Kiedy przysługuje prawo do urlopu zleceniobiorcy?

Za nami okres wakacyjny, czyli czas, kiedy większość z nas korzysta z urlopu. W przypadku pracowników nie budzi wątpliwości kwestia prawa do urlopu i zasad z niego korzystania. Osoby prowadzące działalność gospodarczą, planując pracę, same decydują, kiedy i jakim wymiarze będą korzystać z dni wolnych. A jak sytuacja wygląda w przypadku zleceniobiorców? Czy przysługuje prawo do urlopu zleceniobiorcy?

Prawo do urlopu zleceniobiorcy

Nie oznacza to, że zleceniobiorca nie będzie miał wolnego. Umowę zlecenie cechuje znaczna dowolność, a to w związku z zasadami swobody umów. 

Umowa zlecenie z pracownikiem powinna zawierać następujące elementy:

1. oznaczenie stron umowy poprzez wskazanie danych zleceniodawcy i zleceniobiorcy;
2. szczegółowe określenie przedmiotu zlecenia;
3. należne wynagrodzenie, chyba że umowa zlecenie jest nieodpłatna;
4. datę rozpoczęcia wykonywania umowy i jej zakończenia;
5. inne postanowienia, w tym postanowienia dotyczące przerw zleceniobiorcy od wykonywania umowy, zasad wypowiedzenia umowy i inne;
6. podpisy obu stron umowy.

Regulując postanowienia dotyczące przerwy od wykonywania zlecenia, strony umowy nie powinny posługiwać się zwrotem „urlop”, który zastrzeżony jest jako uprawnienie dla pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Wprawdzie posługiwanie się takim zwrotem nie będzie skutkowało automatycznie podstawą do powoływania się na pozorność umowy zlecenie i uznaniem, że zleceniobiorca faktycznie świadczył pracę w ramach stosunku pracy, jednakże w sytuacji wystąpienia charakterystycznego dla stosunku pracy podporządkowania zleceniobiorcy pracodawcy może dodatkowo wzmacniać to zasadność ustalenia istnienia stosunku pracy w przypadku wystąpienia przez pracownika do sądu pracy z takim roszczeniem.

Przykład 1.

Pani Joanna zawarła z panem Janem w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej umowę zlecenie. Wykonywane jest codziennie przez 8 godzin, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 10.00 do 18.00, stale w tym samym miejscu. Pan Jan wyznacza pani Joannie zadania do wykonania. W umowie zlecenie zapisano dodatkowo, że ma ona prawo w każdym roku do płatnego urlopu w wymiarze 26 dni wolnych. W tej sytuacji pomijając fakt, że już w samym sposobie wykonania zlecenia dostrzec można cechy właściwe stosunkowi pracy, to dodatkowo zapis o urlopie świadczy o tym, że pod pozorem umowy zlecenie strony ukryły fakt wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, co w przypadku skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego przed sądem pracy dodatkowo wzmacniałoby argumentację sądu przemawiającą za ustaleniem pani Joannie istnienia stosunku pracy.

Zasady dotyczące przerwy w wykonywaniu zlecenia

Celem eliminacji wszelkich wątpliwości w umowie zlecenie strony powinny dokładnie określić zasady przerwy w wykonaniu zlecenia. W takim wypadku należy określić jej wymiar i na jakich zasadach osoba pracująca na podstawie umowy zlecenia może z niej skorzystać. 

Przykład 2.

Pan Damian wykonuje pracę na podstawie zawartej z pracodawcą umowy zlecenie. Chciałaby pojechać na zaplanowane ze swoją dziewczyną wakacje w sierpniu. W umowie zlecenie zapisano dodatkowo, że ma on prawo w każdym roku do letniej płatnej przerwy w wymiarze 10 dni roboczych. W tej sytuacji może skorzystać z dni wolnych na czas wyjazdu, które przyznaje mu postanowienie zawarte w umowie zlecenie dotyczące płatnych dni wolnych przysługujących zleceniobiorcy.

Przykład 3.

Pani Ewa wykonuje pracę na podstawie zawartej z pracodawcą umowy zlecenie. Chciałaby pojechać z mężem na wykupione wczasy. W umowie brakuje zapisu dotyczącego prawa do płatnej przerwy zleceniobiorcy. W tej sytuacji pani Ewa nie ma prawa do dni wolnych w ramach wykonywanego zlecenia.

Postanowienia dotyczące przerwy w wykonywaniu zlecenia mogą wskazywać również rozwiązanie, kiedy zleceniobiorca będzie mógł korzystać z przerwy do pracy, jednak bez zachowania prawa do wynagrodzenia za ten czas.

Przykład 4.

Pan Krystian wykonuje pracę na podstawie zawartej z pracodawcą umowy zlecenie. Zapisano w niej dodatkowo, że ma on prawo w każdym roku do letniej przerwy w wymiarze 10 dni roboczych, przy czym za ten okres nie przysługuje mu wynagrodzenie. W tej sytuacji pan Krystian może skorzystać z dni wolnych, które przyznaje mu postanowienie zawarte w umowie zlecenie, jednak musi liczyć się z tym, że otrzyma niższe miesięczne wynagrodzenie.

