Nie zawsze współpraca kilku osób układa się zgodnie z planem – występują niesnaski związane np. z tym, że wynik finansowy jest niezadowalający, ale mogą one także dotyczyć różnicy charakterów. Czasami kwestionują one plany dalszej działalności i prowadzą do tego, że osoby, które zgodnie stworzyły nowy podmiot, nie są w stanie ze sobą współpracować. Czy będzie się to łączyło z zamknięciem spółki, czy są inne metody ku temu, by ją utrzymać, przeprowadzając wyłączenie wspólnika, który jest odpowiedzialny za te niesnaski – odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w dalszej części artykułu.
Kto może być wspólnikiem w spółkach przewidzianych w polskim prawie?
Do spółek prawa handlowego w rozumieniu ustawy Kodeks spółek handlowych należą:
- Spółki osobowe:
- jawna,
- partnerska,
- komandytowa,
- komandytowo-akcyjna.
- Spółki kapitałowe:
- spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
- prosta spółka akcyjna,
- spółka akcyjna.
Wspólnikami w tych spółkach, z wyjątkiem spółki partnerskiej, mogą być osoby fizyczne lub osoby prawne. W spółce partnerskiej wspólnikami mogą być jedynie osoby fizyczne, posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, mające uprawnienia do wykonywania konkretnych, wskazanych w kodeksie zawodów.
Instytucja wyłączenia wspólnika – spółki osobowe
Instytucja wyłączenia wspólnika ze spółki osobowej jest uregulowana w art. 63 ksh. Przepisy te stanowią, że każdy wspólnik może z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych orzec o wyłączeniu go ze spółki. Według art. 63 § 2 ksh żądanie wyłączenia wspólnika muszą uzasadniać „ważne powody”, przy czym ksh nie określa bliżej tego pojęcia ani nie podaje kryteriów szacowania ważności.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 8 września 2016 roku wydanego w sprawie II CSK 781/15 ratio legis tego przepisu jest ochrona spółki w sytuacji, gdy zachowanie wspólnika w sposób negatywny wpływa na jej funkcjonowanie, a brak jest uzasadnienia do jej rozwiązania z tego powodu. Celem postępowania o wyłączenie wspólnika jest zmiana składu osobowego spółki poprzez usunięcie z niej wspólnika, którego dalsze pozostawanie w spółce z uwagi na jego przymioty osobiste lub indywidualne zachowania (zawinione lub niezawinione) zagrażałoby interesom spółki lub usprawiedliwionym interesom pozostałych wspólników.
Wyłączenie wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
Na podstawie zaś art. 266 ksh można wyłączyć wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zgodnie z przepisami z ważnych przyczyn dotyczących danego wspólnika sąd może orzec jego wyłączenie ze spółki, na żądanie wszystkich pozostałych wspólników, jeżeli udziały wspólników żądających wyłączenia stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego.
W samej umowie spółki można jednak przyznać prawo, o którym mowa powyżej, mniejszej liczbie wspólników, jeżeli ich udziały stanowią więcej niż połowę kapitału zakładowego. W takim przypadku powinni być pozwani wszyscy pozostali wspólnicy. Udziały wspólnika wyłączonego muszą być przejęte przez pozostałych wspólników lub osoby trzecie. Cenę przejęcia ustala sąd na podstawie rzeczywistej wartości w dniu doręczenia pozwu.
Wyłączenie akcjonariusza w prostej spółce akcyjnej
Zgodnie z art. 30049 ksh na żądanie akcjonariusza lub akcjonariuszy reprezentujących więcej niż połowę ogólnej liczby głosów sąd, z ważnych przyczyn dotyczących danego akcjonariusza, może orzec jego wyłączenie ze spółki. Umowa spółki może ograniczyć to uprawnienie do akcjonariusza lub akcjonariuszy reprezentujących większą liczbę głosów. W pozostałym zakresie stosuje się przepisy dotyczące spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Kto może żądać wyłączenia wspólnika?
