Przekazanie przedsiębiorstwa członkowi rodziny

Czy przedsiębiorca może przekazać swoją działalność swojej córce, synowi lub innemu członkowi rodziny? Analizujemy jakie składniki przedsiębiorstwa i na jakich zasadach prawnych mogą w taki sposób zmienić właściciela, a dodatkowo sprawdzamy jakie skutki podatkowe i nie tylko niesie przekazanie przedsiębiorstwa członkowi rodziny!

Definicja przedsiębiorstwa

Zgodnie z art. 551 Kodeksu cywilnego przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa);
2. własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości;
3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych;
4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne;
5. koncesje, licencje i zezwolenia;
6. patenty i inne prawa własności przemysłowej;
7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne;
8. tajemnice przedsiębiorstwa;
9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Osoba prowadząca jednoosobową działalność fizyczną, prowadzi przedsiębiorstwo, którym może swobodnie dysponować. Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. 

Po przekazaniu przedsiębiorstwa prowadzący działalność gospodarczą może zdecydować o jej likwidacji.

Przekazanie przedsiębiorstwa członkowi rodziny w darowiźnie

Jeżeli celem przedsiębiorcy jest likwidacja działalności gospodarczej, darowizna przedsiębiorstwa powinna zostać dokonana jeszcze przed likwidacją działalności. W wyniku likwidacji przedsiębiorstwo formalnie przestałoby istnieć, darowizna byłaby zatem niemożliwa. 

Przekazania majątku firmowego w ramach darowizny, należy dokonać na podstawie odpowiedniej umowy, której forma uzależniona jest od składników majątku wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Zbycie części lub całości przedsiębiorstwa powinno zostać dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jeżeli jednak składnikiem przedsiębiorstwa jest nieruchomość darowizna powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego.

Dodatkowo przedsiębiorca dokonujący darowizny powinien również sporządzić protokół przekazania określonych składników majątku. Protokół przekazania powinien zawierać: datę przekazania, wymienienie poszczególnych elementów przedsiębiorstwa w ujęciu ilościowym oraz wartościowym a w szczególności:

1. ilość i wartość towarów handlowych,
2. ilość i wartość wyposażenia, 
3. ilość środków trwałych z podaniem wartości początkowej oraz wysokości dokonanych odpisów amortyzacyjnych.

Dodatkowo istotne jest, aby protokół przekazania spełniał wymogi dokumentu będącego podstawą księgowania dlatego też powinien on spełniać wymogi określone w § 11 ust. 3 rozporządzenia sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów i zawierać co najmniej:

1. wiarygodne określenie wystawcy lub wskazanie stron (nazwę i adresy) uczestniczących w operacji gospodarczej, której dowód dotyczy,
2. datę wystawienia dowodu oraz datę lub okres dokonania operacji gospodarczej, której dowód dotyczy, z tym że jeżeli data dokonania operacji gospodarczej odpowiada dacie wystawienia dowodu, wystarcza podanie jednej daty,
3. przedmiot operacji gospodarczej i jego wartość oraz ilościowe określenie, jeżeli przedmiot operacji jest wymierny w jednostkach naturalnych,
4. podpisy osób uprawnionych do prawidłowego udokumentowania operacji gospodarczych

– oznaczone numerem lub w inny sposób umożliwiający powiązanie dowodu z zapisami księgowymi dokonanymi na jego podstawie.

Obdarowany, który należy do tzw. zerowej grupy podatkowej (małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha), będzie mógł zwolnić się od obowiązku opłacenia podatku od spadku i darowizn pod warunkiem złożenia deklaracji podatkową SD – Z2 właściwemu naczelnikowi urzędu w terminie 6 miesięcy od dnia jej dokonania.

Darowizna podlega również opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy. Zgodnie z art. 4 pkt 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych obowiązek podatkowy, ciąży przy umowie darowizny – na obdarowanym. W myśl art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy podstawę opodatkowania stanowi w tym przypadku wartość długów i ciężarów albo zobowiązań przejętych przez obdarowanego. Jeżeli w wyniku darowizny przedsiębiorstwa, przejęciu odpowiedzialności za jego zobowiązania przez obdarowanych nie będzie towarzyszyć zwolnienie darczyńcy od odpowiedzialności za te długi, to wierzyciele będą mogli domagać się zapłaty zarówno od darczyńcy, jak również od obdarowanych. Tym samym w sytuacji, gdy umowa darowizny nie wiąże się z przejęciem przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań osoby darującej, to taka umowa darowizny nie będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Darowizna przedsiębiorstwa najbliższemu członkowi rodziny nie będzie również rodzić konsekwencji na gruncie podatku dochodowego od osób fizycznych. Do zamiany właściciela przedsiębiorstwa dochodzi nieodpłatnie, darczyńca nie uzyskuje w zamian żadnych świadczeń, które mogłyby stanowić podstawę opodatkowania podatkiem PIT. Jedynym obowiązkiem po stronie darczyńcy znajduje się konieczność dokonania korekty kosztów o wartość przekazanych towarów handlowych i materiałów zaliczonych uprzednio do kosztów uzyskania przychodów. W chwili gdy staną się one przedmiotem darowizny, wydatki na ich zakup przestają mieć cechę wydatków służących osiągnięciu przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Obdarowany za sprzedany towar handlowy, który otrzymał za darmo w razie jego sprzedaży, będzie zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego od całej kwoty sprzedaży. Co do zasady przekazanie środków trwałych oraz wyposażenia przedsiębiorstwa wykorzystywanego w prowadzonej działalności gospodarczej nie generuje konieczności korekty zobowiązań podatkowych. 

Darowizna całego przedsiębiorstwa jest korzystna także na gruncie podatku VAT. Nieodpłatne przekazanie członkowi rodziny przedsiębiorstwa przed formalną jego likwidacją można uznać za transakcję zbycia przedsiębiorstwa, w związku z tym czynność ta nie podlega opodatkowaniu VAT na mocy art. 6 pkt 1 ustawy o VAT. Stanowisko to potwierdza Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji podatkowej z dnia 15.12.2021 r. (0111-KDIB3-2.4012.700.2021.4.SR). 

Obowiązki nowego właściciela przedsiębiorstwa

Nabywca przedsiębiorstwa, aby mógł kontynuować działalność przedsiębiorstwa przede wszystkich powinien zarejestrować działalność gospodarczą. Obowiązki związane z założeniem działalności mogą być różne w zależności od tego w jakiej formie zdecyduje się ją prowadzić. W przypadku gdy miałaby to być indywidualna działalność gospodarcza powinien uzyskać wpis do Ewidencji Działalności Gospodarczej. Procedura polega na wypełnieniu wniosku CEIDG-1, w którym należy podać swoje dane oraz informacje dotyczące przyszłej firmy. Ponadto konieczne będzie uzyskanie numeru REGO, NIP oraz zgłoszenie firmy w ZUS. Po przekazaniu przedsiębiorstwa ulegnie zmianie także jego nazwa, w przypadku jednoosobowej działalności w skład nazwy firmy powinno wchodzić imię i nazwisko jego właściciela. W zależności od przedmiotu działalności należy zweryfikować obowiązek opłacania podatku VAT, a w razie jego wystąpienia dokonać rejestracji w Urzędzie Skarbowym. 

Cesja umów

Wierzytelności zbywcy związane ze zbywanym przedsiębiorstwem, w tym wierzytelności wynikające z umów, np. wierzytelności w stosunku do klientów o zapłatę za dostarczony towar lub wykonaną usługę, lub wierzytelności wobec dostawców o dostarczenie towaru lub wykonanie usługi wchodzą w skład przedsiębiorstwa i są objęte umowa darowizny. Należy jednak uregulować przeniesienie zobowiązań przedsiębiorstwa.

Nabywca przedsiębiorstwa jest, co do zasady, odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa (chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności).

W celu przejęcia zobowiązań zbywcy niezbędne jest uzyskanie zgody wierzyciela na zwolnienie zbywcy z długu. Dotychczasowy i nowy właściciel przedsiębiorstwa powinien zawrzeć umowę cesji – umowę przenoszącą prawa i obowiązki wynikające z poszczególnych umów na nowego właściciela przedsiębiorstwa. Warunkiem koniecznym dokonania cesji jest pisemna strona kontrahentów, będących drugą stroną umów, np. dostawców, w ramach której strony wspólnie uzgadniają wolę przejścia praw i obowiązków jednej ze stron na nowy podmiot. 

Zamknięcie działalności

Jeżeli darczyńca zdecydował się na przekazanie całego przedsiębiorstwa członkowi rodziny powinien dopełnić obowiązków związanych z likwidacją przedsiębiorstwa. Zamknięcie działalności gospodarczej nawet wówczas gdy ich wartość wyniesie „zero” wymaga stworzenia dwóch spisów, spisu składników majątku oraz remanentu towarów handlowych. Na dzień likwidacji działalności darczyńca musi sporządzić spis z natury towarów handlowych, materiałów (surowców) podstawowych i pomocniczych, półwyrobów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, braków, odpadów oraz wyposażenia i dokonać jego wyceny, uwzględniając zasady określone w § 24-26 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Brak składników majątku, będący następstwem ich darowizny, nie wyłącza również przewidzianego w art. 24 ust. 3a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych obowiązku sporządzenia wykazu składników majątku na dzień likwidacji działalności gospodarczej.

Darczyńca powinien zgłosić zaprzestanie wykonywania działalności podlegającej opodatkowaniu podatkiem VAT w Urzędzie Skarbowym wyrejestrować się z ubezpieczeń społecznych oraz ostatecznie wyrejestrować działalność w CEIDG. 

Skutki wobec pracownika

Darowizna przedsiębiorstwa wywołuje także skutki dla jego pracowników. Dlatego w przypadku przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę na uczestnikach procesu zmiany pracodawcy ciąży obowiązek zawiadomienia pracowników o planowanym przejęciu. Analogiczne obowiązki ciążą na pracodawcach także w sytuacji, gdy przejście na innego pracodawcę dotyczy tylko części zakładu pracy. Pracodawca powinien przekazać pracownikowi na piśmie informacje o przejściu zakładu pracy w terminie minimum 30 dni przed datą tego przejścia (art. 231 § 3 Kodeksu pracy). Informacja o przejściu zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę powinna zawierać:

1. przewidywany termin przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę;
2. przyczyny tego przejścia;
3. skutki dla pracowników: prawne, ekonomiczne, socjalne;
4. zamierzone działania dotyczące warunków zatrudnienia pracowników, w szczególności warunków: pracy, płacy, przekwalifikowania.

Dobrą praktyką jest także dołączenie do informacji pouczenia o prawach przysługujących pracownikowi w tej sytuacji, np. do rozwiązania stosunku pracy za 7-dniowym uprzedzeniem.

W związku ze zmianą pracodawcy konieczne będzie przerejestrowanie pracowników oraz zgłoszenie zmiany danych płatnika składek.

Zmiana właściciela przedsiębiorstwa

Przeniesienie przedsiębiorstwa jednoosobowego na osoby trzecie, może być również dokonane poprzez:

1. sprzedaż przedsiębiorstwa 
2. sprzedaż/ darowiznę poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa 
3. aport przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do spółki prawa handlowego i przeniesienie własności udziałów, akcji lub ogółu praw i obowiązków na osoby trzecie 
4. przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę z o.o. i przeniesienie udziałów w spółce na osoby trzecie.

Darowizna przedsiębiorstwa wydaje się być jednak najbardziej korzystna pod względem podatkowym zarówno dla dotychczasowego jak i nowego przedsiębiorcy. Istotne znaczenie na tryb przekazania przedsiębiorstwa powinno mieć jednak to w jakiej formie prawnej nowy przedsiębiorca zamierza ją kontynuować. 

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1360 t.j.)
• Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043 t.j)
• Ustawa z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2022 r. poz. 111 t.j)
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2022 r. poz. 931 t.j)
• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1128 t.j)
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1162 t.j)
• Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2019 r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz.U. 2019 poz. 2544)

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.