Wykonywanie niektórych zawodów wiąże się z ryzykiem narażenia zdrowia i życia pracowników. W takich przypadkach przeprowadzenie pomiarów w firmie dotyczących czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia jest obowiązkiem pracodawcy. Na czym dokładnie polega ten obowiązek i co grozi za jego niedopełnienie?
Przeprowadzanie pomiarów w firmie
Zgodnie z treścią § 2 i 3 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca ma obowiązek wskazać czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania pracy, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:
- rodzaju tych czynników oraz ich właściwości;
- procesów technologicznych i ich parametrów;
- wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów;
- środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania;
- organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy;
- rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.
Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, działania dotyczące rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a także wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku pracy. Pracodawca zapewnia wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia swojej działalności. Wyniki badań i pomiarów należy przechowywać przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu; w przypadku rejestrów i kart okres ich przechowywania jest znacznie dłuższy i wynosi 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
Zgodnie z obowiązującymi zasadami pracodawca ma obowiązek zweryfikowania potencjalnie szkodliwych czynników w firmie, które należą do 4 podstawowych kategorii:
- czynniki fizyczne,
- czynniki chemiczne,
- czynniki biologiczne,
- czynniki psychofizyczne.
Wyrok WSA w Gdańsku z 6 marca 2014 roku (sygn. akt III SA/Gd 945/13)
Pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary. Jednak ich niewskazanie, w świetle ciążących na pracodawcy obowiązków, nie może automatycznie zwalniać z wykonania badań i pomiarów.
2. Zaniechanie prowadzenia takich badań i pomiarów (w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników), niewątpliwie narusza podstawowe obowiązki pracodawcy określone w Kodeksie pracy. Badania i pomiary mają na celu pełną i obiektywną ocenę warunków pracy umożliwiającą następnie zastosowanie właściwych środków zapobiegających chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą.
Kara za brak pomiarów w firmie
Jeśli pracodawca nie dokona obowiązkowych pomiarów w swojej firmie lub zrobi to po upływie wymaganego terminu, naraża się na odpowiedzialność z art. 283 § 1 Kodeksu pracy. Przepis ten stanowi, że kto, będąc odpowiedzialnym za stan bezpieczeństwa i higieny pracy albo kierując pracownikami lub innymi osobami fizycznymi, nie przestrzega przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Grzywna może być nałożona przez inspektora PIP po uprzednim przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. W niektórych przypadkach nie jest obowiązkowa, zwłaszcza gdy przedsiębiorca nie naruszał wcześniej prawa, a popełnione wykroczenie nie było umyślne i nie stwarzało dużego niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia pracowników. W takim przypadku inspektor pracy może poprzestać na pouczeniu pracodawcy, który powinien dokonać brakujących pomiarów w możliwie jak najszybszym czasie. Jeśli tego nie zrobi albo gdy naruszenie obowiązujących przepisów było poważne, inspektor z pewnością zdecyduje się na nałożenie grzywny. Wysokość takiej kary uzależniona jest od wielkości i rodzaju przewinienia, w praktyce zależy od decyzji inspektora pracy.
Przykład 1.
Pan Michał prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą i zatrudnia 2 osoby. Jego firma zajmuje się projektowaniem stron internetowych dla różnych klientów. Przedsiębiorca rozpoczął swoją działalność niedawno i nie wiedział, że ma obowiązek przeprowadzenia pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w swojej firmie. W toku prowadzonej wobec niego kontroli inspektor pracy stwierdził, że pan Michał nie wykonał obowiązkowych pomiarów, nie sprawdził m.in. stanu instalacji elektrycznej w miejscu, w którym pracownicy wykonują swoje obowiązki. Czy inspektor pracy może nałożyć na przedsiębiorcę grzywnę?
Tak, choć biorąc pod uwagę niewielki stopień zagrożenia zdrowia pracowniczego, można w takim przypadku zastosować pouczenie. Inspektor powinien sporządzić zalecenia pokontrolne, w których zobowiąże przedsiębiorcę do niezwłocznego wykonania brakujących badań i pomiarów.
Przykład 2.
