O tym, jak ważne jest właściwe zabezpieczenie treści umowy, przekonał się niejeden przedsiębiorca, którego kontrahent, już po zawarciu umowy, nie był w stanie należycie wywiązać się z przyjętych na siebie zobowiązań. Brak świadczenia umownego (w tym zapłaty), opóźnienie w realizacji przedmiotu umowy czy wreszcie wadliwe wykonanie przedmiotu umowy, to najczęstsze konsekwencje wyboru nierzetelnego kontrahenta. Powstaje zatem pytanie - w jaki sposób zminimalizować ryzyko związane z realizacją określonych transakcji lub też skutecznie je wyeliminować? Odpowiedź jest prosta - wprowadzając do treści umowy odpowiednie zabezpieczenia, które w sytuacjach kryzysowych pozwolą skutecznie dochodzić swoich roszczeń od nierzetelnego kontrahenta.
Zabezpieczenie treści umowy - rodzaje
Zabezpieczenia właściwego wykonania umów podzielić można na osobowe oraz rzeczowe. Wśród najpopularniejszych zabezpieczeń osobowych wymienić należy: kary umowne, poręczenie, gwarancję bankową, dobrowolne poddanie się egzekucji.
Z kolei wśród zabezpieczeń o charakterze rzeczowym prym wiodą zastaw i hipoteka. Wybór rodzaju zabezpieczenia należy wyłącznie do umawiających się stron, przy czym podejmując decyzję w tym zakresie należy wziąć pod uwagę w szczególności rodzaj i charakter przedmiotu umowy, jego wartość, czas trwania kontraktu, czy kondycję finansową kontrahenta.
Kara umowna
Kara umowna pozwala na zabezpieczenie treści umowy oraz pełni funkcję zabezpieczającą w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez kontrahenta. Co istotne, kary umowne mogą być zastrzegane wyłącznie dla zobowiązań niepieniężnych, tj. polegających na starannym wykonaniu czegoś (np. umowa o dzieło, zlecenia, umowy w branży budowlanej) lub na niewykonaniu czegoś (ochrona tajemnicy firmy, danych osobowych, czy zakaz konkurencji).
Strona umowy dochodząca zapłaty kary umownej nie musi wykazywać, że poniosła szkodę, ani też udowadniać winy kontrahenta w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu umowy. W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej przez niego szkody.
Poręczenie
Zgodnie z Kodeksem Cywilnym poręczenie jest umową, w której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik tego zobowiązania nie wykonał. Przedmiotem poręczenia mogą być zarówno świadczenia pieniężne, jak i osobiste. Umowa poręczenia zawierana jest pomiędzy wierzycielem a poręczycielem, a jej zawarcie nie wymaga zgody samego dłużnika.
Poręczyciel, w przypadku braku odmiennego zastrzeżenia umownego, odpowiada względem wierzyciela jak współdłużnik solidarny dłużnika głównego. Natomiast sam zakres odpowiedzialności poręczyciela każdorazowo wynika z treści umowy poręczenia, z zastrzeżeniem, że zobowiązanie poręczyciela nie może wykraczać poza zakres zobowiązania głównego, a czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie skutkuje zwiększeniem zobowiązania poręczyciela. W przypadku braku odmiennego uregulowania umownego, odpowiedzialność poręczyciela obejmuje – poza świadczeniem głównym – również należności uboczne np. odsetki za opóźnienie czy kary umowne.
Poręczenie może być udzielone zarówno na określony czas, jak i bezterminowo. W drugim wypadku lub gdy termin płatności długu zależy od wypowiedzenia, poręczyciel może po upływie sześciu miesięcy od daty poręczenia (a jeżeli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu) żądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty albo z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Niezastosowanie się do powyższego żądania powoduje wygaśnięcie poręczenia.
Z przepisów Kodeksu cywilnego wynika możliwość udzielania poręczeń zarówno za zobowiązania istniejące, jak i za zobowiązania przyszłe, jednak w tym wypadku obowiązkowe jest podanie kwoty poręczenia (pod rygorem nieważności poręczenia).
Gwarancja bankowa
Gwarancja bankowa polega na zawarciu umowy pomiędzy dłużnikiem a bankiem w celu zabezpieczenia wierzytelności beneficjenta gwarancji (wierzyciela). W przypadku niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika bank wypłaca określą sumę pieniężną wierzycielowi. Co istotne, gwarancja bankowa musi określać wszelkie okoliczności kiedy powstaje obowiązek zapłaty po stronie gwaranta (banku).
Ze względu na skutki prawne, gwarancje bankowe można podzielić na: warunkową (wypłata sumy gwarancyjnej uzależniona jest tu od spełnienia określonych przesłanek, np. przedłożenia dokumentów); na pierwsze żądanie (bank dokonuje wypłaty sumy gwarancyjnej automatycznie po zgłoszeniu roszczenia beneficjenta); nieodwołalną (wiąże strony na czas jaki został wykazany w umowie gwarancyjnej); odwołalną (bank jest upoważniony do jednostronnego odwołania gwarancji).
