Fundacja rodzinna to osoba prawna powołana na podstawie Ustawy z dnia 26 stycznia 2023 roku o fundacji rodzinnej, której celem jest gromadzenie mienia i zarządzanie nim w interesie beneficjentów, głównie członków rodziny fundatora, oraz spełnianie na ich rzecz określonych świadczeń. Jakie konsekwencje niesie ze sobą ślub i rozwód w fundacji rodzinnej? Odpowiedź poniżej.
Fundator fundacji rodzinnej
Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych, która złożyła oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie.
Fundator wnosi do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100 000 zł.
Prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne.
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację rodzinną
Fundacja rodzinna może wykonywać działalność gospodarczą w rozumieniu art. 3 Ustawy Prawa przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 roku tylko w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile liczba produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu, stanowi co najmniej 50% tego produktu;
- gospodarki leśnej.
Co jest niezbędne do założenia fundacji rodzinnej?
Do powstania fundacji rodzinnej jest wymagane:
- złożenie oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie;
- ustalenie statutu;
- sporządzenie spisu mienia;
- ustanowienie organów fundacji rodzinnej wymaganych przez ustawę lub statut;
- wniesienie funduszu założycielskiego przed wpisaniem do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo wniesienie funduszu założycielskiego w terminie 2 lat od dnia wpisania fundacji rodzinnej do rejestru fundacji rodzinnych w przypadku ustanowienia fundacji rodzinnej w testamencie;
- wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych.
Statut określa:
- nazwę fundacji rodzinnej;
- siedzibę fundacji rodzinnej;
- szczegółowy cel fundacji rodzinnej;
- beneficjenta lub sposób jego określenia i zakres przysługujących mu uprawnień;
- zasady prowadzenia listy beneficjentów;
- zasady, w tym szczegółowy tryb, zrzeczenia się uprawnień przez beneficjenta;
- czas trwania fundacji rodzinnej, jeżeli jest oznaczony;
- wartość funduszu założycielskiego;
- zasady powoływania i odwoływania oraz uprawnienia i obowiązki członków organów fundacji rodzinnej, a także zasady reprezentacji fundacji rodzinnej przez zarząd albo przez inne organy fundacji rodzinnej w przypadkach wskazanych w ustawie;
- podmiot uprawniony do zatwierdzenia czynności zarządu fundacji rodzinnej w organizacji;
- co najmniej 1 beneficjenta uprawnionego do uczestnictwa w zgromadzeniu beneficjentów;
- zasady zmiany statutu;
- przeznaczenie mienia fundacji rodzinnej po jej rozwiązaniu, w tym określenie beneficjenta uprawnionego do mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Ślub i rozwód w fundacji rodzinnej
Nowy członek rodziny jako mąż/żona fundatora czy beneficjenta nie staje się automatycznie beneficjentem fundacji. Może być nim powołany przez fundatora w statucie fundacji lub uchwale organu fundacji.
Tym samym fundator musi go powołać w statucie lub w uchwale zgromadzenia beneficjentów.
Małżonek może otrzymywać np. świadczenia pieniężne, prawo do zamieszkania, korzystania z majątku fundacji itp.
Brak takiego powołania oznacza, że małżonek nie ma żadnych roszczeń wobec fundacji rodzinnej (nawet jeśli fundator korzysta z majątku fundacji).
Inna sytuacja występuje w chwili, gdy osoby niebędące w formalnym związku założą fundację rodzinną (jako fundatorzy), a następnie zawrą związek małżeński. Tu wchodzą kwestie podatkowe w przypadku wypłaty świadczeń z fundacji rodzinnej. Zatem czy wypłata świadczenia na rzecz fundatora nr 2, która nastąpi po zawarciu związku małżeńskiego z fundatorem nr 1, a który na moment utworzenia fundacji rodzinnej nie był osobą najbliższą wobec fundatora nr 2, skorzysta w całości ze zwolnienia przedmiotowego z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 157 lit. b ustawy o PIT?
Na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy o PIT wolne od podatku dochodowego są przychody, o których mowa w art. 20 ust. 1g:
- fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn, uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej;
- beneficjenta fundacji rodzinnej z tytułu świadczenia, o którym mowa w art. 2 ust. 2 ustawy o fundacji rodzinnej, jeżeli beneficjentem jest fundator albo osoba będąca w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 Ustawy z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn
– z zastrzeżeniem ust. 49.
Na podstawie art. 21 ust. 49 ustawy o PIT zwolnienie przedmiotowe stosuje się do części przychodów:
- fundatora albo osoby będącej w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, uprawnionych do otrzymania mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej;
- beneficjenta będącego fundatorem albo osobą będącą w stosunku do fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn
– odpowiadającej proporcji, o której mowa w art. 27 ust. 4 ustawy o fundacji rodzinnej, według stanu na dzień uzyskania przychodu.
