Wezwanie na ćwiczenia wojskowe są co do zasady obowiązkowe i pracodawca jest zobligowany zwolnić pracownika z pracy. Jak należy rozliczyć czas takiej nieobecności? Czy pracownikowi przysługuje wówczas urlop wypoczynkowy? Czy czas ćwiczeń wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze? Odpowiedź na te i wiele innych pytań, które zadają sobie pracodawcy po otrzymaniu wezwania pracownika w celu odbycia ćwiczeń wojskowych, w niniejszym artykule.
Ćwiczenia wojskowe – jakich pracowników można na nie wezwać?
Od 24 marca 2015 roku poszerzony został katalog osób, które mogą zostać wezwane w celu odbycia ćwiczeń wojskowych. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 11 lutego 2015 roku w sprawie wprowadzenia obowiązkowych ćwiczeń wojskowych na ćwiczenia wojskowe mogą zostać wezwani:
- żołnierze rezerwy i osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami rezerwy posiadające nadane przydziały mobilizacyjne
- żołnierze rezerwy i osoby przeniesione do rezerwy niebędące żołnierzami, którym planuje się nadać takie przydziały.
Żołnierzem rezerwy jest osoba, która została przeniesiona do rezerwy po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej, natomiast osoba przeniesiona do rezerwy niebędąca żołnierzem rezerwy to osoba zdolna do służby wojskowej, lecz która jej nie odbyła i została przeniesiona do rezerwy.
Ile dni mogą trwać ćwiczenia wojskowe?
Ćwiczenia wojskowe mogą być:
- jednodniowe;
- krótkotrwałe – trwające nieprzerwanie do 30 dni;
- długotrwałe – trwające nieprzerwanie do 90 dni;
- rotacyjne – trwające łącznie do 30 dni i odbywane z przerwami w określonych dniach w ciągu roku kalendarzowego.
Jak rozliczyć okres odbywania ćwiczeń wojskowych w ewidencji czasu pracy?
Na czas odbywania przez pracownika ćwiczeń wojskowych pracodawca powinien udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. Mówi o tym wprost art. 124 Ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, w którym czytamy:
„Pracodawca udziela pracownikowi powołanemu do odbycia ćwiczeń wojskowych, pełnienia okresowej służby wojskowej lub terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie urlopu bezpłatnego na okres trwania tych ćwiczeń lub służby. W czasie trwania urlopu bezpłatnego, […] pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia”.
Urlop bezpłatny w celu odbycia ćwiczeń wojskowych istotnie różni się od zwykłego urlopu bezpłatnego, gdyż czas jego trwania wlicza się do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, np. prawo do:
- urlopu wypoczynkowego;
- nagrody jubileuszowej;
- dodatku stażowego.
Pracownik nie musi także składać wniosku o urlop bezpłatny, jak ma to miejsce w przypadku urlopu bezpłatnego z art. 174 Kodeksu pracy (dalej jako kp).
W wydanym pracownikowi świadectwie pracy należy pamiętać, aby wskazać odpowiednią podstawę prawną takiego urlopu bezpłatnego, czyli art. 124 Ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej.
Szczególne uprawnienia pracowników w okresie odbywania ćwiczeń wojskowych
Pracownik odbywający ćwiczenia wojskowe jest także pod szczególną ochroną Kodeksu pracy. Podobnie jak kobiety w ciąży, osoby na urlopie macierzyńskim i ojcowskim, czy też pracownicy w okresie ochronnym, którym brakuje mniej niż 4 lata do emerytury, w czasie urlopu bezpłatnego udzielonego w celu odbycia ćwiczeń wojskowych pracownikowi:
- nie można wypowiedzieć umowy o pracę;
- nie wolno zmienić jej warunków, np. zmniejszyć etatu, zlikwidować dodatku funkcyjnego;
- należy zagwarantować powrót na to samo stanowisko, które zajmował wcześniej.
Zasady te nie obowiązują w sytuacji:
- ogłoszenia upadłości lub likwidacji firmy;
- zwolnienia dyscyplinarnego pracownika;
- powołania do ćwiczeń wojskowych trwających 1 dzień.
