Kolizja drogowa z udziałem samochodu będącego firmowym środkiem trwałym wiąże się z koniecznością rozliczenia na gruncie podatku dochodowego zdarzeń finansowych z tym związanych. Chodzi przede wszystkim o prawidłowe zewidencjonowanie i rozliczenie zarówno otrzymanego odszkodowania, jak i kosztów naprawy powypadkowej. Rozważaniom poddana zostanie również rozliczenie wynajmu samochodu sfinansowanego przez ubezpieczyciela. Jak prawidłowo tego dokonać na gruncie podatku dochodowego? – o tym poniżej!
O przychodzie decyduje związek pojazdu z działalnością
Rozpoznanie przychodu z działalności gospodarczej z tytułu otrzymanego odszkodowania, wymaga w pierwszej kolejności poczynienia ustaleń w zakresie związku danego samochodu z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą. Powyższe wynika z literalnego brzmienia przepisów ustawy o PIT, mowa tu konkretnie o art. 14 ust. 2 pkt 12 o następującej treści:
„Przychodem z działalności gospodarczej są również otrzymane odszkodowania za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej”.
Z powyższego zwolnienia wyłączono samochody osobowe.
Jeżeli podatnik wykorzystuje samochód użytkowany zasadniczo prywatnie w działalności gospodarczej, którego w dodatku nie wprowadził na stan firmowych składników majątku, wówczas otrzymane odszkodowanie za szkodę na tym pojeździe nie będzie stanowić przychodu z działalności gospodarczej – zatem nie podlega w ogóle księgowaniu. Nie można w tej sytuacji zrównać ze sobą pojęć „wykorzystania w działalności gospodarczej” i „związku z działalnością gospodarczą”, co podkreślił w szczególności Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 11 maja 2012 r., sygn. II FSK 2169/10, uznając, że:
„Podzielić więc należy pogląd autora skargi kasacyjnej, iż dla przyjęcia »związania z działalnością« w rozumieniu powołanego przepisu należy rozważyć całokształt okoliczności niniejszej sprawy, a nie tylko fakt wykorzystywania przedmiotowego samochodu w działalności gospodarczej. Sąd poza stwierdzeniem, że podatniczka nie wprowadziła przedmiotowego pojazdu do ewidencji środków trwałych i szerokim odwołaniem się do treści art. 17 ust. 1 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, nie poddał ocenie okoliczności, iż podatniczka nie zaliczała do kosztów uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych z tytułu zużycia środka trwałego, ani tego, że kwota nabycia przedmiotowego samochodu nie została przez nią uwzględniona w ramach rozliczeń podatkowych”.
Odszkodowanie przychodem bez względu na sposób likwidacji szkody
Jeżeli otrzymane odszkodowanie dotyczy związanego z działalnością gospodarczą samochodu, wówczas należy je zewidencjonować, tj. zaksięgować. Nie ma znaczenia przy tym, czy wydatki na naprawę zostaną zaliczone do kosztów uzyskania przychodów, czy też podatnik naprawi samochód własnymi siłami (szerzej na ten temat w interpretacji indywidualnej z 23 września 2019 r. wydanej przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, sygn. 0114-KDIP3-2.4011.432.2019.2.AC).
Przepisy nie stwarzają żadnej alternatywy w zakresie przychodów podatkowych (odszkodowanie będzie przychodem w każdym przypadku), zawierają jednak pewne ograniczenia dotyczące kosztów ich uzyskania. Jeżeli bowiem pojazd nie posiadał dobrowolnego ubezpieczenia (AC – autocasco), wówczas straty powstałe w wyniku utraty, likwidacji albo naprawy powypadkowej takiego pojazdu nie mogą stanowić kosztów uzyskania przychodów podatnika (art. 23 ust. 1 pkt 48 ustawy o PIT). Omawiane zagadnienie przedstawiono na poniższym przykładzie.
Przykład 1.
Pan Jacek brał udział w kolizji drogowej nie z jego winy i otrzymał z tego tytułu odszkodowanie w kwocie 10 000 zł. Jego samochód wykorzystywany był w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i stanowił środek trwały jego firmy. W związku z powyższym kwotę 10 000 zł powinien zewidencjonować w kolumnie nr 8 – Pozostałe przychody, w dacie otrzymania odszkodowania.
Z uwagi na fakt, że auto pana Jacka nie posiadało dobrowolnego ubezpieczenia autocasco, wydatki poczynione na naprawę pojazdu nie będą stanowić kosztów uzyskania przychodów. Mimo że otrzymał on fakturę za naprawę pojazdu na kwotę 8000 zł, to z uwagi na wyłączenie, o którym mowa wyżej (zawarte w art. 23 ust. 1 pkt 48 ustawy o PIT), faktura ta nie może zostać rozliczona na gruncie podatku dochodowego.