Proporcja ustalona zgodnie z art. 27 ust. 4 ustawy o FR, o której mowa we wskazanym powyżej przepisie ustawy o PIT, co do zasady ulega zmianie każdorazowo po wniesieniu mienia przez poszczególnych fundatorów. Pomimo innej, pierwotnie ustalonej proporcji oraz wobec faktu, że przed uzyskaniem przychodu fundatorzy nie będą w stosunku do siebie osobami, o których mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o SID, zastosowanie będzie miała proporcja ustalona według stanu na dzień uzyskania przychodu, czyli w momencie, kiedy fundatorzy po zawarciu związku małżeńskiego będą dla siebie osobami najbliższymi zgodnie ze wskazaniem ustawy o FR w związku z ustawą o SID.
Wobec powyższego wypłata świadczenia na rzecz fundatora nr 2, zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy o PIT, z zastrzeżeniem ust. 49, będzie w całości zwolniona z opodatkowania podatkiem dochodowym, ponieważ na dzień uzyskania przychodu fundator będzie w stosunku do drugiego fundatora osobą, o której mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o SID.
Zwolnienie znajdzie zastosowanie w opisanej sytuacji, ponieważ bez związku pozostaje fakt, że na moment ustanowienia FR fundatorzy nie będą dla siebie osobami, o których mowa w art. 4 ust. 1 ustawy o SID. Ponieważ z art. 21 ust. 49 ustawy o PIT wynika, że zwolnienie, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy o PIT, stosuje się do części wskazanych przychodów odpowiadającej proporcji, o której mowa w art. 27 ust. 4 ustawy o FR, według stanu na dzień uzyskania przychodu.
Stanowisko to potwierdził Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w piśmie z 1 października 2024 roku, 0112-KDIL2-1.4011.606.2024.1.JK.
Inną kwestią jest np. sytuacja, w której fundator zawrze związek małżeński i będzie chciał wnieść do fundacji rodzinnej majątek wspólny lub jego część. Wówczas:
- wniesienie do fundacji majątku wspólnego wymaga zgody współmałżonka (art. 37 § 1 pkt 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – kro),
- brak zgody może skutkować nieważnością czynności prawnej względem współmałżonka.
Rozwód w kontekście fundacji rodzinnej może prowadzić do istotnych konsekwencji prawnych, zarówno dla fundatora, jak i byłego małżonka. W praktyce dotyczy to przede wszystkim:
- statusu majątkowego świadczeń i wniesionego mienia,
- pozycji byłego małżonka jako beneficjenta,
- roszczeń o udział w majątku lub świadczeniach fundacji.
Sama fundacja jako osoba prawna nie wchodzi do majątku wspólnego. Jeżeli fundator wniósł do niej majątek wspólny bez zgody współmałżonka, wówczas:
- współmałżonek może dochodzić roszczenia o naruszenie majątku wspólnego, np. o zwrot równowartości przekazanego mienia;
- istnieje ryzyko uznania wniesienia majątku za bezskuteczne/nieważne względem małżonka (na podstawie art. 36–37 kro).
Jeśli były małżonek był beneficjentem fundacji rodzinnej, rozwód nie pozbawia go automatycznie statusu beneficjenta. W tym przypadku to fundator lub organ fundacji musi:
- usunąć byłego małżonka z listy beneficjentów,
- zmienić statut (jeśli przewidywał beneficjenta na stałe),
- ewentualnie ograniczyć jego świadczenia.
Jeśli małżonek fundatora był członkiem organu fundacji (np. rady nadzorczej lub zarządu), rozwód nie powoduje jego automatycznego usunięcia z funkcji.
Zawarcie małżeństwa przez fundatora fundacji rodzinnej wiąże się głównie z konsekwencjami majątkowymi – majątek wniesiony do fundacji po ślubie może stanowić majątek wspólny, co wymaga zgody współmałżonka. Małżonek nie staje się automatycznie beneficjentem fundacji ani członkiem jej organów – wymaga to odrębnych decyzji fundatora lub zapisów w statucie. Z kolei rozwód może rodzić roszczenia o zwrot udziału w majątku wniesionym do fundacji oraz wymaga uregulowania statusu byłego małżonka jako beneficjenta lub członka organów fundacji. Ślub i rozwód w fundacji rodzinnej nie wpływają automatycznie na prawa do świadczeń z fundacji – konieczne są świadome działania fundatora oraz odpowiednie zapisy w statucie.
