Globalizacja to ulubione zjawisko wielu producentów. Dzięki rozwojowi technologicznemu transport i logistyka nie stanowią już większego problemu. Wielu przedsiębiorców zdecydowało się zatem na rozszerzenie swojego rynku zbytu również na terytoria państw trzecich. Ulubionym kierunkiem są oczywiście wszystkie kraje wchodzące w skład Unii Europejskiej – otwarte granice i niemal jednolite prawodawstwo na pewno w tym pomaga. Nie każdy towar jednak może opuścić granice Polski, niektóre produkty mające trafić na rynek wspólnotowy muszą spełniać bowiem pewne określone warunki. Jak zatem wyglądają unijne wymagania dotyczące wyrobów wprowadzanych na rynek?
Swobodny przepływ towarów – podstawa gospodarki UE
Swobodny przepływ towarów stanowi podstawę funkcjonowania gospodarki UE. Swoboda w imporcie i eksporcie jest zasadą nadrzędną. Prócz nielicznych wyjątków nie ma żadnych ograniczeń ilościowych w przywozie oraz wywozie towarów. Co więcej, towary prawidłowo wprowadzone do obrotu w jednym z państw Unii mogą być następnie bez żadnych przeszkód wprowadzane do obrotu także w innych krajach Wspólnoty.
Trzeba zaznaczyć, że wprowadzenie do obrotu nie oznacza wyłącznie produkcji danego towaru na terenie UE i wpuszczenia go w obieg. Jak stwierdził Sąd Najwyższych w swojej Uchwale z dnia 24 maja 2005 roku (sygn. akt: I KZP 13/05): „wprowadzenie do obrotu oznacza pierwszą transakcję wyrobem, a kolejne transakcje nie mieszczą się już w omawianym pojęciu, w związku z tym przez wprowadzenie do obrotu należy rozumieć przekazanie przez producenta lub importera po raz pierwszy do obrotu towarów oznaczonych podrobionym znakiem towarowym”.
Aby jednak proces swobodnego przepływu towarów był możliwy do przeprowadzenia, kraje należące do UE musiały ustalić wspólne wymagania i zasady wprowadzania produktów na rynek. Regulacje te mają zapewnić równy poziom jakościowy i zagwarantować bezpieczeństwo wprowadzanych towarów. Do tej pory nie udało się jednak uchwalić tylu aktów, aby regulowały one wszystkie gałęzie gospodarki i dotykały wszystkich możliwych towarów lub usług. Dlatego też tereny, w jakich stosowana jest zasada swobodnego przepływu towarów, podzielone zostały na 2 obszary:
- zharmonizowany – w którym zostały określone wspólne przepisy dla wprowadzania produktów na teren krajów UE;
- niezharmonizowany – w którym nie ma określonych wspólnych unijnych regulacji tworzących wymagania dla produktów wprowadzanych do obrotu. W tych wypadkach należy polegać na przepisach krajowych lub tzw. ogólnych przepisach dotyczących bezpieczeństwa produktów.
Jak wskazuje Ministerstwo Rozwoju i Technologii, wszystkie państwa unijne są obowiązane do informowania Komisji Europejskiej o wszelkich projektach ustaw, które zawierają przepisy techniczne dla produktów.
Jakie wymagania stawiane są w obszarze zharmonizowanym?
Obszar zharmonizowany oznacza tę grupę produktów, dla których utworzono unijne przepisy, które ustanawiają jednolite standardy obowiązujące wszystkich producentów i importerów przy wprowadzaniu produktów na rynek UE.
Harmonizacja przepisów unijnych odbywa się dwutorowo. Pierwszy sposób zakłada ustanowienie szczegółowych specyfikacji technicznych, które muszą spełniać określone grupy towarów. Ten sposób nazywany jest „starym podejściem”. Tak drobiazgowe i precyzyjne podchodzenie do aktów prawnych odbiera im przymiot generalności, co tym samym sprawia, że są mało elastyczne, a przy tym bardzo czasochłonne przy ich ustalaniu. Tworząc szczegółowe opisy wymagań dla danych grup produktów, hamuje się również innowacyjność – przedsiębiorcy starający się wyjść poza ustanowione już ramy mogą mieć problemy we wprowadzeniu danego towaru do obrotu.
Drugi sposób to tzw. nowe podejście. Polega on na określeniu w regulacjach wspólnotowych jedynie generalnych zasad i wymagań wobec określonych grup towarów. Takie podejście do tematu daje większą swobodę przedsiębiorcom wprowadzającym na rynek nowe, często innowacyjne produkty. Tworzenie takich przepisów oraz ich implementowanie przez kraje członkowskie nie jest tak czasochłonne, dzięki czemu organy unijne są w stanie uregulować więcej obszarów w krótszym czasie.
Potwierdzeniem, że dane towary spełniają wymagania unijne, jest znak CE. Oznakowanie CE umieszczone na produkcie oznacza, że jest on zgodny z wymaganiami wszystkich mających do niego zastosowanie przepisami prawnymi łącznie z wymaganiami dotyczącymi procedur oceny zgodności.
Kiedy stosuje się przepisy zharmonizowane?
W założeniu przepisy zharmonizowane mają dotyczyć produktów, których użycie może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Taki charakter towarów powoduje, że przepisy pozwalające wprowadzić je do obrotu muszą być adekwatnie szczegółowe i restrykcyjne. Takimi towarami są z całą pewnością kosmetyki, środki higieniczne, maszyny rolnicze, sprzęt elektroniczny czy zabawki.
