Każde przedsiębiorstwo ponosi szereg kosztów związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Można wyróżnić spośród nich koszty stałe i zmienne. Podział ten ma znaczący wpływ na podejmowane decyzje w firmie, zarówno w krótkiej, jak i dłuższej perspektywie czasowej. Wyodrębnienie kosztów stałych i zmiennych może przebiegać na podstawie kilku metod, które przybliżymy w niniejszym artykule.
Koszty stałe i zmienne
Koszty stałe ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji lub zakresu działalności danej jednostki. Oznacza to, że wysokość poniesionych kosztów stałych nie jest uzależniona od rozmiarów produkcji czy rozmiaru działalności, co więcej przedsiębiorstwo ponosi je także w okresach, kiedy nic nie sprzedaje. Należą do nich między innymi: wynagrodzenia pracowników, czynsz, leasing czy koszty mediów. Koszty stałe mogą się zmieniać, ale zmiany te zwykle działają długoterminowo i nie są one uzależnione od skali prowadzonej działalności.
Wysokość kosztów zmiennych natomiast w przeciwieństwie do kosztów stałych przedsiębiorstwa uzależniona jest od rozmiaru wykonywanej działalności. Kosztami zmiennymi są koszty poniesione na zużycie surowców i energii.
Metody wyodrębniania kosztów stałych i zmiennych
Mimo ustalonych definicji kosztów stałych i zmiennych w praktyce często niełatwo jednoznacznie przypisać konkretny koszt do danej definicji. W celu ustalenia podziału na koszty stałe i zmienne używa się konkretnych metod ułatwiających właściwą kwalifikację. W praktyce stosuje się wiele różnorodnych metod podziału kosztów, jednak do najczęściej stosowanych należą metoda księgowa, inżynierska oraz metody statystyczne.
Metoda księgowa
Metoda księgowa polega na podziale poszczególnych pozycji kosztowych odpowiednio na koszty stałe i zmienne. Na podstawie oceny osoby dokonującej podziału koszty te księgowane są na odpowiednich kontach. Metoda ta charakteryzuje się dużym subiektywizmem, ze względu na to, że bazuje przede wszystkim na doświadczeniu i wiedzy księgowego. W praktyce jest jednak bardzo prosta, gdyż nie wymaga przygotowania dodatkowych obliczeń.
Metoda inżynierska
Metoda inżynierska jest zbliżona do metody księgowej, gdyż również polega na subiektywnej ocenie podziału kosztów na stałe i zmienne. Ta jednak charakteryzuje się dużo większą dokładnością, gdyż wymaga oceny sposobu zużycia czynników produkcji z zastosowaniem szczegółowej analizy produktu, a także procesu technologicznego.
Metoda statystyczna
Odmienne od poprzednio opisanych są natomiast metody statystyczne, które nieraz wymagają złożonych obliczeń matematycznych. Bazują na koncepcji, że całkowite koszty działalności operacyjnej przedsiębiorstwa są zależne w sposób liniowy od skali działania firmy. Opierają się na danych historycznych, na których podstawie możliwe jest dokonanie właściwych obliczeń, kiedy wyznaczymy strukturę kosztów stałych i zmiennych. Wśród metod statystycznych można wyróżnić kilka, jednak do najprostszych należą: metoda wizualna (graficzna) oraz metoda dwóch punktów.
Metoda wizualna
Podziału kosztów na stałe zmienne w oparciu o metodę wizualną dokonuje się poprzez graficzne wyznaczenie linii kosztów, która określa poziom kosztów stałych. Na układzie współrzędnych, gdzie oś Y (pionową) stanowią koszty produkcji, a oś X – (poziomą) wielkość produkcji, nanosi się punkty odpowiadające stosunkowi wielkości produkcji do poniesionych kosztów i na podstawie analizy wzrokowej wyznacza się trend, nakreślając linię prostą dopasowaną do umieszczonych na płaszczyźnie punktów.
Metoda dwóch punktów
Stosując metodę dwóch punktów, należy wyznaczyć z szeregu czasowego kosztów i produkcji punkty ekstremalne, czyli stanowiące najwyższy i najniższy poziom kosztów w badanym okresie. Na podstawie tych wielkości obliczany jest koszt krańcowy.
koszty całkowite = (jkz × X) + ks
gdzie:
jkz – jednostkowe koszty zmienne,
X – wielkość produkcji,
ks – koszty stałe.
Przykład. 1
Przedsiębiorstwo produkcyjne w IV kwartale 2019 roku osiągnęło poniższe koszty.
| Miesiąc | Wielkość produkcji (szt.) | Koszty produkcji (PLN) |
| Październik | 2850 | 2500 |
| Listopad | 2300 | 22500 |
| Grudzień | 2530 | 23600 |
W pierwszej kolejności należy wyznaczyć najniższe oraz najwyższe koszty całkowite w danym okresie, przypadające na daną wielkość produkcji, gdzie:
- najwyższe koszty całkowite wynoszą 25 000 zł przy produkcji 2850 szt.,
- najniższe koszty całkowite wynoszą 22 500 zł przy produkcji 2300 szt.
Następnie należy wyznaczyć różnicę między krańcową wielkością produkcji i kosztami produkcji, gdzie:
- różnica w kosztach całkowitych wynosi 2500 PLN,
- różnica w wielkości produkcji: 550 sztuk.
Na tej podstawie można wyliczyć jednostkowy koszt zmienny:
jkz = 2500 / 550 = 4,55
Posiadając wszystkie powyższe informacje, można wyznaczyć wartość kosztów stałych dla stycznia:
25 000 = (4,55 × 2850) + ks
ks = 25 000 - 12 967,50
ks = 12 032,50 zł
Wysokość kosztów stałych kształtuje się na poziomie 12 032,50 zł
Ustalenie kształtowanej wysokości kosztów stałych w stosunku do kosztów zmiennych firmy jest istotne ze względu na obowiązek ich właściwej klasyfikacji, a także wpływa na podejmowane decyzje w przedsiębiorstwie, szczególnie w krótkoterminowej perspektywie. Jest to ważne narzędzie dla dużych przedsiębiorstw, zwłaszcza produkcyjnych, gdzie poziom ponoszonych kosztów jest szczególnie monitorowany oraz w firmach prowadzących pełne księgi rachunkowe dla osób pełniących stanowiska decyzyjne. Jednakże wybór właściwej metody wyodrębniania kosztów pozostaje kwestią indywidualną i uzależniony jest od subiektywnej oceny sytuacji danego przedsiębiorstwa.
