Polski rynek pracy czeka na znaczące zmiany, które mają ograniczyć zawieranie śmieciowych umów i wzmocnić pozycję pracownika. W centrum tej rewolucji planowanej na 2026 rok znajduje się Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), której uprawnienia mają zostać znacznie zwiększone. Zamiast wielomiesięcznych batalii sądowych, inspektorzy PIP zyskają narzędzie do natychmiastowego przekształcania umów cywilnoprawnych (jak umowa zlecenie, o dzieło czy B2B) w pełnoprawne umowy o pracę, jeśli tylko stwierdzą, że faktycznie istniał stosunek pracy. Czy przymusowa umowa o pracę stanie się faktem?
Co to oznacza dla pracodawców?
Dla pracodawców nowe przepisy oznaczają konieczność ponownej weryfikacji warunków zatrudnienia. Decyzja PIP o przekształceniu umowy może mieć poważne konsekwencje finansowe, w tym konieczność uregulowania zaległego wynagrodzenia, składek ZUS i podatku dochodowego za cały okres wstecz. Reforma jest również sygnałem do podniesienia kar za naruszenia prawa pracy, które mają zostać podwojone.
Co z wolnością zawierania umów?
Nawet po wprowadzeniu nowego uprawnienia nie będzie to łamało wolności pracy. Kodeks pracy stanowi wprost, że każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy, a nawiązanie stosunku pracy wymaga zgodnych oświadczeń woli stron (art. 10 i art. 11 k.p.). „Przymus” dotyczyłby wyłącznie formy zatrudnienia tam, gdzie fakty już dziś tworzą etat – a nie obowiązku podjęcia pracy przez konkretną osobę.
Chociaż główny inspektor pracy zapewnia, że celem nie jest „zmuszanie” nikogo do etatu, a jedynie walka z patologiami, to eksperci są zgodni – przedsiębiorstwa powinny już teraz przygotować się na nową rzeczywistość i sprawdzić, czy ich umowy cywilnoprawne nie noszą znamion stosunku pracy. Warto pamiętać, że od decyzji inspektora będzie przysługiwało odwołanie, jednakże czas na reakcję będzie bardzo krótki.
Co przepisy mówią na ten temat obecnie?
Już teraz prawo chroni przed „udawaniem” zlecenia: jeśli praca jest wykonywana jak na etacie, to z mocy prawa jest to zatrudnienie pracownicze (art. 22 § 1¹ k.p.), a zastępowanie umowy o pracę umową cywilną jest niedopuszczalne (art. 22 § 1² k.p.). Co więcej, zawieranie zlecenia w warunkach etatu stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 § 1 pkt 1 k.p.).
Rolą PIP – już dziś i po reformie – jest nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy (art. 184 k.p.). Zapowiadane rozwiązania mają dodać inspektorom decyzję jako środek w sprawach „pozornych cywilnoprawnych”, z odwołaniem do sądu pracy. To ma skrócić drogę od kontroli do realnej ochrony pracownika.
Przymusowa umowa o pracę już od 2026 roku– podsumowanie
Nadanie PIP nowych uprawnień ma na celu ochronę pracowników, którzy mimo wykonywania pracy w warunkach charakterystycznych dla etatu (podporządkowanie szefowi, stałe miejsce i czas pracy), pozbawieni są podstawowych praw, takich jak płatny urlop, wynagrodzenie za nadgodziny czy ubezpieczenie społeczne.
