Przy sprzedaży firmy czy też części udziałów spółki przeważnie w grę wchodzą duże pieniądze. Co więcej, przy tego typu transakcjach zazwyczaj stronami są podmioty, które nigdy wcześniej ze sobą nie współpracowały – nie były swoimi kontrahentami. Strony transakcji starają się więc w jak najwyższym stopniu zabezpieczyć swoje interesy i zminimalizować ryzyko. W takich sytuacjach pomocny okazuje się rachunek escrow bądź rachunek powierniczy.
Powyższe rachunki mają zastosowanie wówczas, gdy strony transakcji gospodarczych (nie tylko sprzedaży udziałów) wymagają zwiększonego zabezpieczenia swoich interesów. Zarówno rachunek escrow, jak i powierniczy chronią strony przed niewywiązaniem się którejś z nich z warunków zawartej umowy, a także wpływają na wzrost wiarygodności partnerów transakcji. Omawiane rachunki są dobrym wyborem przy dużych kontraktach, gdyż w razie konfliktu stron bank przejmuje rolę arbitra i strażnika interesów każdego z kontrahentów i stara się rozwiązać spór z korzyścią dla każdego z nich.
Do czego służą rachunki escrow i powierniczy?
Rachunek escrow oraz rachunek powierniczy są produktami oferowanymi przez instytucje finansowe, głównie banki. Mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa zawieranych transakcji w obrocie gospodarczym. Co do zasady przeznaczone są do przeprowadzenia rozliczeń pieniężnych wynikających z zawartych transakcji handlowych.
Rachunki te zasadniczo służą do:
- zabezpieczenia należytego wykonania warunków umowy, m.in. sprzedaży udziałów oraz akcji spółek, sprzedaży nieruchomości, przeniesienia innych praw niematerialnych, np. praw autorskich;
- rozliczenia transakcji handlowych, tj. sprzedaży towarów i usług;
- realizacji zapłat wynikających z kontraktów budowlanych.
Co cechuje rachunek escrow?
Rachunek escrow, zwany również rachunkiem zastrzeżonym, jest rodzajem rachunku bankowego. Jego założenie odbywa się na podstawie co najmniej trójstronnej umowy, przy czym stron może być więcej. Umowa ta zwykle podpisywana jest na czas określony, a jej długość uzależniona od terminu finalizacji transakcji, na której potrzeby otwierany został rachunek. Co do zasady wyżej wspomnianą umowę zawierają sprzedający, kupujący oraz bank. Rachunek zakładany jest na potrzeby rozliczeń transakcji w ramach umowy sprzedaży (np. udziałów spółki).
Jak w praktyce działa rachunek escrow?
Działanie rachunku escrow najlepiej można zobrazować na przykładzie umowy sprzedaży. Po zawarciu umowy sprzedaży kupujący wpłaca na rachunek escrow środki pieniężne zgodnie z umówioną ceną. Kolejno okazuje on sprzedającemu odpowiedni dokument potwierdzający zapłatę. Po okazaniu potwierdzenia wpłaty sprzedający ma obowiązek spełnić na rzecz kupującego świadczenie wzajemne zgodnie z zawartą umową. Następnie sprzedający otrzymuje od kupującego dokument potwierdzający wykonanie zobowiązania wraz z dyspozycją wypłaty. Po weryfikacji wspomnianych dokumentów bank wypłaca sprzedającemu środki zgromadzone na rachunku zastrzeżonym.
Kształtowanie umowy escrow
Umowa dotycząca rachunku escrow jest umową nienazwaną, tj. jej materia nie została szczegółowo uregulowana przez polskie prawo. Dzięki temu jej strony mogą dowolnie kształtować jej postanowienia, mając na uwadze ogólne zasady konstruowania umów. Sprawia to, że ten rodzaj kontraktu jest bardzo elastyczny i można go dopasować do każdego rodzaju transakcji.
Mimo swobody kontraktowania umowa rachunku zastrzeżonego powinna uwzględniać takie elementy, jak:
- warunki zwrotu środków wpłacającemu (kupującemu);
- warunki i procedurę wypłaty środków beneficjentowi (sprzedającemu);
- rodzaj dokumentów, które należy przedłożyć instytucji bankowej w celu potwierdzenia wykonania zobowiązania wzajemnego;
- rodzaj dokumentów określających spełnienie dodatkowych warunków koniecznych.
Wydaje się, że elementem najważniejszym, bez którego umowa escrow byłaby nieważna, jest określenie zasady uwolnienia przez bank środków zgromadzonych na rachunku zastrzeżonym. Dopiero szczegółowe oznaczenie dokumentów, które będą stanowiły dowód ziszczenia się przesłanek z umowy, pozwolą bankowi na jednoznaczne i stanowcze potwierdzenie wykonania umowy escrow przez obu kontrahentów. W razie powzięcia wątpliwości, bank nie chcąc narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą, może odmówić wypłaty wpłaconych środków, co będzie równoznaczne z unieważnieniem umowy powiązanej (np. sprzedaży udziałów).
Czym wyróżnia się rachunek powierniczy?
Rachunek powierniczy, będący rachunkiem bankowym, służy do przeprowadzania rozliczeń pieniężnych z tytułu transakcji określonych w umowie powierniczej. Mogą być na nim gromadzone wyłącznie środki pieniężne powierzone posiadaczowi tego rachunku przez osobę trzecią na podstawie odrębnej umowy. Ta odrębna umowa to właśnie umowa powiernicza. Posiadacz rachunku jest w niej powiernikiem, osoba trzecia zaś – powierzającym. Należy zaznaczyć, że na rachunku powierniczym nie mogą być gromadzone inne środki niż te należące do osoby trzeciej.
