Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej opublikowało projekt nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy, który znacząco rozszerza kompetencje tej instytucji. Czy przymusowa umowa o pracę stanie się faktem? Od 1 stycznia 2026 roku inspektorzy PIP będą mogli samodzielnie stwierdzać istnienie stosunku pracy, jeśli uznają, że dana osoba faktycznie wykonuje obowiązki pracownicze, mimo że zatrudniona jest na podstawie umowy cywilnoprawnej – np. zlecenia, dzieła czy kontraktu B2B.
Decyzja wydana przez inspektora PIP będzie miała formę decyzji administracyjnej i stanie się natychmiast wykonalna. W praktyce oznacza to, że zleceniobiorca z dnia na dzień może zostać uznany za pracownika, z wszystkimi konsekwencjami prawnymi i finansowymi dla pracodawcy.
Co przepisy mówią na ten temat obecnie?
Już teraz prawo chroni przed „udawaniem” zlecenia: jeśli praca jest wykonywana jak na etacie, to z mocy prawa jest to zatrudnienie pracownicze (art. 22 § 1¹ k.p.), a zastępowanie umowy o pracę umową cywilną jest niedopuszczalne (art. 22 § 1² k.p.). Co więcej, zawieranie zlecenia w warunkach etatu stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 281 § 1 pkt 1 k.p.).
Rolą PIP – już dziś i po reformie – jest nadzór nad przestrzeganiem prawa pracy (art. 184 k.p.). Zapowiadane rozwiązania mają dodać inspektorom decyzję jako środek w sprawach „pozornych cywilnoprawnych”, z odwołaniem do sądu pracy. To ma skrócić drogę od kontroli do realnej ochrony pracownika.
Skutki wsteczne i zawieszenie przedawnienia
Decyzja inspektora może również dotyczyć okresu wstecznego, od momentu faktycznego rozpoczęcia współpracy, a nie od dnia doręczenia decyzji. Skutki podatkowe i składkowe za ten okres powstaną dopiero po uprawomocnieniu się decyzji, jednak w międzyczasie bieg przedawnienia zobowiązań zostaje zawieszony. Zdaniem ekspertów oznacza to zamrożenie sytuacji finansowej firm na lata – do czasu zakończenia postępowań odwoławczych.
Odszkodowanie od Skarbu Państwa
W uzasadnieniu projektu wskazano, że w przypadku błędnej decyzji PIP, która zostanie uchylona przez sąd, możliwe będzie ubieganie się o odszkodowanie od Skarbu Państwa na podstawie art. 417 kodeksu cywilnego. Projekt dopuszcza możliwość zawarcia ugody przed sądem, ale jedynie za zgodą Głównego Inspektora Pracy.
Nowe zasady odwołań i właściwości sądu
W projekcie przewidziano wydłużenie terminu na odwołanie od decyzji inspektora pracy do 14 dni (wcześniej 7). Zmienia się także właściwość miejscowa sądu – teraz spory będą rozpatrywane według miejsca wykonywania pracy, a nie siedziby inspektoratu, co ma ułatwić dostęp do sądu małym firmom i pracownikom spoza dużych miast.
Zakaz zwalniania pracownika objętego decyzją
Nowa wersja projektu wprowadza też zakaz niekorzystnego traktowania lub zwalniania osoby, wobec której wydano decyzję o ustaleniu stosunku pracy.
Cyfrowa kontrola i współpraca z ZUS i KAS
Poza samym mechanizmem decyzji o przekształceniu umowy, nowelizacja przewiduje także digitalizację procedur PIP – kontrole zdalne, przesłuchania online, żądanie dokumentów elektronicznych – oraz wymianę danych z ZUS i KAS, co ma zwiększyć skuteczność nadzoru.
Co powinni zrobić przedsiębiorcy
Nowe przepisy oznaczają konieczność przeprowadzenia audytu wszystkich umów cywilnoprawnych i B2B. Jeśli współpraca ma cechy etatu – podporządkowanie, stałe miejsce i czas pracy, wynagrodzenie – PIP może uznać ją za stosunek pracy. Warto też przygotować firmę technicznie: kontrola PIP może być zdalna, a dokumenty muszą być dostępne elektronicznie.
Przymusowa umowa o pracę już od 2026 roku– podsumowanie
Zgodnie z aktualnym projektem nowelizacji ustawy o PIP, nowe regulacje mają wejść w życie 1 stycznia 2026 roku. Ostateczny kształt przepisów może się jednak jeszcze zmienić – projekt jest obecnie w toku prac legislacyjnych.
Nadanie PIP nowych uprawnień ma na celu ochronę pracowników, którzy mimo wykonywania pracy w warunkach charakterystycznych dla etatu (podporządkowanie szefowi, stałe miejsce i czas pracy), pozbawieni są podstawowych praw, takich jak płatny urlop, wynagrodzenie za nadgodziny czy ubezpieczenie społeczne.