Okres odbywania ćwiczeń wojskowych może zostać także uznany za okres pracy w szczególnych warunkach, gdyż jak wskazał w swoim wyroku z 19 maja 2016 roku Sąd Najwyższy, II UK 275/15:
„[…] zalicza się pracownikowi jako okresy pracy w szczególnych warunkach okresy odbywanych przez niego ćwiczeń wojskowych jako żołnierz rezerwy, jeżeli powrócił do uprzednio wykonywanej pracy w szczególnych warunkach”.
Wezwanie na ćwiczenia wojskowe a wynagrodzenie
Mimo że okres urlopu bezpłatnego w celu odbycia ćwiczeń wojskowych wlicza się do stażu pracy, za okres ten pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie. Pracownikowi zamiast wynagrodzenia należy się świadczenie pieniężne rekompensujące mu utratę wynagrodzenia związaną z wezwaniem do odbycia ćwiczeń wojskowych. Szczegółowe zasady przyznawania i wypłaty świadczeń znajdują się w Rozporządzeniu Rady Ministrów z 25 sierpnia 2015 roku w sprawie sposobu ustalania i trybu wypłacania świadczenia pieniężnego żołnierzom rezerwy oraz osobom przeniesionym do rezerwy niebędącym żołnierzami rezerwy.
W rozporządzeniu czytamy, że:
- świadczenie rekompensujące wypłaca się żołnierzowi za okres odbytych ćwiczeń wojskowych;
- liczba dni odbytych ćwiczeń wojskowych potwierdza dowódca jednostki wojskowej, wystawiając stosowne zaświadczenie;
- okres odbytych ćwiczeń wojskowych stanowi suma dni odbytych ćwiczeń liczona od dnia stawienia się na ćwiczenia do dnia zwolnienia z ćwiczeń.
Pracownik po powrocie do pracy powinien przedstawić pracodawcy zaświadczenie dowódcy jednostki o liczbie dni odbytych ćwiczeń. Na tej podstawie pracodawca jest zobowiązany wystawić pracownikowi zaświadczenie o kwocie dziennego utraconego wynagrodzenia w związku z odbytymi ćwiczeniami.
Wniosek o rekompensatę wraz z zaświadczeniem o utraconym wynagrodzeniu i o liczbie odbytych dni ćwiczeń wystawionym przez dowódcę jednostki pracownik powinien złożyć do prezydenta lub burmistrza miasta albo wójta gminy w miejscu, w którym mieszka.
Czy pracownik wezwany na ćwiczenia wojskowe może zostać z nich zwolniony?
Wezwanie na ćwiczenia wojskowe nie oznacza, że bezwzględnie musi się na nie stawić. Rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z 15 czerwca 2015 roku w sprawie ćwiczeń wojskowych wskazuje, że w razie:
- śmierci najbliższego członka rodziny
- obłożnej choroby
- zaistnienia innych szczególnie uzasadnionych okoliczności
dowódca jednostki może zwolnić osobę odbywającą ćwiczenia wojskowe przed ich zakończeniem lub też wojskowy komendant uzupełnień może zwolnić żołnierza rezerwy albo osobę niebędącą żołnierzem z ćwiczeń wojskowych przed ich odbyciem.
Reasumując, wezwanie pracownika do odbycia ćwiczeń wojskowych stanowi dla pracodawcy niemałe wyzwanie. Musi on wiedzieć, jak w takiej sytuacji postąpić. Najważniejsze to udzielić pracownikowi w odpowiedni sposób urlopu bezpłatnego, który w odróżnieniu od kodeksowego wlicza się do stażu pracy, czy też wystawić odpowiednie zaświadczenie o utraconym dochodzie. Pracodawca musi pamiętać, że w okresie ćwiczeń wojskowych pracownik jest pod ochroną, a gdy będzie mu wystawiać świadectwo pracy, zapis o urlopie bezpłatnym udzielonym na ćwiczenia wojskowe musi się na nim znaleźć wraz z odpowiednią podstawą prawną jego udzielenia.
