Czy adwokat może pracować dla przedsiębiorstwa?

Zawód adwokata wiąże się niewątpliwie z możliwością prowadzenia kancelarii i wykonywaniem wielu różnych czynności procesowych. Okazuje się jednak, że adwokaci znacząco różnią się od radców prawnych, co jest szczególnie widoczne w przypadku podejmowania zatrudnienia w zewnętrznych firmach. Powstaje więc pytanie – czy adwokat może pracować dla przedsiębiorstwa?

Zakres kompetencji adwokata

Adwokaci należą do jednych z najstarszych i najlepiej poznanych grup prawniczych w Polsce. W odróżnieniu od radców prawnych ich samorząd działa w naszym kraju i na całym świecie od naprawdę długiego czasu. Adwokaci kojarzą nam się przede wszystkim z sądami i z pewnością jest to wynik jednej z ich kluczowych kompetencji – prawa do reprezentowania stron w jakimkolwiek postępowaniu sądowym i administracyjnym. Adwokaci mają prawo także do:

• udzielania porad prawnych;
• sporządzania opinii prawnych (ustnych i pisemnych);
• sporządzania wszelkiego rodzaju pism sądowych, administracyjnych oraz umów;
• reprezentowania swojego klienta poza salą sądową – np. przed bankiem lub w celu dokonania oznaczonej czynności prawnej;
• dokonywania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem.

Każdy adwokat zobowiązany jest do nieustannego kształcenia – wynika to wprost z przepisów Ustawy z dnia 26 maja 1982 roku – Prawo o adwokaturze. W praktyce przekłada się to na konieczność uczestnictwa w wyznaczonych kursach i szkoleniach, a także zbierania punktów w ciągu oznaczonego okresu.

Gdzie może pracować adwokat?

Przyjęło się, że podstawowym miejscem pracy każdego adwokata jest jego kancelaria. Podobnie jak przedstawiciele większości zawodów prawniczych jest przedsiębiorcą – prowadzi bowiem działalność gospodarczą na własny interes, odprowadza składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, zaliczki na podatek dochodowy i może zatrudniać inne osoby jako pracodawca. Jednoosobowa kancelaria adwokacka nie jest jednak jedynym miejscem, w którym może on świadczyć swoje usługi. Zgodnie bowiem z treścią art. 4a Prawa o adwokaturze może on wykonywać swój zawód także w zespole adwokackim lub spółce:

• cywilnej lub jawnej, w której wspólnikami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
• partnerskiej, w której partnerami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej;
• komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, w której komplementariuszami są adwokaci, radcowie prawni, rzecznicy patentowi, doradcy podatkowi lub prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 lipca 2002 roku o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Pamiętajmy, że wyłącznym przedmiotem działalności spółek, o których mowa powyżej, jest świadczenie pomocy prawnej. Innymi słowy, jeśli adwokat chciałby wykonywać swój zawód w ramach spółki, której działalnością nie jest pomoc prawna, to taka możliwość jest prawnie zakazana. Naruszenie powyższej reguły skutkuje odpowiedzialnością dyscyplinarną adwokata, co w najgorszym wypadku może się skończyć dla niego wydaleniem z zawodu.

Gdzie nie może pracować adwokat?

Mimo że zakres kompetencji adwokackich jest dosyć szeroki, prawnicy tej kategorii nie mogą wykonywać swoich czynności w ramach tzw. etatu. Nie jest to jednak jedyne ograniczenie w tym zakresie, ponieważ zgodnie z obowiązującymi przepisami adwokat nie może wykonywać zawodu:

• jeżeli pozostaje w stosunku pracy – nie dotyczy to jednak pracowników naukowych oraz naukowo-dydaktycznych (np. magistrów, doktorów i profesorów pracujących na uczelniach wyższych);
• jeżeli został uznany za trwale niezdolnego do wykonywania zawodu;
• jeżeli został ubezwłasnowolniony;
• w razie orzeczenia kary zawieszenia w czynnościach zawodowych albo tymczasowego zawieszenia w wykonywaniu czynności zawodowych.

