Dobre wykształcenie jest bardzo pożądaną cechą na rynku pracy. Nic więc dziwnego, że niemal wszyscy młodzi ludzie po zdanej maturze dołączają do rekrutacji na swoje wymarzone studia. Mimo że co do zasady korzystanie ze szkolnictwa wyższego jest w Polsce darmowe, to już samo „studiowanie” nie jest takie tanie. Zazwyczaj w opłaceniu podstawowych kosztów życia pomagają rodzice, a jeżeli jest to możliwe, sam student chwyta się prac dorywczych. Nie zawsze jednak istnieją takie perspektywy. Rodziców nie stać na utrzymanie dziecka, a program nauczania jest tak intensywny, że można zapomnieć o dodatkowej pracy. W takiej sytuacji pozostaje stypendium socjalne. Jest to forma wsparcia przewidziana przez prawodawcę mająca pomóc w zdobyciu wykształcenia. Aby jednak ją uzyskać, należy udowodnić swoją trudną sytuację materialną. W jaki sposób? Przez wykazanie dochodu rodziny. Tylko w taki sposób właściwy organ administracyjny będzie w stanie podjąć decyzję w przedmiocie przyznania stypendium socjalnego.
Stypendium socjalne – komu się należy?
Prawo do ubiegania się o stypendium socjalne zostało określone w ustawie o szkolnictwie wyższym i nauce w art. 87. Przepis ten wskazuje na dwie przesłanki uzyskania świadczenia. Chodzi mianowicie o:
- trudną sytuację materialną studenta oraz
- dochód na osobę w rodzinie studenta na poziomie nie wyższym niż ten ustalony przez rektora.
Przesłanki muszą zostać spełnione łącznie. Co więcej, ustawa zabrania uczelniom wprowadzać dodatkowe warunki przyznania stypendium socjalnego.
Pojęcie trudnej sytuacji materialnej nie doczekało się swojej legalnej definicji. Uznaje się jednak, że stypendium socjalne jest jednym ze świadczeń rodzinnych, dzięki czemu w tej sytuacji należy odnosić się „trudnej sytuacji życiowej” opisanej w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Chodzi zatem o sytuację ekonomiczną wnioskodawcy. Jeżeli dochód lub posiadany majątek studenta stwarza mu realne trudności w studiowaniu i nie pozwala na ponoszenie kosztów egzystencjalnych oraz tych związanych z nauką (jak zakup podręczników), powinien on otrzymać pomoc socjalną. Nie tylko bowiem dochód ma znaczenie w ocenie sytuacji ekonomicznej. Rodzina, która uzyskuje niewielki dochód, może być w dobrej kondycji materialnej. Może bowiem mieć znaczne oszczędności, otrzymać pokaźny spadek czy też wygrać na loterii pieniężnej.
Uznaniowy charakter przyznawania stypendiów socjalnych
Wspomniany wyżej art. 87 ustawy w ust. 1 mówi, że stypendium socjalne może otrzymać student znajdujący się w trudnej sytuacji materialnej. Ważne jest tutaj sformułowanie „może otrzymać”. Oznacza ono bowiem, że decyzja w przedmiocie przyznania stypendium ma charakter uznaniowy. Właściwy organ (urząd gminy) ma swobodę w wydaniu tej decyzji. Nie oznacza to jednak, że istnieje tutaj pełna dowolność. Organ musi w pierwszej kolejności zweryfikować, czy dany student spełnia przesłanki ustawowe, a następnie ocenić, czy jego sytuacja rzeczywiście jest na tyle trudna, aby przyznane świadczenie nie sprzeciwiało się konstytucyjnej zasadzie powszechnego i równego dostępu do wykształcenia.
Stypendium socjalne a dochód w rodzinie
Ustawa wskazuje, że warunkiem otrzymania stypendium socjalnego jest, aby dochód na osobę w rodzinie studenta nie przewyższał poziomu ustalonego przez rektora. Czyli ile?
Rektor przed końcem września każdego roku ma obowiązek ustalić limit miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie studenta. Ustalenie to następuje w porozumieniu z samorządem studenckim, który na dany próg musi wyrazić pisemną zgodę. Rektor ma zatem pewien zakres swobody w ustalaniu przedmiotowego progu. Ogranicza go przy tym treść art. 87 ust. 2 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Przepis ten mówi, że wysokość miesięcznego dochodu na osobę w rodzinie studenta uprawniająca do ubiegania się o stypendium socjalne nie może być:
- mniejsza niż 1,3 kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2 (600 zł) ustawy o pomocy społecznej oraz
- większa niż 1,6 sumy kwot określonych w art. 5 ust. 1 (674 zł) i art. 6 ust. 2 pkt 3 (135 zł) ustawy o świadczeniach rodzinnych.
