Jednym z efektów funkcjonowania szarej strefy gospodarki jest proceder polegający na wypłacaniu pracownikom wynagrodzenia, które nigdzie nie jest ewidencjonowane. Potocznie taki przypadek określamy jako „wynagrodzenie pod stołem”. Warto jednak zastanowić się nad podatkowymi skutkami takiego działania i to zarówno z perspektywy pracownika, jak i pracodawcy.
Skutki powstałe na gruncie podatku PIT
Odpowiedzialność za własne zobowiązanie podatkowe ponosi podatnik. Zgodnie bowiem z art. 7 § 1 Ordynacji podatkowej podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Zasadę dotyczącą ponoszenia odpowiedzialności podatnika wprowadza natomiast art. 26 Ordynacji podatkowej. W przepisie tym wskazano wprost, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Mówiąc inaczej, za niezapłacony podatek od swoich dochodów odpowiedzialność ponosi podatnik.
Powyższa reguła doznaje jednak istotnego wyjątku. Otóż zgodnie z art. 26a § 1 Ordynacji podatkowej podatnik nie ponosi odpowiedzialności z tytułu zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania czynności, o których mowa w art. 12, 13 oraz 18 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych – do wysokości zaliczki, do której pobrania zobowiązany jest płatnik.
Wspomniany art. 12 ustawy PIT dotyczy przychodów ze stosunku pracy, stanowi bowiem, że za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
W konsekwencji podatnik nie ponosi odpowiedzialności za część zobowiązania podatkowego pracownika z tytułu umowy o pracę, odpowiadającej wysokości zaliczki, której pracodawca nie pobrał od wynagrodzenia wypłaconego. W konsekwencji za część podatku, za którą nie odpowiada podatnik, odpowiedzialność ponosi płatnik, tj. pracodawca. Natomiast za część zobowiązania podatkowego, którego wysokość przekracza zaliczki, odpowiedzialność ponosi pracownik.
Wynagrodzenie pod stołem a obowiązek złożenia rocznego zeznania
Trzeba jednak bardzo wyraźnie podkreślić, że taka okoliczność nie zwalnia w żaden sposób pracownika ze złożenia rocznego zeznania podatkowego oraz wykazania w nich dochodów z pracy. Należy bowiem pamiętać, że podatnik ma obowiązek złożenia zeznania podatkowego oraz wykazania całego uzyskanego dochodu, nawet jeżeli pracodawca nie odprowadził od ukrytej części zaliczki oraz nie wykazał tego ukrytego wynagrodzenia w informacji PIT-11.
Zwróćmy bowiem uwagę, że w świetle art. 45 ust. 1 ustawy PIT podatnicy są obowiązani składać urzędom skarbowym zeznanie według ustalonego wzoru, o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym, w terminie od 15 lutego do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Zeznania złożone przed początkiem terminu uznaje się za złożone 15 lutego roku następującego po roku podatkowym. Ponadto zgodnie z art. 45 ust. 6 ustawy PIT podatek dochodowy wynikający z zeznania jest podatkiem należnym od dochodów podatnika uzyskanych w roku podatkowym, chyba że właściwy organ podatkowy wyda decyzję, w której określi inną wysokość podatku.
Przepisy nie warunkują złożenia zeznania od otrzymania informacji PIT-11 od pracodawcy. Podatnik jest zobowiązany do złożenia takiego zeznania i wykazania w nim wszelkich uzyskanych w roku podatkowym dochodów, które podlegają opodatkowaniu. Co oznacza, że wypłacone wynagrodzenie pod stołem również kwalifikuje się jako dochodów do opodatkowania.
Potwierdza to przykładowo interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 27 lipca 2010 r., nr IPPB2/415-424/10-5/AS:
„[…] niezależnie od faktu, czy płatnik pobrał zaliczki na podatek dochodowy, czy tego nie dokonał, podatnik jest zobowiązany do należytego wypełniania obowiązków nałożonych na niego ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie bowiem z wyżej cytowanymi art. 9 ust. 1 oraz art. 45 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnik zobowiązany jest do wykazania w rocznym zeznaniu podatkowym wszystkich osiągniętych w roku podatkowym dochodów, niezależnie od faktu, czy płatnik zaliczki na podatek dochodowy pobrał, czy też tego obowiązku nie wypełnił”.