W związku z zagrożeniem, jakie może nieść dla człowieka produkt wprowadzany na rynek UE, producent zostaje obwarowany szeregiem obowiązków. Przede wszystkim musi on zagwarantować, że wyrób został zaprojektowany i wytworzony zgodnie z właściwymi wymaganiami, sporządzić jego dokumentację techniczną, a także przeprowadzić lub zlecić przeprowadzenie procedury oceny zgodności, sporządzić deklarację zgodności i umieścić oznakowanie CE.
W praktyce producent towaru powinien zapoznać się z przepisami unijnymi jeszcze przed rozpoczęciem produkcji, ponieważ zgodnie z aktami wspólnotowymi jest on obowiązany zapewnić stosowanie procedur mających na celu utrzymanie zgodności produkcji seryjnej z wymaganiami, w odniesieniu do których jest deklarowana jego zgodność.
Po wytworzeniu produktu powinien on również umieścić na wyrobie lub opakowaniu informacje umożliwiające identyfikację wyrobu swoją nazwę, zarejestrowany znak towarowy oraz swój adres. Do produktu powinna zostać dołączona instrukcja oraz informacje dotyczące bezpieczeństwa użytkowania.
Jeśli natomiast dojdzie do sytuacji zagrażającej zdrowiu lub życiu w związku z użytkowaniem produktu, powinien on niezwłocznie podjąć działania w celu zapewnienia zgodności wyrobu, jego wycofania z obrotu lub odzyskania, a następnie informować właściwy organ nadzoru rynku oraz właściwe organy nadzoru rynku państw członkowskich UE o stwarzanym przez niego zagrożeniu.
Obszar niezharmonizowany – jakie są krajowe wymagania?
Produkty nieobjęte przepisami unijnymi muszą spełniać wymagania określone w przepisach krajowych. Oznacza to, że producent lub importer, chcąc wprowadzić dany towar do obrotu na terenie któregoś z państw UE, musi działać w zgodzie z przepisami tego kraju.
Nie jest jednak tak, że w przypadku obszaru niezharmonizowanego producent lub importer musi przechodzić daną ścieżkę prawną w każdym państwie, w którym chce sprzedawać swoje towary. W UE funkcjonuje tzw. zasada wzajemnego uznawania. Zgodnie z nią przyjmuje się, że jeżeli towar spełnił wymogi obowiązujące w jednym z państw członkowskich, jest on bezpieczny dla konsumenta i może być wprowadzony do obrotu we wszystkich innych państwach unijnych. Tym samym każde państwo wspólnotowe jest obowiązane umożliwić wprowadzenie na swój rynek towaru, który już został zgodnie z prawem wprowadzony do obrotu w innym państwie członkowskim.
Czym są ogólne zasady dotyczące bezpieczeństwa produktów?
Prócz towarów, które zostały objęte przepisami zharmonizowanymi lub przepisami krajowymi, na rynek unijny mogą trafiać również towary, których powyższe akty w żaden sposób nie regulują. Wobec nich należy stosować tzw. przepisy o ogólnym bezpieczeństwie produktów. Na poziomie Unii tę problematykę reguluje Dyrektywa 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 3 grudnia 2001 roku w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów. Z kolei w Polsce na poziomie krajowym jest to ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów.
Opierając się o przepisy ustawy o ogólnym bezpieczeństwie produktów, produkt bezpieczny to taki produkt, który w zwykłych lub w innych, dających się w sposób uzasadniony przewidzieć warunkach jego używania, z uwzględnieniem czasu korzystania z produktu, a także w zależności od rodzaju produktu, sposobu uruchomienia oraz wymogów instalacji i konserwacji, nie stwarza żadnego zagrożenia dla konsumentów lub stwarza znikome zagrożenie, dające się pogodzić z jego zwykłym używaniem i uwzględniające wysoki poziom wymagań dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego.
Jak wskazuje art. 4 ust. 2 ustawy, przy ocenie bezpieczeństwa produktu uwzględnia się:
- cechy produktu, w tym jego skład, opakowanie, instrukcję montażu i uruchomienia, a także – biorąc pod uwagę rodzaj produktu – instrukcję instalacji i konserwacji;
- oddziaływanie na inne produkty, jeżeli można w sposób uzasadniony przewidzieć, że będzie używany łącznie z innymi produktami;
- wygląd produktu, jego oznakowanie, ostrzeżenia i instrukcje dotyczące jego użytkowania i postępowania z produktem zużytym oraz wszelkie inne udostępniane konsumentowi wskazówki lub informacje dotyczące produktu;
- kategorie konsumentów narażonych na niebezpieczeństwo w związku z używaniem produktu, w szczególności dzieci i osoby starsze.
Unijne wymagania dotyczące wyrobów wprowadzanych na rynek – podsumowanie
Unijny rynek jest otwarty dla producentów i importerów. Każdy może sprzedawać tu swoje towary, o ile spełniają one określone przepisami prawa warunki. Co do zasady produkty te muszą być bezpieczne, nie mogą szkodzić zdrowiu czy zagrażać życiu ich użytkowników, natomiast w przypadku wyrobów mogących być szczególnie szkodliwymi, UE przewidziała specjalne uregulowania, które drobiazgowo wskazują, jakie warunki musi spełnić przedsiębiorca oraz jego towary, aby został on dopuszczony do rynku wspólnotowego.