Zgodnie z powyższymi rozważaniami wyłączyć zawsze będzie można tylko tego wspólnika lub wspólników, którzy mają mniejszą liczbę akcji lub udziałów w kapitale zakładowym, niż pozostali, którzy domagają się wyłączenia.
Przykład 1.
Pani Anna ma 15% udziałów w spółce komandytowej. Pozostałymi wspólniczkami są jej 2 koleżanki – pani Paulina mająca 70% udziałów i pani Ewa mająca 15% udziałów. Pani Anna w ostatnim czasie przestała się interesować sprawami spółki, nie odbierała telefonów od wspólniczek i nie pojawiała się na zgromadzeniach z uwagi na problemy osobiste. Takie zachowanie trwało kilka lat – spółka nie mogła zaciągnąć kredytu z uwagi na wymóg jednomyślności zapisany umownie.
Z tego względu pani Paulina i pani Ewa wystąpiły z pozwem o wyłączenie wspólniczki ze spółki, który będzie uzasadniony z uwagi na ważne powody – niemożność podejmowania czynności wymagających jednomyślności, a rzutujących na dalsze istnienie spółki. Wyłączenie może dotyczyć nie tylko jednej osoby, ale też kilku, jeżeli udziały/akcje pozostałych wspólników są większe niż połowa kapitału zakładowego.
Wyłączenie wspólnika - możliwe przyczyny
Jak wskazano powyżej, aby wyłączyć wspólnika ze spółki, muszą pojawić się ważne powody/przyczyny leżące po stronie tego wspólnika. Jest to zwrot niedookreślony – sytuacje są na tyle różne, że próba stworzenia jakiegoś katalogu, choćby otwartego, wiązałaby się z bardzo dużą kazuistyką i tylko sprawiałaby większe problemy interpretacyjne.
Zgodnie z wykształconym już stanowiskiem sądów powszechnych do ważnych powodów może należeć:
- brak uzgadniania z pozostałymi wspólnikami decyzji podejmowanych w ramach spółki,
- zawieranie niekorzystnych dla spółki umów,
- preparowanie i antydatowanie umów,
- popełnianie przestępstw na szkodę spółki,
- sabotowanie uzyskania finansowania,
- brak zaangażowania w działalność spółki,
- kierowanie przeciwko pozostałym wspólnikom, spółce zawiadomień o popełnieniu przestępstw,
- choroba wspólnika,
- ubezwłasnowolnienie wspólnika, całkowite lub częściowe,
- niestawianie się na zgromadzeniach wspólników, zebraniach spółki,
- bojkotowanie działalności spółki,
- konflikty z pozostałymi wspólnikami.
Są to oczywiście przykłady, których może być więcej.
Kwestie proceduralne związane ze złożeniem pozwu
Żądanie wyłączenia wspólnika zgłasza się w drodze pozwu o wyłączenie pozwanego ze spółki. Pozew składa się do właściwego miejscowo ze względu na siedzibę spółki sądu rejonowego lub okręgowego, zależnie od wartości przedmiotu sporu, którą stanowi wartość udziału tego wspólnika lub wspólników, których wyłączenia domaga się powód lub powodowie. Opłata od pozwu w takiej sprawie wynosi 5000 zł od każdego żądania. Jeśli strona żąda wyłączenia 3 osób, opłata wyniesie 15 000 zł. W uzasadnieniu pozwu w sposób zwięzły i konkretny należy przedstawić wszystkie argumenty, które mają stanowić za wyłączeniem wspólnika ze spółki. Takie postępowania wymagają przeprowadzenia rozprawy, przesłuchania stron celem ustalenia, czy powody wskazywane w pozwie rzeczywiście wystąpiły, oraz czy są one na tyle istotne, by mogły zostać uznane za ważne powody/przyczyny optujące za wyłączeniem wspólnika ze spółki. Z uwagi na stopień skomplikowania tego zagadnienia warto skorzystać z porady radcy prawnego lub adwokata w celu wyłączenia wspólnika ze spółki.
