0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Umowa spedycji a szczególne obowiązki spedytora

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Transport, spedycja i logistyka to sektory, które nierozerwalnie wiążą się z przewozem towarów zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Branża TSL w Polsce bardzo zyskała na przestrzeni ostatnich dekad. Wolny rynek, otwarte granice państw w strefie Schengen, rozwój technologii – dzięki temu nie jesteśmy skazani na samowystarczalność gospodarczą, a możemy w łatwy sposób wymieniać się dobrami z przedsiębiorcami z państw trzecich. W całym tym procesie bardzo ważną rolę odgrywają firmy spedycyjne. Czym jednak zajmuje się taki przedsiębiorca i jakie są obowiązki spedytora? Te zagadnienia wyjaśnimy w niniejszym artykule.

Czy zajmuje się przedsiębiorstwo spedycyjne?

Ujmując to w prosty sposób, przedsiębiorcy spedycyjni obsługują wszelkie procesy związane z transportem towarów podmiotów trzecich. Spedytor stanowi ogniwo w łańcuchu łączącym dostawcę z odbiorcą. Nie jest przecież tak, że jako producent danego produktu, chcąc go sprzedać klientowi z innego miejsca na ziemi, musimy samodzielnie mu go dostarczyć. Stanowiłoby to znaczne utrudnienie, a niekiedy sprawiałoby, że handel stawałby się całkowicie nieopłacalny. W takich sytuacjach z pomocą przychodzą właśnie firmy spedycyjne, które zajmują się przygotowaniem przesyłki oraz instrukcji przewozu dla przewoźnika. Oprócz tych zasadniczych obowiązków ustawodawca przewidział również szczególne obowiązki spedytora, które znalazły swoje specjalne regulacje w ustawie cywilnej.

Spedycja – kiedy mamy z nią do czynienia?

Umowa spedycji została uregulowana w Kodeksie cywilnym (dalej jako kc) w art. 794–804. Przepisy te w miarę kompleksowo określiły, na czym polega ta usługa i jakie są obowiązki takiego przedsiębiorstwa. Przepis art. 794 w § 1 wskazuje, że przez umowę spedycji spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo do dokonania innych usług związanych z jej przewozem. Podkreśla się, że przedmiotem tego zobowiązania nie jest przewóz przesyłek, a czynności pomocnicze podejmowane w celu prawidłowego dokonania przewozu. Sąd Apelacyjny w Krakowie w swoim wyroku z 18 kwietnia 2005 roku (sygn. akt: I ACa 2051/04) wskazał, że usługi spedycyjne „służą sprawnemu i skutecznemu przemieszczaniu przesyłek, racjonalizacji procesu ich przewozu. Usługi spedycyjne mają charakter fachowej pomocy w obsłudze przewozu towarowego. Są to czynności mieszczące się w sferze organizacji przewozu, a nie jego wykonania”. Należy jednak przy tym wspomnieć, że spedytor w ramach zawartej umowy w razie potrzeby może także samodzielnie dokonać przewozu, jednakże wówczas takie świadczenie należy poczytywać jako usługę przewozu. 

Z uwagi na bardzo szeroki zakres działań spedytorów nie jest łatwo jednoznacznie określić, jakie działania stanowią usługę spedycji. W praktyce taką usługę może stanowić szereg bardzo zróżnicowanych czynności, które na pierwszy rzut oka nie mają ze sobą powiązania, jednak po zebraniu w całość ukazują przymiot spedycji. Najistotniejszą cechą takich zachowań jest zawsze to, że są związane z przewozem przesyłki. Jednocześnie, skoro usługi te mają charakter zewnętrzny względem przewozu, to samego przewozu towaru nie można zaliczyć do usług spedycyjnych. To odróżnia umowę spedycji od umowy przewozu rzeczy – przewóz. Jeżeli do obowiązków zleceniobiorcy oprócz standardowych usług spedycyjnych wchodzą również czynności związane z samym transportem towarów, należy uznać, że mamy do czynienia z umową przewozu (nie spedycji). 

Kim jest spedytor?

