Śmierć bliskiej osoby to nie tylko czas żałoby, ale również moment, w którym spadkobiercy muszą zmierzyć się z licznymi obowiązkami prawnymi. Kluczową kwestią staje się dostęp do majątku zmarłego, w tym do jego środków pieniężnych. Jednak tajemnica bankowa skutecznie chroni dane o kontach. W związku z tym udostępnienie informacji o rachunkach bankowych zmarłego wymaga od rodziny dopełnienia określonych formalności. Jakie kroki należy podjąć, aby zgodnie z prawem uzyskać dane o kontach i środkach spadkodawcy?
Śmierć posiadacza rachunku a tajemnica bankowa
Banki muszą zachować tajemnicę obejmującą wszelkie informacje dotyczące ich klientów, w tym dane o zawartych umowach i saldach rachunków. Ten obowiązek nie ustaje z chwilą śmierci właściciela konta. Tym samym bank nie może swobodnie przekazywać danych osobom trzecim, nawet jeśli należą one do bliskiej rodziny zmarłego.
Co więcej, umowa rachunku bankowego prowadzonego przez osobę fizyczną bez związku z prowadzoną przez nią działalnością gospodarczą lub zawodową ulega rozwiązaniu w chwili śmierci posiadacza takiego rachunku. Spadkobiercy nie uzyskują zatem praw zmarłego i nie mogą zostać stroną umowy dotyczącej prowadzenia rachunku. Nie oznacza to jednak, że środki zgromadzone przez zmarłego zostają przejęte przez bank – spadkobiercy w dalszym ciągu są uprawnieni do ich uzyskania. Najpierw jednak muszą wiedzieć, w jakim banku szukać i jak się o nie starać.
W art. 92ba Ustawy z 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Prawo bankowe) wskazano, że bank jest obowiązany do udzielenia informacji o rachunkach zmarłego jego spadkobiercom oraz zarządcy sukcesyjnemu. Dzięki temu można ustalić, jaki był całkowity majątek zmarłego, a także prawidłowo rozliczyć go między uprawnionymi do dziedziczenia.
Udostępnienie informacji o rachunkach bankowych zmarłego – gdzie szukać?
Wspomniany art. 92ba Prawa bankowego mówi wprost, iż bank jest obowiązany udzielić posiadaczowi rachunku bankowego, będącemu osobą fizyczną, osobie, która uzyskała tytuł prawny do spadku po posiadaczu rachunku, oraz zarządcy sukcesyjnemu, zbiorczej informacji o:
- rachunkach bankowych posiadacza, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza;
- rachunkach posiadacza rachunku bankowego prowadzonych w spółdzielczej kasie oszczędnościowo–kredytowej, w tym rachunkach wspólnych – bez wskazania danych współposiadacza.
W związku z powyższym osoba uprawniona nie musi zwracać się do każdej instytucji finansowej z osobna z zapytaniem o prowadzenie rachunku bankowego. Wystarczy jeden taki wniosek złożony w dowolnym banku lub SKOK-u. Prawo bankowe przewiduje bowiem możliwość uzyskania tzw. zbiorczej informacji o rachunkach bankowych.
Bank musi udostępnić informację zbiorczą spadkobiercy zmarłego klienta legitymującemu się tytułem prawnym do spadku oraz zarządcy sukcesyjnemu. Zakres danych obejmuje m.in. informacje o wszystkich rachunkach bankowych zmarłego, w tym rachunkach wspólnych, ale bez ujawniania danych współposiadacza, a także o rachunkach prowadzonych w SKOK-ach (również tych wspólnych, bez ujawniania danych współposiadaczy).
W omawianej informacji wskazuje się:
- instytucję prowadzącą rachunek;
- numery rachunków wynikające z umowy;
- informacje, czy rachunki są nadal aktywne.
Zbiorcza informacja nie obejmuje sald rachunków, ale pozwala zorientować się, gdzie dokładnie szukać szczegółowych informacji o wielkości tego składnika masy spadkowej.
Jakie dokumenty stanowią tytuł prawny do spadku?
Wspomniany art. 92ba Prawa bankowego mówi o tym, że informacja zostanie wydana spadkobiercy, dopiero kiedy ten przedłoży tytuł prawny do spadku. Nie wystarczy jednak przedłożyć w banku testamentu lub aktu zgonu. Mianowicie nie każda osoba, która mogłaby ustawowo dziedziczyć po zmarłym (np. dziecko), jest rzeczywistym spadkobiercą. Może bowiem np. zostać wydziedziczona w testamencie.
W związku z powyższym, aby bank mógł udostępnić informacje o rachunkach bankowych zmarłego, wymagane są takie dokumenty jak:
- prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.
Gdzie złożyć wniosek o udostępnienie informacji o rachunkach bankowych zmarłego?
Jak to zostało już wspomniane, wniosek o wydanie zbiorczej informacji można złożyć w dowolnym banku lub SKOK-u. Instytucja finansowa po otrzymaniu żądania spadkobiercy (lub zarządcy sukcesyjnego) na piśmie i weryfikacji tytułu prawnego występuje do centralnej informacji o rachunkach, a po uzyskaniu odpowiednich danych przekazuje je wnioskodawcy.
Ile czeka się na odpowiedź z banku?
Bank po otrzymaniu pisma z centralnej informacji o rachunkach powinien powiadomić wnioskodawcę o danych dotyczących rachunków zmarłego bez zbędnej zwłoki. Zgodnie z art. 92bd ust. 2 Prawa bankowego oznacza to maksymalnie 3 dni robocze.
