23 kwietnia 2022 roku zaczęły obowiązywać przepisy nowej Ustawy z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, uchylając tym samym dotychczasowy akt prawny, czyli Ustawę z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Nowe regulacje mają bardziej kompleksowy charakter, określając m.in. uprawnienia pracownika powołanego do służby wojskowej. Wezwanie na ćwiczenia wojskowe są co do zasady obowiązkowe i pracodawca jest zobligowany zwolnić pracownika z pracy. Jak należy rozliczyć czas takiej nieobecności? Czy pracownik może liczyć na odprawę? Na te pytania odpowiadamy poniżej w artykule.
Szczególne uprawnienia pracownicze osób powołanych do służby wojskowej – podstawa prawna
Na wstępie wskazano przepisy nowej ustawie o obronie Ojczyzny. W istocie to w tym akcie prawnym ustalone zostały uprawnienia przysługujące pracownikom powołanym do służby wojskowej. Jednak zastosowanie tych regulacji jest możliwe na podstawie odesłania przewidzianego w Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (kp).
Prawo do urlopu bezpłatnego dla pracownika powołanego do pełnienia terytorialnej służby wojskowej
Ustawa o obronie Ojczyzny zawiera wiele zapisów dotyczących szczególnych uprawnień przysługujących osobom powołanym do pełnienia służby wojskowej, które nie są żołnierzami zawodowymi. Pośród tych unormowań znajdują się również przepisy dotyczące udzielenia urlopu bezpłatnego pracownikowi powołanemu do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie.
Urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek, jeżeli jednak wezwanie na ćwiczenia wojskowe wydano w trybie natychmiastowego stawiennictwa – podstawą przyznania urlopu jest zawiadomienie szefa wojskowego centrum rekrutacji. W okresie trwania urlopu bezpłatnego pracownik zachowuje wszystkie uprawnienia wynikające ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia (art. 305 ust. 3 ustawy o obronie Ojczyzny). Należy podkreślić, że omówione powyżej przepisy dotyczące prawa do urlopu bezpłatnego stosuje się odpowiednio także do żołnierza rezerwy.
Zwolnienie od pracy przysługujące pracownikowi powołanemu do czynnej służby wojskowej
Ustawa o obronie Ojczyzny określa uprawnienia pracownika powołanego do czynnej służby wojskowej w zakresie zwolnienia od pracy.
Przytoczonego przepisu nie stosuje się jednak, jeżeli powołanie nastąpiło w trybie natychmiastowego stawiennictwa.
W przypadku pracownika, który pełnił terytorialną służbę wojskową rotacyjnie, jednorazowo – nieprzerwanie przez okres co najmniej 30 dni – pracodawca jest obowiązany udzielić mu zwolnienia od pracy po odbyciu tej służby na 1 dzień, bez zachowania prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie to jest udzielane na wniosek pracownika.
Odprawa przysługująca pracownikowi powołanemu do terytorialnej służby wojskowej
W obecnym stanie prawnym odprawa pieniężna z tytułu powołania do służby wojskowej przysługuje osobom będącym członkami Wojsk Obrony Terytorialnej.
Należy jednak podkreślić, że odprawa nie przysługuje w razie ponownego powołania do tej samej służby.
Ustalając kwotę odprawy (w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia), stosuje się zatem przepisy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Przykład 1.
Pracownik został powołany w związku z napiętą sytuacją w strefie przygranicznej do czynnej służby wojskowej w trybie natychmiastowego stawiennictwa. W przypadku powołania w trybie zwykłym pracownik mógłby wystąpić z wnioskiem o udzielenie mu 2 dni niepłatnego zwolnienia od pracy, jednak okoliczności spowodowały, że było to niemożliwe. Nie ma on roszczenia o udzielenie tych dni w terminie późniejszym. Po pewnym czasie został wezwany do pełnienia terytorialnej służby wojskowej rotacyjnie przez okres 35 dni. Po odbyciu tej służby pracownikowi przysługuje 1 dzień zwolnienia od pracy bez prawa do wynagrodzenia. Pracodawca postanowił jednak wypłacić pracownikowi wynagrodzenie za czas tego zwolnienia według stawki wynagrodzenia ustalonej w umowie o pracę.
Przykład 2.
Pracownik został powołany do służby wojskowej w ramach Wojsk Obrony Terytorialnej. Zgodnie z przepisami przysługuje mu odprawa pieniężna w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia ustalonego według zasad obowiązujących przy obliczaniu ekwiwalentu urlopowego. Otrzymuje on z tytułu zatrudnienia 3500 zł pensji zasadniczej oraz comiesięczną premię w stałej wysokości 10% wynagrodzenia podstawowego. Ponadto wypłacany jest mu ryczałt w kwocie 150 zł miesięcznie w związku ze zużyciem energii oraz wykorzystywaniem własnego sprzętu podczas pracy w miejscu zamieszkania. W takim przypadku należy zsumować wszystkie składniki płacowe uzyskane przez pracownika w danym miesiącu (3500 zł + 350 zł + 150 zł = 4000 zł). Połowa tej kwoty, czyli 2000 zł, to wysokość odprawy należnej pracownikowi.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że w ocenie Sądu Najwyższego przy obliczaniu odpraw w wysokości 2-tygodniowego, miesięcznego, 2-miesięcznego lub 3-miesięcznego wynagrodzenia nie ma konieczności dzielenia sumy miesięcznych wynagrodzeń przez współczynnik służący do ustalenia ekwiwalentu urlopowego. Wystarczające będzie ustalenie przeciętnej płacy miesięcznej lub jej połowy, jeżeli dana należność przysługuje w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia (na podstawie uchwały SN z 9 maja 2000 roku, sygn. akt III ZP 12/00, OSNP 2000/22/806).
Wezwanie na ćwiczenia wojskowe pracownika – podsumowanie
Nowa ustawa o obronie Ojczyzny wprowadza szereg rozwiązań, które mają zachęcić obywateli RP niebędących zawodowymi żołnierzami do pełnienia służby wojskowej w różnych formach. Część rozwiązań w tym zakresie jest adresowana do osób pozostających w zatrudnieniu. Na okres służby terytorialnej pełnionej rotacyjnie pracodawca udziela pracownikowi urlopu bezpłatnego zaliczanego do stażu pracy. Pracownik powołany do czynnej służby wojskowej ma także prawo do 2 dni nieodpłatnego zwolnienia od pracy, natomiast pracownikowi powołanemu do terytorialnej służby wojskowej przysługuje odprawa w wysokości 2-tygodniowego wynagrodzenia ustalana tak, jak ekwiwalent urlopowy.
