Systemy premiowe w firmie – co należy o nich wiedzieć?

Systemy premiowe to istotny element wynagradzania pracowników. Pozwalają one motywować do pracy, a ponadto, jeśli są atrakcyjne, wpływają na zmniejszenie rotacji pracowników.

Premia – co to za świadczenie?

Premia to świadczenie, którego kryteria są określone w sposób na tyle konkretny, by mogły podlegać kontroli, a spełnienie tych warunków jest źródłem praw pracownika do premii, przy czym warunki premiowania mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Do pracodawcy zawsze należy decyzja, czy w ogóle system premiowania u danego pracodawcy będzie wykorzystywany.

Premia jest uzupełniającym elementem wynagrodzenia za pracę i nie została określona przepisami Kodeksu pracy. Najczęściej wynika z wewnętrznych postanowień, obowiązującego u danego pracodawcy układu zbiorowego pracy lub regulaminu wynagradzania albo też bezpośrednio z umowy o pracę danego pracownika. Regulamin premiowania może przewidywać i rozróżniać: obniżenie premii, pozbawienie premii i potrącenie premii w całości lub w części. Kryteria obniżenia, pozbawienia czy potrącenia powinny być wyraźnie określone. Treść regulaminu premiowania ma bowiem istotne znaczenie przy ocenie roszczeń o premię.

Systemy premiowania

Wyróżnić można następujące systemy premiowania pracowników 

1. premia regulaminowa,
2. premia uznaniowa,
3. premia zadaniowa, 
4. premia motywacyjna, 
5. premia prowizyjna,
6. premia okolicznościowa
7. dodatek funkcyjny,
8. dodatek stażowy.

Premie uznaniowe i regulaminowe

Wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 2018 roku (sygn. II PK 130/17) dzieli premie na regulaminowe oraz uznaniowe. W tych pierwszych adekwatne unormowania precyzują wszystkie warunki przyznania i podziału premii na poszczególnych pracowników, które można zweryfikować w postępowaniu sądowym. Premie uznaniowe to świadczenia płacowe z tytułu prawidłowego wykonania zadania premiowego w określonej jednostce czasu, którego warunki przyznania zostały określone w unormowaniach płacowych, jednak bez sprecyzowania w tych przepisach sposobu wyliczenia premii przypadającej na poszczególnych pracowników oraz zaakcentowania arbitralności pracodawcy w jej przyznaniu. 

Przesłanki premii regulaminowej mogą zostać ukształtowane przez pracodawcę pozytywnie, np. osiągnięcie określonego wyniku, lub negatywnie, np. nieusprawiedliwione nieobecności.

Premia regulaminowa charakteryzuje się tym, że jej zasady określone są w przepisach płacowych w sposób skonkretyzowany i obiektywny, a przez to pozwalający na ustalenie, w jakich przypadkach i w jakiej wysokości pracodawca zobowiązany jest do wypłaty pracownikowi kwoty premii. 

W orzecznictwie, m.in. w wyroku Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie IX Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 30 czerwca 2020 roku (sygn. IX P 293/18), spotykany jest pogląd, że premie uznaniowe stanowią określoną w art. 105 kp nagrodę za wzorowe wykonywanie przez pracownika obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy, podnoszenie jej wydajności i jakości i przyczynianie się poprzez to szczególnie do realizacji zadań zakładu pracy. W przypadku, kiedy u pracodawcy otrzymywana przez pracowników premia określona jest mianem uznaniowej, ale świadczenie to jest cyklicznie otrzymywane przez ogół pracowników oraz kiedy z góry określone są zasady dotyczące wysokości tego świadczenia, wówczas tego rodzaje świadczenie należy uznać za premię regulaminową, stanowiącą stały element wynagrodzenia pracowniczego. 

O charakterze prawnym świadczenia nie przesądza nazwa nadana mu odpowiednim regulaminem. I tak, jeżeli uzyskanie prawa do danego świadczenia zostało uzależnione od warunków określonych w sposób na tyle konkretny, by ich spełnienie było sprawdzalne i poddawało się kontroli, to wówczas mamy do czynienia z premią w znaczeniu prawnym, mimo nazwania świadczenia premią uznaniową czy nagrodą, natomiast gdy przyznanie premii pozostawione zostało swobodnemu uznaniu pracodawcy wobec braku jego sprawdzalności, świadczenie ma charakter nagrody, choćby nazwane zostało premią.