Oznacza to, że minimalny próg, jaki może zostać ogłoszony, to 780 zł, a maksymalny – 1294,40 zł.
Jak ustalić dochód członka rodziny studenta?
Przechodzimy teraz do najważniejszego aspektu, czyli sposobu wyliczania dochodu na jednego członka rodziny studenta. Dochód ten ustala się na podstawie reguł określonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych.
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 14 lipca 2020 roku (sygn. akt: I OSK 2535/19) wyjaśnił, że zgodnie z brzmieniem art. 5 ust. 4b ustawy o świadczeniach rodzinnych w przypadku uzyskania dochodu przez członka rodziny, osobę uczącą się lub dziecko pozostające pod opieką opiekuna prawnego po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy dochód ustala się na podstawie dochodu członka rodziny, dochodu osoby uczącej się lub dochodu dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, powiększonego o kwotę osiągniętego dochodu za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiło uzyskanie dochodu, jeżeli dochód ten jest uzyskiwany w okresie, na który ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych. Przepis ten wprowadza dwa warunki jego zastosowania:
- uzyskanie dochodu przez członka rodziny po roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy,
- kontynuacji uzyskiwania dochodu osiągniętego zgodnie z warunkiem pierwszym także w okresie, na jaki ustalane lub weryfikowane jest prawo do świadczeń rodzinnych. Oznacza to, że uzyskiwanie dochodu określonego rodzaju musi być kontynuowane w okresie świadczeniowym, na który jest ustalane prawo do świadczeń rodzinnych. Kontynuacja ta musi mieć miejsce także w miesiącu, w którym organ wydaje decyzję ustalającą prawo do świadczenia.
Warto jeszcze zwrócić uwagę, jakie osoby są traktowane jako członkowie rodziny studenta. Uwzględniany w tym wypadku jest student, jego małżonek oraz jego rodzice (opiekunowie prawni lub faktyczni), a także dzieci będące na utrzymaniu rodziców. Co do dzieci, to zaliczają się wyłącznie małoletni, dzieci pełnoletnie pobierające naukę do 26. roku życia, a jeżeli 26. rok życia przypada w ostatnim roku studiów, to do ich ukończenia, oraz dzieci z niepełnosprawnością bez względu na wiek.
Wyjątek od powyższego stanowi przypadek, kiedy student nie prowadzi wspólnego gospodarstwa domowego z małżonkiem (nie zawarł związku małżeńskiego) oraz rodzicami. Może wówczas ubiegać się o stypendium socjalne bez wykazywania dochodów osiąganych przez małżonka i rodziców oraz będące na ich utrzymaniu dzieci.
Stypendium socjalne a strata z lat ubiegłych rodzinnej firmy studenta
Omówmy teraz kwestię wskazaną w tytule niniejszego tekstu. Nie jest niczym niezwykłym, że rodzice lub sam student prowadzą działalność gospodarczą. Firma jak to firma – może generować zyski, a może przynosić też straty. I właśnie tutaj rodzi się pytanie, czy strata z lat poprzednich wpływa na dochód członków rodziny?
Kwestię tę rozpatrzył Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 30 maja 2023 roku (sygn. akt: III OSK 21/22). Skracając stanowisko sądu do jednego zdania, od razu wskazuje, że nie – student nie może wliczać straty firmy z lat poprzednich do dochodu liczonego na potrzeby stypendium socjalnego.
Sąd uznał, że sposób ustalania dochodu określony w ustawie o świadczeniach rodzinnych nie jest tożsamy ze sposobem ustalania dochodu dla celów podatkowych określonym w ustawie o PIT, w dochodzie rodziny uwzględnia się bowiem dochody niepodlegające opodatkowaniu PIT. Ustalenie dochodu rodziny do celów określonych w ustawie o świadczeniach rodzinnych, w tym również dla celów stypendialnych, następuje wyłącznie na podstawie przepisów ustawy o świadczeniach rodzinnych. Nie ma możliwości pomniejszenia dochodu przed opodatkowaniem o stratę podatkową powstałą przy prowadzeniu działalności gospodarczej poniesioną w latach ubiegłych. Okoliczność, że art. 9 ust. 3 ustawy o PIT daje możliwość odliczenia straty z lat ubiegłych od dochodu, jest szczególną instytucją mającą zastosowanie wyłącznie na gruncie tejże ustawy i na warunkach w niej określonych.
Podsumowując orzeczenie NSA, ustawa o świadczeniach rodzinnych pozwala pomniejszyć przychód uzyskany w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej jedynie o koszty uzyskania przychodu, należny podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie społeczne niezaliczone do kosztów uzyskania przychodu oraz składki na ubezpieczenie zdrowotne. Jest to katalog zamknięty, nie można zatem włączyć do niego żadnych innych wydatków.
