Praca podczas upałów wymaga odpowiedniej organizacji stanowiska i środowiska pracy. W związku z tym po stronie pracodawcy pojawiają się pewne obowiązki konieczne do spełnienia, by praca była wykonywana w bezpiecznych i higienicznych warunkach.
Praca podczas upałów – uwarunkowania biologiczne
Organizm człowieka przystosowany jest do optymalnych dla niego warunków temperaturowych, wolno przyzwyczaja się zarówno do wysokiej, jak i niskiej temperatury. Dopiero po upływie dłuższego czasu system odpornościowy człowieka przestawia się na funkcjonowanie w gorących lub zimnych warunkach.
Wyjątkowo źle znosimy częste zmiany temperatur – takie jak kilka dni upałów, po których następuje okres nagłego ochłodzenia, a za chwilę znowu skwar. Takie skoki temperatury nie tylko są nieprzyjemne, ale mogą być niebezpieczne na przykład dla osób starszych.
Wysoka temperatura negatywnie wpływa na wykonywanie obowiązków zawodowych. Zostało już udowodnione, że w ciągu lata produktywność pracowników spada o 20%. W interesie pracodawcy leży zatem stworzenie na ten czas odpowiednich warunków pracy.
Praca podczas upałów – obowiązki pracodawcy
W związku z tym, że wysoka temperatura powoduje większe wydalanie płynów z organizmu, należy je regularnie uzupełniać. Dlatego też przepisy BHP obligują pracodawców do zadbania o zimne napoje dla pracowników, gdy wykonują pracę podczas upałów.
Typowe warunki pracy
Zgodnie z § 112 Rozporządzenia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w typowych, normalnych warunkach pracy pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom wodę zdatną do picia. Usytuowanie miejsca jej czerpania powinno się znajdować nie dalej niż 75 m od stanowisk pracy. Jednocześnie § 113 ust. 1 i 2 ogólnych przepisów BHP wskazuje, że czerpanie wody powinno odbywać się tylko z zaworów czerpalnych (czyli kranów).
W rozporządzeniu użyto pojęcia „woda zdatna do picia”, co oznacza wodę przebadaną pod względem higieniczno-sanitarnym, nadającą się do spożywania przez ludzi. O przydatności wody do spożycia decyduje Państwowa Inspekcja Sanitarna. Jeżeli woda z wodociągów nie powinna być spożywana, wówczas pracodawca musi dostarczyć pracownikom inne napoje. Ponadto rodzaj napojów oraz ich ilość jest uwarunkowana rodzajem wykonywanej pracy oraz potrzebami fizjologicznymi.
Szczególne warunki pracy
Zasady dotyczące zatrudnienia pracowników w szczególnie uciążliwych warunkach pracy zostały określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów.
Jeżeli praca jest wykonywana w szczególnie ciężkich warunkach, wówczas pracodawca poza wodą do picia powinien dostarczyć pracownikom zimne napoje wzbogacone o sole mineralne i witaminy. Pracę podczas upałów zalicza się do pracy w ciężkich warunkach.
- wykonywaną na otwartej przestrzeni, przy temperaturze ponad 25 stopni Celsjusza;
- wykonywaną w pomieszczeniach zamkniętych, przy temperaturze ponad 28 stopni Celsjusza.
Prace szczególnie niebezpieczne wymieniono w dziale IV Procesy pracy w rozdziale 6. Rozporządzenia Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów BHP. Są to:
- roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części;
- prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych;
- prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych;
- prace na wysokości.
Przykład 1.
Firma XYZ świadczy usługi handlowe. Pracę zatrudnieni świadczą na terenie firmy w pomieszczeniach biurowych. Pracownicy stale dokonują zgłoszeń swojemu pracodawcy o nieodpowiednich warunkach temperaturowych, które tam panują. Temperatura w biurze regularnie przekracza bowiem 28 stopni Celsjusza. Właściciel firmy nie zareagował na zgłoszenia pracowników, twierdząc, że średnia temperatura występująca w biurze jest niższa niż określone w rozporządzeniu 28 stopni Celsjusza. Zapisy prawa nie odnoszą się wprost do średnich temperatur, wskazują tylko, że w przypadku przekroczeń wskazanej temperatury pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikom zimne napoje. Nie zostało określone, przez jak długi czas powinna występować tak wysoka temperatura w pomieszczeniu. W tym przypadku postępowanie pracodawcy może zostać uznane za działanie na szkodę pracownika.
Praca podczas upałów – odpowiedzialność pracodawcy i kary grzywny
W sytuacji sporu co do wielkości wskazanych temperatur (czy nie nastąpiło ich przekroczenie) obowiązek dowodowy ciąży na pracodawcy. Dzieje się tak, ponieważ to on jest zobowiązany do zapewnienia odpowiednich warunków pracy, które będą zgodne z przepisami BHP. Tym samym oznacza to, że obowiązek zapewnienia napojów zatrudnionym powinien być realizowany z urzędu, a nie na wniosek pracownika. Jeżeli inspektor pracy stwierdzi niespełnienie tego obowiązku, wówczas pracodawca może się spodziewać kary grzywny.
Ponadto, jeżeli praca w warunkach szczególnie niebezpiecznych jest wykonywana podczas upałów, to na pracodawcy ciąży obowiązek oceny, czy praca ta może być zrealizowana bezpiecznie, zważywszy na sprawność psychofizyczną pracownika. Wynika to z art. 207 § 1 i § 2 pkt 1 Kodeksu pracy odnoszącego się do odpowiedzialności za stan BHP w firmie, a także zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Praca podczas upałów – odpowiedzialność pracownika
Pracownik, który wykonuje pracę w warunkach szczególnie niebezpiecznych i w podwyższonej temperaturze powietrza, powinien sam dokonać oceny swoich zdolności psychofizycznych i podjąć odpowiednie decyzje.
Kodeks pracy przewiduje możliwość powstrzymania się pracownika od wykonywania pracy.
Pracownik podejmujący decyzję o opuszczeniu miejsca pracy powinien pamiętać o konieczności poinformowania pracodawcy o swoim zamiarze. Wskazuje na to wyrok Sądu Najwyższego o sygnaturze II UKN 218/99:
„Przed opuszczeniem stanowiska pracy pracownik powinien uzyskać na to zgodę przełożonego, a w każdym razie zawiadomić go o konieczności oddalenia się. Niespełnienie tej powinności i opuszczenie miejsca pracy nie zawsze powoduje zerwanie związku z pracą w rozumieniu art. 6 ust. 1 Ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych”.
Powstrzymanie się od pracy pracownika nie może powodować zmniejszenia jego wynagrodzenia za ten czas.
Praca podczas upałów – inne świadczenia
W Kodeksie pracy nie określono dodatkowych świadczeń wynikających z wykonywania pracy w podwyższonej temperaturze. Jednakże nie ma żadnych przeciwwskazań dla pracodawcy, by z własnej inicjatywy czy na wniosek pracowników (związków zawodowych) podjął działania ułatwiające i rekompensujące pracę podczas upałów. Pomysłem może być wprowadzenie dłuższych przerw w pracy lub skrócenie czasu pracy.