Umowa rachunku powierniczego określa prawa i obowiązki stron dotyczące zakresu i sposobu wykonywania transakcji, terminów przeprowadzania rozliczeń oraz warunki powierzenia powiernikowi przez powierzającego środków pieniężnych w związku z rozliczeniem transakcji.
Umowa powiernicza, w odróżnieniu od umowy escrow, jest umową nazwaną i uregulowana została w przepisach art. 59 i nast. Ustawy Prawo bankowe. Z racji tego umowa ta jest bardziej sztywna i sformalizowana, jednak dzięki szczegółowej regulacji gwarantuje również lepszą ochronę środków znajdujących się na rachunku powierniczym. Umowa rachunku powierniczego traktowana jest jako umowa o wysokim poziomie wyspecjalizowania i wymaga uwzględnienia wszelkich zewnętrznych okoliczności gospodarczych oraz specyfiki kontraktów handlowych i działalności stron. Ochrona środków pieniężnych jest wyższa niż przy rachunku escrow, gdyż środki te są wolne od zajęć egzekucyjnych oraz podlegają wyłączeniu z masy upadłościowej w przypadku ogłoszenia upadłości przez posiadacza rachunku. Zaś w razie śmierci posiadacza rachunku powierniczego środki, które się na nim znajdują, nie wchodzą do spadku.
Jak w praktyce działa rachunek powierniczy?
Rachunek powierniczy może być wykorzystywany przy przeróżnych transakcjach gospodarczych, w tym do sprzedaży udziałów w spółce. Stosuje się go jako narzędzie w rozliczeniach pieniężnych wynikających z umów zawieranych pomiędzy sprzedającym a kupującym.
Należy zauważyć, że stronami umowy rachunku powierniczego nie są strony umowy sprzedaży, lecz bank, który otwiera i prowadzi rachunek oraz posiadacz rachunku, czyli powiernik (sprzedający). Kupujący, będący osobą trzecią, wpłacający środki pieniężne na rachunek nie jest stroną umowy rachunku powierniczego, mimo że wpłacone środki pieniężne znajdujące się na rachunku powierniczym pozostają jego własnością.
Stan ten trwa do momentu, gdy zgodnie z postanowieniami umowy rachunku powierniczego spełnią się warunki do ich wypłaty na rzecz posiadacza rachunku. Jeśli do tego nie dojdzie, środki powinny być zwrócone powierzającemu.
Powierzający wpłaca pieniądze na rachunek powierniczy w celu wypełnienia warunków zawartej umowy gospodarczej. Posiadacz rachunku dysponuje powierzonymi środkami we własnym imieniu, lecz jest zobowiązany rozliczyć się z wykorzystanych środków z powierzającym. Zobowiązany jest także zwrócić te środki pieniężne, które nie zostały wykorzystane w czasie obowiązywania umowy powierniczej.
Elementy umowy rachunku powierniczego
Należy pamiętać, że umowa rachunku powierniczego jest umową nazwaną i podlega ogólnym wymogom co do formy i treści określonym w art. 52 ustawy – Prawo bankowe. Zgodnie ze wspomnianą ustawą umowa powinna być zawarta na piśmie dla celów dowodowych.
Oprócz standardowych elementów umowy rachunku bankowego określonych w art. 52 ustawy – Prawo bankowe, umowa rachunku powierniczego zgodnie z art. 59 ust. 3 ustawy – Prawo bankowe powinna określać warunki, jakie muszą być spełnione, aby środki pieniężne osoby trzeciej wpłacone na rachunek powierniczy mogły zostać wydane posiadaczowi rachunku. Dyspozycje wydane przez powiernika bank jest zobowiązany realizować, choćby były sprzeczne z zapisami umowy powierniczej. Nie dotyczy to przypadku, gdy strony przewidziały w umowie rachunku powierniczego obowiązek kontroli ze strony banku.
Rachunek escrow a rachunek powierniczy przy sprzedaży firmy
Oba omówione rachunki bankowe mogą być wykorzystane przez kontrahentów przy realizacji transakcji sprzedaży udziałów spółki. Oba rodzaje rachunków zwiększają bezpieczeństwo i zabezpieczają interesy stron. Co więcej, bank sprawuje kontrolę nad powierzonymi środkami pieniężnymi, co daje również gwarancję bezpieczeństwa, że po zrealizowaniu umowy sprzedający otrzyma należące się mu pieniądze.
Należy przy tym pamiętać, że między umową rachunku escrow a rachunku powierniczego istnieją zasadnicze różnice. Pierwsza z nich jest umową nienazwaną, dzięki czemu jest bardziej elastyczna. Strony umowy mogą swobodnie kształtować jej zapisy – indywidualnie dostosować ją do warunków umowy głównej. Z kolei umowa powiernicza charakteryzuje się większym formalizmem, a jej konstrukcja, forma i treść zostały szczegółowo uregulowane w ustawie. Rachunek powierniczy stanowi lepsze zabezpieczenie wpłaconych środków pieniężnych, gdyż środki te nie mogą być zajęte w wyniku postępowań egzekucyjnych, podlegają wyłączeniu z masy upadłościowej oraz masy spadkowej w przypadku śmierci posiadacza rachunku.
Oba omówione w niniejszym artykule rachunki posiadają swoje plusy i minusy, jednakże zarówno rachunkowi escrow, jak i rachunkowi powierniczemu nie można odmówić pozytywnych cech, jakimi są zwiększenie stopnia zabezpieczenia interesów oraz zaufania do siebie stron transakcji.
