, którego sedno to praca w godzinach nadliczbowych, stanowi naruszenie obowiązków pracowniczych. W związku z tym pracownik może zostać ukarany przez pracodawcę jedną z kar porządkowych. Odmowa pracy w godzinach nadliczbowych może także być podstawą do rozwiązania umowy o pracę.