Premia motywacyjna

Premia uznaniowa (nagroda) i regulaminowa to dwa główne rodzaje  premii. Premia motywacyjna może być jedną z nich, a jej celem jest motywowanie pracowników do osiągania coraz to lepszych efektów pracy. Premię motywacyjną przyznaje pracodawca. 

Premia zadaniowa

Premia zadaniowa to forma premii regulaminowej, która przyznawana jest przez pracodawcę jego pracownikom za osiągnięcie konkretnego rezultatu nałożonego na pracowników. 

Premia prowizyjna

Premia prowizyjna może być stosowana dla tych pracowników, którzy wykonują zadania składające się na pewien wynik. Najczęściej stosowana w działach handlu czy sprzedaży. Ten rodzaj premii prowadzi do zwiększania efektywności, jednak wymaga starannego zaprojektowania. 

Dodatek funkcyjny i dodatek stażowy 

Dodatek funkcyjny to system premiowy przyznawany z uwagi na pełnioną przez daną osobę funkcję w firmie. Często dotyczy wyższych stanowisk w organizacji. 

Dodatek stażowy to system premiowy przyznawany z uwagi na długość zatrudnienia. 

Premia okolicznościowa

Premia okolicznościowa to system premiowy przyznawany w szczególnych wydarzeniach w firmie.

Oskładkowanie premii

Pamiętać należy, że premia podlega oskładkowaniu i jest uwzględniana w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne. Za przychody ze stosunku pracy uważa się: wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych. Przy czym przewidziane są też w pewnych sytuacjach wyłączenia. Katalog przychodów wyłączonych z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe obejmuje składniki wynagrodzenia, do których pracownik ma prawo w okresie pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, w myśl postanowień układów zbiorowych pracy lub przepisów o wynagradzaniu, jeżeli są one wypłacane za okres pobierania tego wynagrodzenia lub zasiłku.

Opodatkowanie premii

Poza tym premie podlegają opodatkowaniu. Obowiązują takie same zasady jak w przypadku opodatkowania każdego innego wynagrodzenia z tytułu pracy.

Zaliczki na podatek dochodowy od dochodu pobierane są z uwzględnieniem progów podatkowych, które od 2022 roku wynoszą:

1. 12% w przypadku kwoty dochodu wynoszącej 120 000 zł;
2. 32% w przypadku kwoty dochodu wynoszącej powyżej 120 000 zł.

Zaliczka na podatek dochodowy pracownika obliczana jest od dochodu, czyli wynagrodzenia brutto pomniejszonego o składki na ubezpieczenie społeczne płacone do ZUS-u i koszty uzyskania przychodu. 

Koszty uzyskania przychodu to wydatki, które podatnik ponosi w celu uzyskania przychodów z konkretnego źródła. Zmniejszenie uzyskanego dochodu o koszty uzyskania przychodu przyczynia się do zapłaty mniejszego podatku dochodowego urzędowi skarbowemu. 

Inne świadczenia motywacyjne 

Poza systemami premiowymi istotnym czynnikiem wpływającym na motywację pracowników są benefity. Pracownicy przywiązują dużą uwagę do oferowanych im przez pracodawcę dodatków pozapłacowych. Benefity pracownicze to świadczenia pozapłacowe otrzymywane od pracodawcy poza wypłacanym pracownikowi wynagrodzeniem. 

Ich katalog w zasadzie jest nieograniczony. Wśród benefitów pracowniczych spotyka się te powszechne i ponadstandardowe, a w tym:

1. dostęp do prywatnej opieki zdrowotnej;
2. polisy na życie;
3. karnety sportowe;
4. sprzęt służbowy do użytku prywatnego;
5. szkolenia;
6. kursy językowe;
7. elastyczny czas pracy;
8. dodatkowe dni urlopu;
9. paczki świąteczne;
10. bony i zniżki na zakupy;
11. karty lunchowe;
12. karty paliwowe;
13. home office;
14. owocowe dni;
15. możliwość korzystania z usług firmy sprzątającej przez pracowników w ich miejscach zamieszkania;
16. masaże;
17. bony pogrzebowe;
18. możliwość drzemki w pracy;
19. pomoc w rzuceniu palenia;
20. akupunkturę;
21. lepsze auto służbowe.

Systemy premiowe w firmie - podsumowanie

Podsumowując, wyróżnia się różne rodzaje premii tworzące system premiowania.  Najistotniejsze jest, aby systemy premiowe w firmie były przejrzyste. Wpływa to pozytywnie na cały zespół i pozwala uniknąć sytuacji, gdy niektórzy pracownicy mogą być faworyzowani.