Pani Krystyna prowadzi duży zakład chemiczny, w którym wykorzystywane są różne odczynniki i substancje niebezpieczne. Ze względu na oszczędność nie przeprowadza wymaganych badań i pomiarów substancji szkodliwych dla jej pracowników. W toku kontroli inspektor pracy stwierdził poważne uchybienia i nałożył na panią Krystynę karę 20 000 zł. Kobieta twierdzi, że do tej pory nie była karana za brak przeprowadzenia pomiarów i żąda, aby inspektor uchylił grzywnę i dał jej upomnienie – czy może to zrobić?
Nie, ponieważ rodzaj i wysokość kary za brak ważnych badań i pomiarów w firmie zależy wyłącznie od inspektora pracy. We wskazanym przypadku uchybienia były poważne, ponieważ istotnie zagrażały życiu i zdrowiu pracowników, poza tym wynikały z umyślnego działania przedsiębiorcy. W tej sytuacji nałożenie kary grzywny jest uzasadnione.
Przykład 3.
Pani Olga pominęła przeprowadzenie pomiarów w firmie i nie dopełniła obowiązku przeprowadzenia badań. Inspektor pracy stwierdził jednak, że w tym przypadku wystarczające będzie upomnienie. Jednocześnie w zaleceniach pokontrolnych zobowiązał panią Olgę do tego, aby wykonała niezbędne badania w ciągu najbliższych 30 dni i przesłała inspektorowi do wglądu dokumenty z takich pomiarów. Kobieta stwierdziła, że nie stać jej na wykonanie takich badań, w związku z czym nie dostosowała się do polecenia inspektora. Po upływie 30 dni inspektor stwierdził niewykonanie zaleceń pokontrolnych i nałożył na nią grzywnę w wysokości 30 000 zł – czy miał do tego prawo?
Tak, ponieważ pani Olga nie wykonała zaleceń pokontrolnych i w dalszym ciągu nie przeprowadziła obowiązkowych pomiarów. Zastosowanie maksymalnego wymiaru grzywny również wydaje się uzasadnione, ponieważ kobieta zignorowała upomnienie inspektora pracy.
Odpowiedzialność karna za brak pomiarów w firmie
Niezależnie od grzywny, która może być nałożona na przedsiębiorcę za brak pomiarów w firmie, sprawca może zostać pociągnięty także do odpowiedzialności karnej. Stanowi o tym art. 220 Kodeksu karnego, zgodnie z którym każdy, kto – będąc odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy – nie dopełnia wynikającego stąd obowiązku i przez to naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Nie podlega karze sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
Wyrok SA w Gdańsku z 27 lutego 2020 roku (sygn. akt III APa 25/19):
W zakładzie pracy, w którym występują zagrożenia dla życia i zdrowia pracowników, pracodawca jest zobowiązany do szczególnej staranności w zakresie przeciwdziałania ich wystąpieniu. Naruszenie tego obowiązku może stanowić czyn niedozwolony, niezależnie od tego, że może być również uznane za naruszenie objętego treścią stosunku pracy obowiązku zapewnienia pracownikowi bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Co istotne, może ono nastąpić także wtedy, gdy pracodawcy nie można zarzucić naruszenia konkretnego przepisu prawa. Jest oczywiste, że pracodawca nie zawsze może w pełni zapewnić pracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy i ustrzec ich od wszelkich skutków zagrożeń związanych ze środowiskiem pracy. Powinien jednak z należytą starannością podejmować niezbędne działania zmniejszające do minimum ryzyko utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu pracowników.
Przeprowadzenie pomiarów w firmie - podsumowanie
Przeprowadzenie pomiarów w firmie dotyczących czynników szkodliwych dla zdrowia i życia to obowiązek pracodawcy, z którego musi się wywiązać w ciągu 30 dni od rozpoczęcia swojej działalności. Jeśli tego nie zrobią, narażają się na grzywnę, która może wynieść nawet 30 000 zł. Niezależnie od tego, przedsiębiorcy mogą być także pociągnięci do odpowiedzialności karnej za swojej działania, chyba że dobrowolnie uchylą niebezpieczeństwo grożące pracownikom w ich firmie.
