Każdy pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, przy czym niektórzy zatrudnieni mają dodatkowe uprawnienia w tym zakresie. Dotyczy to na przykład osób niepełnosprawnych legitymujących się określonym stopniem niepełnosprawności, które mogą korzystać z dodatkowego urlopu wypoczynkowego. Zdarza się niekiedy, że tacy zatrudnieni posiadają orzeczenie o niepełnosprawności, ale przedkładają ten dokument pracodawcy w terminie późniejszym. Czy w takim przypadku przysługuje im wsteczne wyrównanie dodatkowego urlopu wypoczynkowego? Piszemy na ten temat poniżej.
Prawo do podstawowego urlopu wypoczynkowego
Uprawnienia pracownicze w odniesieniu do urlopu wypoczynkowego regulują przepisy Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp.
Zgodnie z art. 152 § 1 kp pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, przy czym pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.
Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął zatrudnienie, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy – w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
Wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:
20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Ponadto wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony powyżej; niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego
Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego wynika z przepisów Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, dalej określanej jako ustawa.
Oznacza to więc, że przesłanką nabycia prawa do dodatkowego urlopu jest zaliczenie pracownika do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności i przepracowanie jednego roku po dniu zaliczenia do jednego z wymienionych stopni niepełnosprawności.
Przykład 1.
Pracownik wystąpił do komisji lekarskiej z wnioskiem o przyznanie mu umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Komisja wydała orzeczenie w tej sprawie, zaliczając wnioskodawcę do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Zgodnie z przepisami art. 19 ust. 1 ustawy pracownikowi przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy, przy czym pierwszy urlop tego rodzaju przysługuje po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy dla pracownika niepełnosprawnego w wymiarze 10 dni rocznie nie przysługuje osobie uprawnionej do:
urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub
urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.
Do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługującego na podstawie art. 19 ust. 1 ustawy stosuje się zasadę proporcjonalności w odniesieniu do wymiaru etatu.
Wsteczne wyrównanie dodatkowego urlopu wypoczynkowego – czy jest uzasadnione?
Jak już wspomnieliśmy na wstępie, dochodzi czasem do sytuacji, w której pracownik niepełnosprawny posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności dostarcza je pracodawcy po pewnym czasie od chwili zatrudnienia. Rodzi to określone konsekwencje w odniesieniu do kwestii udzielenia dodatkowego urlopu wypoczynkowego, brak przedłożenia pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności uniemożliwia bowiem z formalnego punktu widzenia przyznanie wskazanego urlopu.
Przykład 2.
Pracownik jest zatrudniony w firmie od kilku lat. Jednak dopiero w ostatnim czasie przedłożył pracodawcy orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, przy czym dokument ten wydano 3 lata wstecz. W tej sytuacji powstaje problem z dodatkowym urlopem, tzn. czy pracownik uzyskał do niego prawo w okresie wydania orzeczenia, a jeśli tak – to czy pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu bieżącego oraz urlopów z poprzednich lat?
Rzeczywiście jest to kluczowe zagadnienie, gdyż w grę wchodzi w tym przypadku zarówno ochrona jednego z podstawowych uprawnień ustawowych pracownika do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, jak i ochrona słusznego interesu pracodawcy w zakresie prowadzonej działalności.
Obowiązujące przepisy nie wskazują wprost sposobu postępowania w tych okolicznościach, w związku z czym szczególnie pomocne okazuje się orzecznictwo Sądu Najwyższego (SN).
Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przysługuje pracownikowi zaliczonemu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, chociażby nie wystąpił do pracodawcy o przyznanie takiego urlopu.[alert-info] Powyższe stanowisko SN należy uznać za w pełni uzasadnione, co w zasadzie rozwiązuje problem udzielenia dodatkowego urlopu, jeżeli pracownik dostarczył pracodawcy orzeczenie o niepełnosprawności w terminie późniejszym. Sędziowie SN kierowali się tym, że ani przepisy Kodeksu pracy, ani regulacje ustawy nie uzależniają prawa do urlopu wypoczynkowego od złożenia wniosku osoby do urlopu uprawnionej. „Nieuzyskanie przez pracodawcę wiadomości o przysługującym pracownikowi z mocy prawa prawie do dodatkowego urlopu wypoczynkowego może – w konkretnych okolicznościach – oznaczać tylko tyle, że pracodawcy nie można zarzucić zawinionego niewykonywania zobowiązania do udzielenia urlopu zgodnie z przepisami prawa pracy” – stwierdził skład orzekający. Ponadto SN podkreślił, że brak winy pracodawcy odnośnie do udzielenia dodatkowego urlopu wypoczynkowego nie unicestwia samego prawa do urlopu wypoczynkowego, przy czym roszczenia w tej kwestii podlegają ocenie według przepisów o przedawnieniu roszczeń (art. 291 § 1 kp). [alert-info]Oznacza to w konsekwencji, że roszczenia w zakresie dodatkowego urlopu wypoczynkowego ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
Prowadzi to do zasadniczych wniosków, zgodnie z którymi:
pracownik nabywa prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego od dnia wydania orzeczenia o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, mimo że przedłożył pracodawcy to orzeczenie w terminie późniejszym;
pracodawca powinien udzielić pracownikowi dodatkowego urlopu wypoczynkowego, zarówno bieżącego, jak i wstecz – z uwzględnieniem terminu przedawnienia roszczenia.
Przykład 3.
Pracodawca zatrudnia pracownika od kilku lat. Ostatnio pracownik przedstawił mu orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, które zostało wydane ponad 3 lata temu. Pomimo opóźnienia w dostarczeniu dokumentu, pracodawca jest obowiązany udzielić zatrudnionemu bieżącego dodatkowego urlopu wypoczynkowego oraz – wstecznie – urlopów z lat poprzednich, uwzględniając jednocześnie ewentualne przedawnienie roszczeń w tym zakresie.
Wsteczne wyrównanie dodatkowego urlopu wypoczynkowego – podsumowanie
Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym, przy czym prawo do pierwszego urlopu dodatkowego powstaje po przepracowaniu roku od dnia zaliczenia osoby zatrudnionej do jednego z tych stopni niepełnosprawności. Jeżeli pracownik dostarczył pracodawcy orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności po pewnym czasie od chwili zatrudnienia, należy postępować zgodnie z wytycznymi wskazanymi przez Sąd Najwyższy. Roszczenia w zakresie dodatkowego urlopu wypoczynkowego ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.
