Prawa autorskie dzielą się na dwie podstawowe kategorie – osobiste oraz majątkowe. Jedne z nich mogą być przedmiotem konkretnych umów. Dzięki takim kontraktom dochodzi do przeniesienia praw autorskich na inną osobę. Czym dokładnie jest umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych i jaka powinna być jej treść?
Czym są prawa autorskie?
Prawami autorskimi określamy prawa twórcy do danego utworu. Ustawodawca dzieli je na dwie kategorie:
autorskie prawa osobiste – tych praw nie można przenieść na inną osobę ani się ich zrzec, nie podlegają one dziedziczeniu i nie mogą być przedmiotem żadnej umowy cywilnoprawnej;
autorskie prawa majątkowe – są to prawa zbywalne i dziedziczne, a więc mogą być przenoszone przez autora na inne osoby, zarówno za odpłatnością (np. umową sprzedaży), jak i darmowo (np. poprzez umowę darowizny).
Ustawodawca pozwala na zbywanie autorskich praw, ale tylko tych, które mają charakter majątkowy, tzn. które pozwalają na korzystanie z utworu, jego rozpowszechnianie i kopiowanie. Osobiste prawa autorskie nie mogą być zbywane, ponieważ wykazują związek danej osoby z dziełem – wskazują na to, kto jest autorem i jak dokładnie wygląda dany utwór.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych - kwestie formalne
Wiemy już, że prawa autorskie do jakiegokolwiek utworu mogą być przenoszone pod warunkiem, że posiadają one charakter majątkowy. Zgodnie z treścią art. 17 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Autorskie prawa majątkowe mieszczą się w powyższym zakresie.
„Nie ma podstaw do przyjęcia poglądu, iż części utworu podlegają innemu reżimowi prawnemu niż ten, któremu podlega cały utwór. Części utworu (w tym również poszczególne frazy utworów słownych) są chronione prawem autorskim, jeśli przyczyniają się do oryginalności całego dzieła, zaś zawarte w nich elementy stanowią wyraz własnej twórczości intelektualnej autora utworu”.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga w każdym przypadku zawarcia umowy w formie pisemnej. Niedopuszczalne jest zatem zawieranie umów w formie ustnej – jeśli taka sytuacja miałaby miejsce, nie dojdzie w ogóle do powstania planowanego zobowiązania (prawa autorskie nie przejdą na nową osobę i pozostaną przy pierwotnym twórcy).
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych
Każda umowa cywilnoprawna musi zawierać w swej treści niezbędne minimum, aby można ją było uznać za ważną i wiążącą. Musi także odpowiadać obowiązującemu prawu oraz zasadom współżycia społecznego, tzn. nie może powodować nierówności stron zobowiązania. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych nie jest tutaj wyjątkiem.
Treść omawianej umowy zależy oczywiście od woli jej stron – to autor utworu oraz osoba, która ma nabyć do niego prawa, wspólnie ustalają postanowienia umowne, które będą ich wiązać. Do stałych elementów każdej umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych należą jednak:
oznaczenie stron umowy – mogą nimi być zarówno osoby fizyczne, jak i osoby prawne;
określenie rodzaju umowy – tytuł umowy nie jest wiążący, jednak warto zadbać, aby brzmiał on „Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu”;
dokładne opisanie utworu oraz jego pierwotnego właściciela;
określenie tzw. pól eksploatacji, a więc zakresu, w jakim przenoszone są autorskie prawa majątkowe do utworu – strony mogą postanowić, że umowa będzie odnosiła się tylko do części takich praw, np. do przeniesienia prawa do rozpowszechniania utworu;
opisanie ceny, za którą następuje przeniesienie praw do dzieła;
podpisy stron – zbywcy i nabywcy.
Pamiętajmy, że umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana także licencją, obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego, po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów, nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.
Twórca jest obowiązany dostarczyć utwór w terminie określonym w umowie, a jeżeli termin nie został oznaczony – niezwłocznie po ukończeniu utworu. Jeżeli twórca nie dostarczył utworu w przewidzianym terminie, zamawiający może wyznaczyć twórcy odpowiedni dodatkowy termin z zagrożeniem odstąpienia od umowy, a po jego bezskutecznym upływie może od umowy odstąpić.
„Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych, mając na względzie cechy umów autorskich, tryb ich zawierania oraz podmioty zawierające te umowy, przyjęła, że wprawdzie w umowie należy wyraźnie wymienić pola eksploatacji (art. 41 ust. 2 ww. ustawy), jednakże w sytuacji, gdy nie określono sposobu korzystania z utworu, to powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami (art. 49 ust. 1 ustawy). Oznacza to, że strony mogą nie określić wyraźnie pól eksploatacji, a w takim wypadku sięgnąć należy do autonomicznej reguły wykładni zamieszczonej w art. 49 ust. 2 powyższej ustawy, który uzupełnia przepis art. 65 KC”.
Wyrok SA w Łodzi z 18 października 2018 roku (sygn. akt I ACa 1293/17)
„Modelowa umowa o wykonanie i wykorzystanie utworu autorskiego powinna zawierać wszystkie składniki przed przystąpieniem do wykonania, nawet gdyby dla jej ważności wyraźna odpowiedź adresata oferty nie była konieczna”.
Odstąpienie od umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych
Okazuje się, że zawarcie umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu nie musi być definitywne. Zgodnie bowiem z art. 56 Prawa autorskiego twórca może odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć ze względu na swoje istotne interesy twórcze.
Jeżeli w ciągu 2 lat od odstąpienia lub wypowiedzenia zawartej umowy twórca zamierza przystąpić do korzystania z utworu, ma obowiązek zaoferować to korzystanie nabywcy lub licencjobiorcy, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin. Jeżeli odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie następuje po przyjęciu utworu, skuteczność odstąpienia lub wypowiedzenia może być przez drugą stronę umowy uzależniona od zabezpieczenia kosztów poniesionych przez nią w związku z zawartą umową. Nie można jednak żądać zwrotu kosztów, gdy zaniechanie rozpowszechniania jest następstwem okoliczności, za które twórca nie ponosi odpowiedzialności.
Powyższej regulacji nie stosuje się jednak do utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, audiowizualnych oraz utworów zamówionych w zakresie ich eksploatacji w utworze audiowizualnym.
Warto także podkreślić, że jeżeli publiczne udostępnienie utworu następuje w nieodpowiedniej formie albo ze zmianami, którym twórca mógłby słusznie się sprzeciwić, może on także po bezskutecznym wezwaniu do zaniechania naruszenia odstąpić od umowy lub ją wypowiedzieć. Twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia określonego umową.
Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych powinna zostać zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności – forma ustna jest więc tutaj niedopuszczalna. Taka umowa powinna zawierać w sobie określenie pól eksploatacji utworu, a więc oznaczenia sposobu wykorzystywania danego dzieła. Ustawodawca pozwala na odstąpienie od takiej umowy, jeśli będzie to związane z istotnymi interesami twórczymi autora utworu.