Spedytorem nie może być nazywana każda osoba, która przygotowała przesyłkę do wysłania i nadała ją w punkcie przewozowym. Spedytorem może zostać wyłącznie przedsiębiorca, działalność ta może być prowadzona bowiem jedynie w zakresie działalności przedsiębiorstwa. Może być nim zatem osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną, o ile zostanie zarejestrowana w odpowiednim rejestrze przedsiębiorców (CEIDG dla osób fizycznych oraz KRS dla osób prawnych). Po drugie dla uznania danej działalności za spedycyjną wymagane jest, aby przedsiębiorstwo spedycyjne zorganizowane było w taki sposób, by dysponowało ono zespołem składników niemajątkowych i majątkowych przeznaczonych do świadczenia usług spedycyjnych. Nie jest możliwe świadczenie usług spedycyjnych poza działalnością gospodarczą.

W wielu wypadkach świadczenie usług spedycyjnych – oprócz zarejestrowania działalności gospodarczej – wymaga także spełnienia określonych wymogów z zakresu prawa administracyjnego. Najważniejszym tego typu pozwoleniem jest tzw. licencja spedycyjna, która uprawnia przedsiębiorcę do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie pośrednictwa przy przewozie rzeczy z wykorzystaniem transportu drogowego. Prowadzenie działalności tego typu bez uzyskania wspomnianego zezwolenia naraża spedytora na odpowiedzialność administracyjną – wysoką karę pieniężną. 

Czym zajmuje się spedytor?

Spedytor zajmuje się całym procesem transportowym. Do jego obowiązków należy ułożenie strategii przewozu towaru, a następnie wcielenie go w życie. Spedytor krajowy zajmuje się organizacją transportu na terenie kraju, natomiast spedytor międzynarodowy – przewozem z zagranicy oraz poza granicę kraju, współpracując przy tym z zagranicznymi kontrahentami. Spedytor musi charakteryzować się ponadprzeciętnym zorganizowaniem oraz umiejętnością natychmiastowego działania w sytuacjach awaryjnych.

Nie jest możliwe ustalenie jednego i wyczerpującego katalogu zadań spedytora. Można jednak wyszczególnić najważniejsze z nich, a będą to z całą pewnością:

  • wyszukiwanie odpowiednich przewoźników,
  • wybór przewoźnika,
  • zawieranie umowy przewozu,
  • ustalenie tras przewozu towarów,
  • sporządzenie dokumentów przewozowych,
  • ubezpieczanie towarów,
  • ważenie i mierzenie przesyłek, sprawdzanie ich stanu oraz ich opakowań, także znakowanie przesyłek,
  • monitorowanie obsługiwanych zleceń,
  • pilnowanie terminowości realizowanych usług.

Szczególne obowiązki spedytora

Jak zostało wskazane na wstępie, prócz standardowych zobowiązań, w niektórych sytuacjach Kodeks cywilny nakłada na przedsiębiorców również obowiązki szczególne określone w art. 797 i 798.

Przepis art. 797 kc wskazuje, że spedytor obowiązany jest do podejmowania czynności potrzebnych do uzyskania zwrotu nienależnie pobranych sum z tytułu przewoźnego, cła i innych należności związanych z przewozem przesyłki. Regulacja ta zobowiązuje spedytora do kontrolowania prawidłowości obliczania wszelkich należności obciążających zleceniodawcę, związanych z przewozem jego przesyłki. W szczególności chodzi tu o cło, składki ubezpieczeniowe, opłaty za czynności ładunkowe, jak również opłaty skarbowe. Jeżeli zatem okaże się, że w trakcie wykonywania usługi poniesione koszty przewyższą sumy należne, spedytor powinien podjąć działanie mające na celu odzyskanie nadpłaconych kwot. Jeśli w czasie wykonania tych czynności powstaną po stronie spedytora uzasadnione wydatki, zleceniodawca jest zobligowany do zwrotu ich wartości.