Czy bank może pobrać opłatę za udostępnienie informacji?
Zgodnie z art. 92bd ust. 1 Prawa bankowego dostarczenie zbiorczej informacji następuje nieodpłatnie. Dotyczy to także kosztów przygotowania i przesłania przez bank takiej informacji do centralnej informacji o rachunkach bankowych. Jednocześnie regulacja ta jest powiązana z art. 92bc ust. 2 Prawa bankowego, według którego zestawienie może być dostarczone odpłatnie, przy czym opłata nie może być wyższa niż koszt wygenerowania takiej informacji. Oznacza to zatem, że udostępnienie przez bank informacji o rachunkach bankowych zmarłego może wiązać się z opłatą, jednak ta powinna być niewielka.
Co powinno znaleźć się we wniosku?
Przepisy Prawa bankowego nie wskazują, jak wniosek powinien wyglądać i co zawierać, jednakże z uwagi na doniosłość ujawnianych przez bank informacji wnioskodawca jest zobowiązany do dokładnego wskazania swoich danych oraz tytułu prawnego.
Prócz swoich danych wnioskodawca musi podać dane pozwalające na identyfikację spadkodawcy – co najmniej imię, nazwisko oraz numer PESEL (jeżeli został nadany), a w razie jego braku inne dane umożliwiające potwierdzenie tożsamości. Dodatkowo należy zawrzeć we wniosku datę zgonu i ją udokumentować odpowiednim dokumentem takim jak akt zgonu. Co jednak istotne, wystarczające będzie również przedłożenie odpisu postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza czy europejskiego poświadczenia spadkowego.
Co dokładnie będzie zawierała informacja zbiorcza?
Według Prawa bankowego udostępnienie informacji o rachunkach bankowych zmarłego obejmuje informacje o instytucjach, które je prowadzą albo prowadziły, o ich numerach wynikających z umów, a także o tym, czy są one nadal prowadzone. Ustawa ta zawiera jednak dosyć ogólne sformułowanie, dlatego też warto zwrócić się do orzecznictwa i doktryny, które bardziej szczegółowo omawiają niniejsze kwestie.
Można bowiem dowiedzieć się z nich, że instytucja udostępniania informacji o rachunkach bankowych zmarłego ma bardzo szerokie zastosowanie. Bank musi udzielić osobie uprawnionej zbiorczej informacji o wszystkich rachunkach prowadzonych dla zmarłego – zarówno aktualnych, jak i już zamkniętych. W przekazywanych danych powinien wskazać, które rachunki są aktywne, a które już wygasły. Analogiczne zasady stosuje się do rachunków prowadzonych w spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.
Mimo że omawiany wcześniej art. 92ba Prawa bankowego mówi wyłącznie o osobach fizycznych, to nie różnicuje ich statusu, a co za tym idzie – informacja zbiorcza obejmuje zarówno osoby prywatne, jak i te prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą. W konsekwencji w zbiorczej informacji bank musi uwzględniać także rachunki firmowe osób fizycznych, gdyż zgromadzone na nich środki wchodzą do masy spadkowej.
Przepisy obejmują także rachunki wspólne. W takim przypadku bank nie ujawnia danych współposiadacza rachunku – obowiązuje tu ochrona tajemnicy bankowej. Informacja musi jednak wyraźnie wskazywać, że dany rachunek ma charakter wspólny.
Jeżeli zmarły był wspólnikiem spółki cywilnej i prowadził z innymi wspólnikami rachunek wspólny, spadkobiercy również mają prawo do uzyskania informacji o środkach na tym rachunku. Wynika to z faktu, że spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, a posiadaczami rachunku są jej wspólnicy – zwykle osoby fizyczne. W takim przypadku informacja powinna być udzielona spadkobiercom zmarłego wspólnika, ale bez wskazywania danych pozostałych współposiadaczy.
Zastosowanie omawianych przepisów obejmuje także indywidualne konta emerytalne i indywidualne konta zabezpieczenia emerytalnego, ponieważ umowy o ich prowadzenie są traktowane jako umowy rachunku bankowego, do których wprost nawiązuje art. 92ba Prawa bankowego.
Przepisy znajdują również zastosowanie do rachunków prowadzonych w bankach hipotecznych. Co istotne, zbiorcza informacja powinna obejmować zarówno rachunki z saldem dodatnim, jak i te, które w chwili zamknięcia były zadłużone.
Skąd wziąć dokładne informacje o wielkości środków na kontach zmarłego?
W informacjach zbiorczych udzielonych przez dowolny bank nie podaje się wielkości zgromadzonych środków na kontach zmarłej osoby. Mając jednak dane co do konkretnych banków prowadzących rachunki zmarłego, należy się do nich udać i złożyć dyspozycję związaną z udzieleniem szczegółowych informacji o środkach znajdujących się na kontach zmarłej osoby. Trzeba pamiętać o zabraniu ze sobą postanowienia sądu lub aktu poświadczenia dziedziczenia. Bank wówczas umożliwi dostęp do rachunków bankowych spadkobiercy.
Ponadto dysponując tytułem do dziedziczenia, spadkobierca może złożyć wniosek do wypłacenia środków. Po uwierzytelnieniu tożsamości oraz uprawnień bank wyda spadkobiercy należne mu pieniądze.