Jeżeli strony ustalą, że zleceniobiorca będzie mógł korzystać z płatnej przerwy, konieczne jest określenie liczby dni wolnych przysługujących zleceniobiorcy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Umowa zlecenie musi zawierać odpowiednie postanowienie dotyczące tego, że skorzystanie przez zleceniobiorcę z dni wolnych nie będzie skutkowało obniżeniem wynagrodzenia.

Umowa zlecenie – która w rzeczywistości jest umową o pracę – a urlop

Umowa zlecenie to umowa starannego działania, na podstawie której przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie.

Pracę świadczoną na podstawie umowy zlecenie od tej wykonywanej przez pracownika w ramach łączącego go z pracodawcą stosunku pracy odróżnia element podporządkowania pracownika pracodawcy w procesie pracy, co wynika z ustawowej definicji stosunku pracy. Kodeks pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Zatrudnienie wypełniające elementy  definicji stosunku pracy jest zatrudnieniem na podstawie stosunku pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy. 

Przykład 5.

Pani Krystyna zawarła z panem Janem w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej umowę zlecenie. Wykonywane jest ono codziennie przez 8 godzin, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 7.00 do 15.00, stale w tym samym miejscu. Pan Jan wyznacza pani Krystynie zadania do wykonania. W sposobie wykonania zlecenia dostrzec można cechy właściwe stosunkowi pracy, dlatego w rzeczywistości wykonywane zlecenie jest świadczeniem pracy w ramach stosunku pracy pod pozorem zawarcia umowy zlecenia.

Wymiar urlopu pracownika wynosi 20 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat. Wyższy wymiar urlopu dotyczy pracownika, który jest zatrudniony co najmniej 10 lat, wówczas wynosi on bowiem 26 dni. 

Aby skorzystać z wyższego wymiaru urlopu, pracownik musi przedłożyć pracodawcy dokumenty dotyczące jego zatrudnienia i/lub edukacji, gdyż to na ich podstawie pracodawca będzie mógł zweryfikować uprawnienie do urlopu w wyższym wymiarze. 

Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy. 

Do stażu pracy nie będzie wliczany okres wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych. Jednakże w tym zakresie planowane są zmiany.

Obecnie do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, zalicza się okresy kształcenia.

1. Czas trwania nauki określony programem nauczania w zasadniczej lub innej równorzędnej szkole zawodowej, ale nie więcej jednak niż 3 lata, wlicza się do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu.
2. Pracownik, który ukończył średnią szkołę zawodową do okresu pracy, od którego uzależniony jest wymiar urlopu, będzie mógł mieć wliczony przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, ale nie więcej jednak niż 5 lat.
3. Ukończenie średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych skutkuje zaliczeniem do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego maksymalnie o długości 5 lat.
4. Absolwent średniej szkoły ogólnokształcącej do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wypoczynkowego, wliczyć może maksymalnie 4 lata.
5. 6 lat do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, będzie zaliczane pracownikowi, który ukończy szkołę policealną.
6. Absolwentowi szkoły wyższej bez względu na to, na jakim stopniu kształcenia ukończy studia, do okresu pracy, od którego uzależniony jest urlop, wliczone zostanie 8 lat.

Powyższe okresy nauki nie podlegają sumowaniu.

W sytuacji, kiedy pracownik w tym samym czasie był zatrudniony na więcej niż jedną umowę o pracę, do stażu wlicza się wyłącznie jeden z tych okresów.

Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, wówczas do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki,  zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.

Powierzenie wykonania zlecenia osobie trzeciej

W przypadku umowy zlecenie, w której brak jest zapisów o przerwach w jej realizacji, rozwiązaniem może się okazać powierzenie wykonania zlecenia osobie trzeciej. Jednakże jest to dopuszczalne tylko wtedy, gdy to wynika z umowy lub ze zwyczaju albo gdy zleceniodawca jest do tego zmuszony przez okoliczności. 

W wypadku takim zleceniobiorca obowiązany jest zawiadomić niezwłocznie dającego zlecenie o osobie i o miejscu zamieszkania swego zastępcy i w razie zawiadomienia odpowiedzialny jest tylko za brak należytej staranności w wyborze zastępcy. 

Zastępca zleceniobiorcy jest odpowiedzialny za wykonanie zlecenia także względem dającego zlecenie. 

Zgoda pracodawcy na przerwę w wykonywaniu zlecenia

Pamiętać należy, że z uwagi na elastyczność zatrudnienia na podstawie umowy zlecenie zleceniodawca ma możliwość dobrowolnego przyznania zleceniobiorcy czasu wolnego na jego prośbę, gdy nie będzie to kolidowało z możliwością terminowego wykonywania zlecenia.

Wobec powyższego w przypadku umowy zlecenie pracownik-zleceniobiorca będzie mógł skorzystać z dni wolnych wyłącznie w sytuacji, gdy strony uregulują taką możliwość w sporządzonej umowie, zleceniodawca wyrazi na to zgodę mimo braku postanowień umownych w tym zakresie lub jest możliwość, aby zlecenie wykonywała osoba trzecia, a nie zleceniobiorca osobiście.