Obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym w Polsce podlegają wszyscy obywatele Polski, posiadający tytuł do ubezpieczenia na obszarze kraju, a także ci zatrudnieni poza granicami kraju przez polskie przedsiębiorstwa. W przypadku zatrudnienia Polaka przez polski podmiot za granicą obowiązek ubezpieczenia społecznego za granicą może zostać wyłączony na mocy umowy międzynarodowej, której Polska jest stroną, lub na podstawie prawa wspólnotowego.
Na równi z zatrudnieniem na obszarze Polski uważa się zatrudnienie obywateli polskich za granicą w polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych przedstawicielstwach przy ONZ i innych misjach lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub przedsiębiorstwach, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.
Ubezpieczenie społeczne za granicą - skierowanie przez polskiego pracodawcę
Wyodrębniane są trzy sytuacje, od których zależy określenie właściwego ustawodawstwa ubezpieczeniowego wobec obywateli Polski zatrudnionych za granicą.
Ustalanie właściwego ustawodawstwa na podstawie przepisów unijnych
Ten przypadek dotyczy Polaków wykonujących pracę w państwach członkowskich Unii Europejskiej/Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Szwajcarii.
Zgodnie z podstawową regułą europejskiego systemu zabezpieczenia społecznego obowiązuje zasada wyłączności stosowania jednego obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych. Czynnikiem, który o tym decyduje, jest miejsce wykonywania pracy, czyli osoba przemieszczająca się w ramach UE/EOG i Szwajcarii w celu wykonywania pracy podlega systemowi ubezpieczeń społecznych właściwemu tylko dla jednego państwa członkowskiego (zasada jedności stosowanego prawa). Od zasady miejsca wykonywania pracy istnieją wyjątki, głównie w przypadku pracowników delegowanych, wobec których istnieje możliwość stosowania przez określony czas ustawodawstwa właściwego dla państwa delegowania, podczas wykonywania pracy w innym państwie. Wymaga to jednak spełnienia dodatkowych warunków.
Ustalanie właściwego ustawodawstwa na podstawie zawartych przez Polskę umów międzynarodowych z innymi krajami
Przypadek dotyczący Polaków wykonujących zatrudnienie w kraju, z którym Polskę łączy umowa międzynarodowa.
W takiej sytuacji zastosowanie ma ustawodawstwo kraju, w którym praca jest wykonywana. Istnieją jednak wyjątki, gdy postanowienia umowy umożliwiają stosowanie polskiego ustawodawstwa.
Zapisy dotyczące ustalania właściwego ustawodawstwa znajdujące się w umowach międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym mają na celu:
- unikanie sytuacji, w której dana osoba nie jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w żadnym kraju,
- zapobieganie sytuacji, w której osoba podlega podwójnie ubezpieczeniom - w kraju zatrudnienia i w kraju zamieszkania.
Ratyfikowane umowy międzynarodowe zgodnie z Konstytucją RP stanowią część krajowego porządku prawnego i są stosowane bezpośrednio. Umowa ratyfikowana ma pierwszeństwo przed prawem krajowym (za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie).
Obowiązek ubezpieczenia społecznego pozostaje w państwie, w którym zatrudnienie jest wykonywane. Również od tej reguły przewidziane są wyjątki. Każda z umów przewiduje wyjątek dla pracowników wysłanych.
Pracownik wysłany, to osoba która:
- jest skierowana przejściowo przez swojego pracodawcę na obszar drugiego państwa w celu wykonywania pracy na rzecz tego pracodawcy,
- jest wysłana w ramach stosunku pracy z wysyłającym pracodawcą,
- nadal funkcjonuje w ramach struktur wysyłającego pracodawcy, podlega jego poleceniom odnośnie czasu, miejsca i rodzaju wykonywanych czynności,
- do tego pracodawcy kieruje swoje roszczenia o wynagrodzenie.
Warunki wysłania muszą zostać spełnione także po stronie pracodawcy. Decydujące znaczenie ma to, czy zakład pracy zwykle prowadzi na obszarze kraju działalność gospodarczą:
- czy posiada siedzibę i administrację na terenie Polski,
- czy prowadzi na obszarze Polski działalność gospodarczą w zakresie wynikającym z wpisu do rejestru handlowego - ewidencji działalności gospodarczej,
- czy przy tej działalności zatrudnia inne osoby, poza skierowanymi do pracy za granicą.
Powyższe zasady mają zastosowanie przy ustalaniu właściwego ustawodawstwa we wszystkich umowach międzynarodowych w celu zabezpieczenia społecznego.
Ustalanie właściwego ustawodawstwa w przypadku świadczenia pracy w państwach bezumownych
Ostatni przypadek dotyczy Polaków wykonujących pracę w państwach, z którymi Polska nie zawarła umowy międzynarodowej, lub spoza obszaru UE/EOG i Szwajcarii.
Porady online
Prowadzisz firmę i masz pytania?
Skorzystaj z porad ekspertów Poradnika Przedsiębiorcy
Jeżeli w okresie wykonywania pracy w państwie trzecim w Polsce nadal istnieje stosunek pracy, obowiązek ubezpieczeń społecznych powstaje w Polsce. Możliwa jest sytuacja, gdy składki będą musiały być opłacane również w kraju, w którym praca jest wykonywana. W związku z tym może pojawić się podwójne ubezpieczenie społeczne.
Polscy pracownicy mogą być zatrudnieni za granicą za pośrednictwem polskich pracodawców, mogą również podejmować pracę bezpośrednio w podmiotach zagranicznych.
Ubezpieczenie społeczne za granicą - zatrudnienie bezpośrednio w podmiotach zagranicznych
W przypadku gdy osoby podejmują zatrudnienie bezpośrednio w podmiotach zagranicznych bez pośrednictwa polskich pracodawców, podlegają ustawodawstwu ubezpieczeniowemu społecznemu w kraju, w którym wykonują zatrudnienie. Takie osoby mogą w Polsce przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Osoby, które same dokonują zgłoszenia we właściwej miejscowo jednostce terenowej ZUS, również same opłacają składki ubezpieczeniowe.