Wskazać należy, że na podatniku ciąży obowiązek zadeklarowania faktycznie uzyskanego w roku podatkowym dochodu i to niezależnie od tego, czy pracodawca pobrał zaliczki na podatek dochodowy, czy też tego obowiązku nie dopełnił.
Przykład 1.
Pracownik przez cały rok podatkowy otrzymywał wynagrodzenie ze stosunku pracy w kwocie 2000 zł miesięcznie. Kwota ta została wykazana w otrzymanej od pracodawcy informacji PIT-11. Dodatkowo jednak otrzymywał również 1000 zł miesięcznie „pod stołem”. W takim przypadku pracownik zobowiązany jest wykazać w deklaracji PIT-37 całość wynagrodzenia, a nie tylko tę część, która znajduje się w informacji PIT-11.
Odpowiedzialność podatkowa za wypłacone wynagrodzenie pod stołem dotyczy także nierzetelnego pracodawcy, który w tym przypadku występuje jako płatnik. Zgodnie bowiem z art. 8 Ordynacji podatkowej płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
Zagadnienie odpowiedzialności płatnika uregulowane jest natomiast w art. 30 § 1 Ordynacji podatkowej, gdzie możemy przeczytać, że płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 8, odpowiada za podatek niepobrany lub podatek pobrany a niewpłacony. Odpowiada on za należności całym swoim majątkiem.
Również w tym zakresie istnieje jeden wyjątek od reguły ogólnej. W myśl bowiem art. 30 § 5 Ordynacji podatkowej przepisów dotyczących odpowiedzialności płatnika nie stosuje się, jeżeli odrębne przepisy stanowią inaczej albo jeżeli podatek nie został pobrany z winy podatnika; w tych przypadkach organ podatkowy wydaje decyzję o odpowiedzialności podatnika. Można ją orzec w decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego. Przy czym zaznaczyć należy, że na mocy art. 26a § 2 Ordynacji podatkowej w przypadku zaniżenia lub nieujawnienia przez płatnika podstawy opodatkowania z tytułu stosunku pracy podatnika tego wyjątku nie stosujemy. Powoduje to wprowadzenie bezwzględnej odpowiedzialności pracodawcy za niepobranie podatku od wynagrodzenia wypłaconego „pod stołem”.
Nowy Ład a wynagrodzenie pod stołem
Jeszcze do 2021 roku pracownik, który pracował na czarno i dostawał pieniądze „pod stołem”, nie był chroniony, czyli w przypadku wykrycia takiego zdarzenia musiał zapłacić zaległe należności podatkowe wraz z odsetkami. Nowy Ład całkowicie stanął w tej kwestii po stronie pracownika. Nie jest on karany za ten proceder, a całą odpowiedzialność przejmie pracodawca. Co to oznacza? Pracownik, który pracuje na czarno i dostaje pieniądze „pod stołem”, po zgłoszeniu tego odpowiednim organom nie będzie musiał płacić podatku ani nie poniesie żadnych innych kosztów z tym związanych. Pracodawca zaś będzie musiał:
- uregulować podatek wraz z odsetkami;
- zapłacić dodatkową sankcję w postaci podatku od minimalnego wynagrodzenia za każdy miesiąc, w którym zatrudniał pracownika na czarno;
- opłacić składki za ubezpieczenie społeczne.
Nowe prawo całkowicie chroni pracownika, nie zaś pracodawcę.
Skutki powstałe na gruncie Kodeksu karnego skarbowego
Nie możemy zapominać, że oprócz konsekwencji dotyczących podatku oraz ponoszenia odpowiedzialności za zaległość oraz odsetki za zwłokę zarówno pracownik, jak i podatnik mogą dodatkowo ponosić odpowiedzialność karnoskarbową wynikającą z Kodeksu karnego skarbowego.
Zacznijmy od pracownika. Otóż jak wynika z art. 54 § 1 kks podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności, albo obu tym karom łącznie. Nie ulega wątpliwości, że w zakresie tego przepisu mieści się niezłożenie rocznego zeznania podatkowego i niewpłacenie podatku.
Jeżeli chodzi natomiast o pracodawcę, to zastosowanie znaleźć może art. 78 § 1 kks, gdzie wskazano, że płatnik, który nie pobiera podatku albo pobiera go w kwocie niższej od należnej, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 2, albo obu tym karom łącznie.