Omawiany przepis wskazuje jedynie na obowiązek przedsiębiorcy, nie zakreśla jednak ram działania, jakiego ten powinien się podjąć w celu odzyskania nienależnie pobranych kwot. Ustawodawca wskazał jedynie, że mają to być czynności „potrzebne”. Pojęcie to należy odczytywać jako działanie profesjonalne, potrzebne, skuteczne i zarazem uzasadnione konkretnymi okolicznościami. Takie odczytywanie przepisu prowadzi z kolei do wniosku, że spedytor w pierwszej kolejności powinien dokonać czynności weryfikacyjnych, które pozwoliłyby na ustalenie, czy doszło do nadpłaty. Dopiero po dokonaniu kontroli przedsiębiorca powinien podjąć działania nakierunkowane na odzyskanie środków. Spedytor powinien zatem zgromadzić potrzebne dowody, sporządzić stosowne protokoły i ostatecznie wystosować wezwanie do zwrotu nadpłaconych sum. Działając w imieniu nadawcy, nie może on jednak występować do sądu z powództwem cywilnym. Tego dokonać może wyłącznie jego zleceniodawca. Oznacza to, że spedytora obciąża obowiązek dokonania wszelkich potrzebnych czynności przygotowawczych (przedsądowych) nastawionych na odzyskanie nadpłaty. 

Kolejnym szczególnym obowiązkiem spedytora wynikającym z art. 798 kc jest obowiązek podjęcia wszelkich czynności potrzebnych do zabezpieczenia praw zlecającego lub osoby przez niego wskazanej względem przewoźnika albo innego spedytora. W tym wypadku ustawodawca zobowiązuje przedsiębiorcę do przedsięwzięcia takich działań, które w sposób właściwy zabezpieczą wszelkie istniejące już prawa przysługujące dającemu zlecenie lub osobie przez niego wskazanej. Tak jak w poprzednim wypadku ustawa nie wskazuje, jakie czynność należy podjąć w celu uzyskania rezultatów wskazanych przez przepis. Wiadome jest natomiast, że celem owych czynności ma być stworzenie zlecającemu takich warunków, aby w sposób skuteczny mógł wykonywać swoje uprawnienia. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 25 listopada 2015 roku (sygn. akt: II FSK 2217/13) wskazał jednakże, że „na podstawie art. 798 kc spedytor obowiązany jest do dokonywania usług w ciągu całego procesu przewozowego w sposób tak staranny i fachowy, aby w razie powstania szkody można było ustalić, w jakiej fazie przewozu lub czynności spedycyjnych do tego doszło, oraz aby zleceniodawca mógł skutecznie dochodzić odszkodowania od jej sprawcy”.

Co więcej, jak wskazuje się w doktrynie, w zakres obowiązku spedytora wchodzi podejmowanie działań, od których uzależniona może być później pozycja prawna dającego zlecenie lub wskazanej przez niego osoby względem innego spedytora, przewoźnika lub też innych podmiotów. Będzie to zatem gromadzenie dowodów, czynności podejmowanych w celu zachowania terminów w postępowaniu reklamacyjnym, przygotowanie materiałów potrzebnych do złożenia reklamacji, sporządzenie stosownych protokołów czy zgłaszanie odpowiednich zastrzeżeń (por. K. Haładyj, w: Osajda, Komentarz KC, Legalis, 2019, art. 978).

Podsumowanie

Spedytor, mimo że nie przewozi towarów, to jego praca stanowi bardzo istotne ogniwo w całym łańcuchu transportowym. Organizuje transport, wyznacza przewoźnika, wyznacza trasę przewozu, sporządza dokumenty przewozowe, ubezpiecza towar, a także dba o stan przewożonej przesyłki. Wszystko to sprawia, że bez działalności firm spedycyjnych, efektywny przewóz towarów w dzisiejszych czasach byłby niemożliwy. W końcu, jaki producent dokonywałby zakupu np. półproduktów, na które musiałby czekać miesiąc, dwa czy pół roku – taka sytuacja całkowicie wyłączyłaby jego konkurencyjność. 

Oprócz powyższych obowiązków ustawodawca przewidział również dwa szczegółowe obowiązki, którym poświęcił odrębne przepisy. Chodzi tu o obowiązek kontrolowania przez spedytora prawidłowości obliczania wszelkich należności obciążających zleceniodawcę związanych z przewozem jego przesyłki, a także o zabezpieczenie wszelkich powstałych praw zlecającego, tak aby w razie potrzeby zleceniodawca mógł skutecznie dochodzić odszkodowania od sprawcy powstałej szkody.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów