Pojęcie licencji jest stosowane m.in. na gruncie prawa autorskiego i odnosi się do możliwości wykorzystywania cudzego utworu. W rzeczywistości licencja może przybierać różne formy, a jej treść zależy w głównej mierze od woli stron takiego zobowiązania. Jakie rodzaje licencji można spotkać w polskim prawie?
Czym jest licencja?
Zgodnie z treścią art. 67 Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych twórca może udzielić upoważnienia do korzystania z utworu na wymienionych w umowie polach eksploatacji z określeniem zakresu, miejsca i czasu tego korzystania.
Jeżeli umowa nie zastrzega wyłączności korzystania z utworu w określony sposób (licencja wyłączna), udzielenie licencji nie ogranicza udzielenia przez twórcę upoważnienia innym osobom do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji (licencja niewyłączna). Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, licencjobiorca nie może upoważnić innej osoby do korzystania z utworu w zakresie uzyskanej licencji. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, uprawniony z licencji wyłącznej może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych, w zakresie objętym umową licencyjną. Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
„W świetle przepisów Ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych, umowa licencyjna jest umową upoważniającą do korzystania z utworu na ustalonych umownie polach eksploatacji oraz określeniem zakresu, miejsca i czasu korzystania. Treścią tej umowy jest upoważnienie do korzystania z prawa udzielonego licencjobiorcy przez twórcę lub też przez inną osobę upoważnioną do udzielenia licencji. Umowę licencji kwalifikuje się jako czynność prawną rozporządzającą, której skutkiem jest obciążenie praw wyłącznych osoby dotychczas uprawnionej. Obciążenie takie polega na uchyleniu możliwości występowania z roszczeniami z tytułu naruszenia praw wyłącznych w stosunku do licencjobiorcy na czas trwania umowy. Bezpośrednim skutkiem udzielenia licencji jest przekształcenie sytuacji majątkowej licencjodawcy. Z kolei sublicencja jest upoważnieniem do korzystania z utworu, którego udziela licencjobiorca, a udzielenie sublicencji wymaga zgody licencjodawcy (art. 67 ust. 3). Forma ad solemnitatem (pod rygorem nieważności) zastrzeżona jest dla licencji wyłącznej. Umowa licencji niewyłącznej, w wyniku której licencjodawca może, mimo udzielenia licencji, nadal korzystać z utworu i może udzielać licencji innym osobom, jest natomiast umową nieformalną i może być zawarta ustnie. W tej sytuacji za dopuszczalne uznać także należy stwierdzenie nabycia praw licencyjnych poprzez wystawienie faktury, dokumentującej umowę sprzedaży, także zawartą w formie ustnej lub przez fakty konkludentne (dorozumiane)”.
Rodzaje licencji w polskim prawie
Jak wynika z powyższego, prawo autorskie rozróżnia dwie podstawowe formy licencji:
- wyłączną,
- niewyłączną.
Oprócz tego możemy wskazać także na inne licencje:
- słabą,
- mocną,
- otwartą,
- wzajemną,
- dorozumianą,
- przymusową,
- podlicencję.
Tak naprawdę z licencji korzystamy w zasadzie codziennie, szczególnie jeśli często używamy aplikacji działających na smartfonach lub programów na komputerach. Przed zainstalowaniem odpowiedniego programu lub aplikacji zawsze musimy wyrazić zgodę na postanowienia licencyjne twórców, w przeciwnym wypadku nie będziemy mogli korzystać z wybranego przez siebie narzędzia. Licencje otaczają nas więc nieustannie.
Z licencją wyłączną mamy do czynienia, gdy prawo do wykorzystywania cudzego utworu będzie przysługiwało tylko konkretnie wskazanej osobie, bez względu na to, czy jest ona osobą fizyczną, czy też prawną. Bardzo często taki rodzaj licencji jest także ograniczony terytorialnie lub względem określonego pola eksploatacji (np. w zakresie kopiowania utworu, ale już nie jego rozpowszechniania)
Szczególnym rodzajem licencji wyłącznej jest licencja mocna – uniemożliwia ona twórcy swobodne korzystanie z utworu. Na mocy takiej licencji jedynym uprawnionym do nieograniczonego wykorzystywania dzieła jest licencjobiorca, nawet wtedy, gdy nie jest on jego autorem. Twórca nie może wówczas wykorzystywać swojego dzieła na własny użytek, w przeciwnym wypadku naraża się bowiem na odpowiedzialność odszkodowawczą.
Licencja słaba również jest odmianą licencji wyłącznej, aczkolwiek w jej przypadku twórca zachowuje swoje prawa do utworu, tzn. może z niego korzystać chociażby na własny użytek bez narażania się na obowiązek zapłaty odszkodowania.
Licencja niewyłączna stanowi przeciwieństwo licencji wyłącznej – jest udostępniania odbiorcom masowym, takim jak np. użytkownicy komputerowi czy właściciele smartfonów i tabletów. Cechą charakterystyczną takiej licencji jest wykorzystywanie danego utworu przez wiele osób w jednym momencie. Licencja niewyłączna ma niejako pierwszeństwo przed licencją wyłączną – jeśli w zawartej umowie licencyjnej nie wskazano, z jakiego rodzaju licencją mamy do czynienia, to musimy przyjąć, że jest to licencja niewyłączna. Dodatkowo licencja niewyłączna może być udzielana na podstawie umowy w dowolnej formie, także ustnej. Przy licencji wyłącznej konieczne jest zachowanie co najmniej zwykłej formy pisemnej.
Licencja otwarta jest określana mianem licencji darmowej – dany utwór jest na jej podstawie udostępniany każdemu odbiorcy bez konieczności ponoszenia jakichkolwiek opłat. Dzieło może być wykorzystywane w nieograniczony sposób przez każdą zainteresowaną osobę.
Licencja wzajemna wiąże się z kolei z przynajmniej dwoma różnymi utworami należącymi do dwóch różnych twórców. Każda ze stron stosownej umowy występuje w podwójnej roli – jako licencjobiorca i licencjodawca. Ta forma licencji stanowi pozwolenie uprawnionego z patentu wcześniejszego na korzystanie z wynalazku późniejszego wchodzącego w zakres ochrony patentu wcześniejszego (patentu zależnego), któremu towarzyszy podobne zezwolenie uprawnionego z patentu późniejszego (właściciela patentu zależnego) na rzecz uprawnionego z patentu wcześniejszego.
Licencja dorozumiana pojawia się tylko w kontekście prac badawczych lub podobnych, które są wykonywane na wyraźne zlecenie. Zgodnie z treścią art. 81 Ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku – Prawo własności przemysłowej, jeżeli umowa o wykonanie prac badawczych lub inna podobna umowa nie stanowi inaczej, domniemywa się, że wykonawca prac udzielił zamawiającemu licencji na korzystanie z wynalazków zawartych w przekazanych wynikach prac (licencja dorozumiana).
Licencja przymusowa jest stosowana także na podstawie regulacji Prawa własności przemysłowej. Urząd Patentowy może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatentowanego wynalazku innej osoby, gdy:
- jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego;
- zostanie stwierdzone, że patent jest nadużywany, lub
- zostanie stwierdzone, że uprawniony z patentu udzielonego z wcześniejszym pierwszeństwem (patentu wcześniejszego) uniemożliwia, nie godząc się na zawarcie umowy licencyjnej, zaspokojenie potrzeb rynku krajowego przez stosowanie opatentowanego wynalazku (patent zależny), z którego korzystanie wkraczałoby w zakres patentu wcześniejszego; w tym przypadku uprawniony z patentu wcześniejszego może żądać udzielenia mu zezwolenia na korzystanie z wynalazku będącego przedmiotem patentu zależnego (licencja wzajemna).
Z kolei z podlicencją mamy do czynienia wtedy, gdy licencjobiorca udziela dalszej licencji innej osobie (zazwyczaj wymagane jest wówczas uzyskanie zgody na taką czynność od licencjodawcy). Podlicencje są kolejnymi udzielanymi licencjami tego samego utworu, określamy je także jako sublicencje.
Rodzaje licencji - podsumowanie
Prawo autorskie i prawo własności przemysłowej stosują wiele różnego rodzaju licencji. Do najbardziej znanych zaliczamy licencje wyłączne oraz licencje niewyłączne. Przepisy przewidują także funkcjonowanie w obrocie licencji słabych, mocnych, otwartych, wzajemnych, dorozumianych, przymusowych, a także sublicencji.