Oficjalnie zatem adwokat nie może pracować dla przedsiębiorstwa na podstawie żadnej umowy o pracę lub umowy, która kształtowałaby u niego stosunek pracy. Nie dotyczy to jednak umów cywilnoprawnych oraz kontraktów B2B. Adwokaci mogą w ten sposób omijać zakaz pracy etatowej i nie narażą się na naruszenie konkretnych przepisów. Co ciekawe, takie rozwiązanie jest zupełnie odmienne od przepisów regulujących pracę radców prawnych – ta grupa zawodowa może bowiem wykonywać swoje czynności w ramach zwykłych umów o pracę.

Praca adwokata dla konkretnego przedsiębiorstwa jest zatem możliwa tylko w następujących przypadkach:

• gdy ma miejsce w ramach umowy o dzieło, umowy zlecenia lub kontraktu B2B;

• gdy adwokat pozostaje zatrudniony w przedsiębiorstwie na podstawie stosunku pracy (np. umowy o pracę), ale nie świadczy jednocześnie swoich usług w ramach kancelarii lub spółki prawnej, tzn. nie pozostaje czynnym adwokatem (np. zawiesił przysługujące mu prawo do wykonywania zawodu).

Oficjalnie nie znajdziemy więc żadnego adwokata, który równocześnie prowadziłby własną kancelarię i pracowałby na etacie dla jakiejkolwiek firmy.

Co grozi adwokatowi za pracę na etacie dla przedsiębiorstwa?

Podjęcie przez adwokata zatrudnienia na podstawie stosunku pracy grozi powstaniem poważnych konsekwencji. Izba Adwokacka ma prawo wszcząć wówczas postępowanie dyscyplinarne względem takiego prawnika, zarówno z urzędu, jak i na wniosek. Nie jest przy tym istotne, w jaki sposób dowiedziała się o podjęciu pracy na etacie przez adwokata.

Praca dla przedsiębiorstwa na podstawie stosunku pracy jest naruszeniem nie tylko Prawa o adwokaturze, lecz także zasad wyrażonych w Etyce adwokackiej (zbiorze wewnętrznych regulacji dotyczących sposobu prawidłowego wykonywania zawodu adwokata).

Obecnie przewiduje się następujące rodzaje kar dla adwokatów:

• upomnienie;
• nagana;
• kara pieniężna;
• zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od 3 miesięcy do 5 lat;
• wydalenie z adwokatury.

Rodzaj i wielkość kary zależy od wielu czynników, przy czym kluczowa jest postawa obwinionego, a także to jak długo wykonywał pracę na etacie w danym przedsiębiorstwie i czy był tego w pełni świadomy. Im większe i dłużej trwające przewinienie, tym dotkliwsza będzie kara. Oczywiście komisja dyscyplinarna ma możliwość umorzenia toczącego się postępowania i odstąpienia od ukarania – bardzo często dzieje się tak w przypadku drobnych przewinień i młodych adwokatów, którzy dopiero rozpoczynają swoją karierę. Wiele jednak zależy w tej kwestii od konkretnej Izby Adwokackiej (każda ma swoje odrębne zasady oceniania dyscyplinarnego).

Podsumowanie

Adwokat nie może co do zasady pracować dla żadnego przedsiębiorstwa, chyba że robi to poza stosunkiem pracy lub pracuje przy jednoczesnym zawieszeniu wykonywania swojego zawodu w kancelarii. Zakaz etatowej pracy adwokata wynika z przepisów Prawa o adwokaturze oraz Etyki adwokackiej – za jego naruszenie prawnikowi grozi wszczęcie postępowania dyscyplinarnego oraz ukaranie go odpowiednią karą dyscyplinarną (w najgorszym przypadku adwokat za pracę dla przedsiębiorstwa może zostać wydalony z zawodu).