Na marginesie dodać należy, że fiskus może odmówić prawa do uwzględnienia powypadkowej naprawy samochodu w kosztach firmowych, gdy działanie podatnika w sposób rażący przyczyniło się do powstania szkody, nawet w przypadku posiadania ubezpieczenia AC. Taką sytuacją będzie np. uczestnictwo w kolizji pod wpływem alkoholu.
Wynajem auta sfinansowany przez ubezpieczyciela
Nierzadko dochodzi do sytuacji, w której poszkodowany zmuszony jest do wynajęcia samochodu zastępczego obejmującego okres niezbędny do likwidacji szkody, tj. naprawy uszkodzonego pojazdu. Rekompensata za poniesione z tego tytułu koszty jest de facto również formą naprawy szkody, jaka została mu wyrządzona, co sprawia, że przyjmuje ona postać odszkodowania.
W praktyce odbywa się to zazwyczaj w ten sposób, że poszkodowany ponosi określone wydatki na wynajem pojazdu zastępczego, a następnie wnioskuje o zwrot poniesionych kosztów u ubezpieczyciela. Niniejszą sytuację prezentuje poniższy przykład.
Przykład 2.
Pan Dariusz brał udział w kolizji samochodowej nie z jego winy. Z uwagi na fakt wykorzystywania samochodu w działalności gospodarczej, na czas naprawy swojego pojazdu wynajął auto zastępcze, na okoliczność czego otrzymał fakturę na 1000 zł netto + 230 zł VAT.
Pan Dariusz zaksięgował niniejszą fakturę pod datą wystawienia, ujmując kwotę 836,25 zł w KPiR w kolumnie nr 13 – Pozostałe wydatki. Auto zastępcze nie zostało zgłoszone do pełnego odliczenia VAT na druku VAT-26, stąd możliwe było odliczenie VAT w 50% (115 zł), z kolei wartość kosztu podatkowego została wyliczona w następujący sposób: (1000 + 115) x 75%.
Pan Dariusz zwrócił się do ubezpieczyciela o zwrot poniesionych kosztów wynajmu pojazdu zastępczego z polisy OC sprawcy. Ubezpieczyciel przekazał na jego rachunek bankowy kwotę netto z faktury za wynajem auta zastępczego oraz 50% VAT, z uwagi na fakt, że druga połowa podatku została odliczona. Pan Dariusz powinien kwotę 1115 zł zaksięgować w kolumnie nr 8 – Pozostałe przychody, w dacie otrzymania zwrotu środków od ubezpieczyciela.
Rozliczenie wynajmu samochodu sfinansowanego przez ubezpieczyciela - rozliczenia bezgotówkowe bez wpływu na powstanie przychodu
Powszechną praktyką podczas likwidacji szkód związanych z kolizjami pojazdów są rozliczenia bezgotówkowe polegające na tym, że ubezpieczyciel nie wypłaca odszkodowania poszkodowanemu, lecz reguluje zobowiązanie wynikające z faktury za naprawę pojazdu bezpośrednio na rachunek warsztatu, który dokonał naprawy uszkodzonego pojazdu.
Inną sytuacją, w której poszkodowany nie otrzymuje odszkodowania, jest zawarcie w umowie ubezpieczenia tzw. cesji praw z umowy ubezpieczenia na rzecz finansującego (kredytodawcy lub leasingodawcy). Zabieg polegający na ustanowieniu cesji ubezpieczeniowej sprawi, że odszkodowanie zostanie przekazane kredytodawcy lub leasingodawcy. Rozwiązanie takie ma na celu zabezpieczenie spłaty zobowiązań przez użytkownika pojazdu.
Także w przypadku „bezgotówkowej” likwidacji szkody na pojeździe związanym z działalnością gospodarczą należy rozpoznać przychód podatkowy i go właściwie zewidencjonować. Nie ma w tej sytuacji znaczenia, że poszkodowany fizycznie nie otrzymał pieniędzy.
„Zauważyć należy, że w wyżej przedstawionej sytuacji nie można zgodzić się ze stanowiskiem Wnioskodawcy, że w związku powstałą szkodą nie otrzymał on odszkodowania. Na okoliczność, tę nie ma wpływu fakt, że dokonując cesji ubezpieczenia przeniósł prawo do odszkodowania na bank. Było to odszkodowanie przyznane Wnioskodawcy z wypłatą przekazaną na rachunek banku kredytującego tytułem spłaty kredytu udzielonego spółce cywilnej T. Były to zatem środki należne Wnioskodawcy w rozumieniu art. 14 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a zaliczone wprost do przychodów przez przepis art. 14 ust. 2 pkt 12 ww. ustawy. W związku z powyższym stanowisko Wnioskodawcy uznano za nieprawidłowe”.