Dobrowolne poddanie się egzekucji
Dobrowolne poddanie się egzekucji na podstawie aktu notarialnego to sposób uzyskania tytułu egzekucyjnego bez konieczności prowadzenia sporu sądowego. Sąd na wniosek wierzyciela, po weryfikacji czy ziściły się warunki przewidziane w treści aktu notarialnego, wydaje postanowienie o nadaniu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. Akt notarialny zaopatrzony w taką klauzulę umożliwia wszczęcie egzekucji komorniczej przeciwko dłużnikowi.
Akt notarialny, w którym zawarte jest oświadczenie o poddaniu się egzekucji, powinien zawierać: oznaczenie osoby dłużnika, oznaczenie osoby wierzyciela, określenie obowiązków dłużnika, oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego, termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest jego wykonanie, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie aktowi klauzuli wykonalności.
Zastaw zwykły i rejestrowy
Zastaw jest prawem, które można ustanowić na rzeczach ruchomych lub prawach zbywalnych. Dla ustanowienia zastawu niezbędne jest zawarcie umowy przez właściciela rzeczy z wierzycielem i wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej. Aby zastaw był skuteczny wobec wierzycieli właściciela rzeczy, na której ustanowienie zastawu następuje (zwanym zastawcą), umowa o ustanowienie zastawu powinna być zawarta na piśmie z datą pewną. Zastaw jest zatem prawem akcesoryjnym w stosunku do wierzytelności, którą zabezpiecza, co oznacza, iż jego istnienie jest zależne od istnienia wierzytelności.
W przypadku, gdy rzecz będąca przedmiotem zastawu, przynosi pożytki (np. owoce, odsetki) i strony umowy nie uregulowały w umowie tej kwestii inaczej, wierzyciel (zwany zastawnikiem) powinien je pobierać i zaliczać na poczet zabezpieczonej wierzytelności. Zastawnik ma również obowiązek dbania o rzecz, aby nie uległa pogorszeniu. Zastaw wygasa z chwilą zaspokojenia roszczenia. Zastawnik musi wtedy wydać rzecz właścicielowi.
Specjalnym rodzajem zastawu jest zastaw rejestrowy. Podstawową różnicę między zastawem a zastawem rejestrowym jest umożliwienie zastawcy podpisującemu umowę zastawu rejestrowego pozostawienie w jego posiadaniu rzeczy objętej zastawem. Rzecz będąca przedmiotem zastawu rejestrowego, może być również pozostawiona w posiadaniu osoby trzeciej wskazanej w umowie o ustanowienie zastawu rejestrowego, jeżeli wyraziła ona na to zgodę. Zastawca może zatem korzystać z przedmiotu zastawu rejestrowego i może również czerpać z niego pożytki. Kolejną różnicą przy zastawie rejestrowym w porównaniu do zastawu jest obowiązek wpisu zastawu do rejestru zastawów, prowadzonego przez wydziały gospodarcze rejestru zastawów niektórych sądów rejonowych. Umowa ustanawiająca zastaw rejestrowy (tzw. umowa zastawnicza), musi mieć formę pisemną pod rygorem nieważności, a zastawem rejestrowym, w odróżnieniu od zastawu zwykłego, można zabezpieczyć jedynie wierzytelności pieniężne.
Hipoteka
Hipoteka pełni podobną funkcję do zastawu, z tym, że zabezpieczeniem wierzytelności nie jest tu rzecz ruchoma ani prawo zbywalne, ale nieruchomość.
W tym wypadku, jeżeli wierzyciel nie otrzyma należności, to ma prawo uzyskać spłatę z nieruchomości. Nieruchomość jest sprzedawana, a uzyskane środki przeznaczane na spłatę długu.
Do ustanowienia hipoteki potrzebne jest: zawarcie umowy w formie notarialnej między wierzycielem a właścicielem nieruchomości oraz złożenie wniosku do sądu wieczystoksięgowego o wpis do księgi wieczystej nieruchomości, której to zabezpieczenie dotyczy.
Umowa o ustanowienie zabezpieczenia hipotecznego musi zawierać oświadczenie właściciela nieruchomości obciążanej hipoteką o wyrażeniu zgody na ustanowienie hipoteki. Należy w niej również wskazać sumę i walutę hipoteki, gdyż hipoteka zabezpiecza wierzytelność do oznaczonej sumy pieniężnej.
Podstawa prawna
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r.
- poz. 1360.t.j);
- Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2022 r.
- poz. 2436.t.j);
- Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece; (Dz. U. z 2022 r.
- poz. 2185.t.j);
- Ustawa z dnia 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. (Dz. U. z 2018 r. poz. 2017 t.j.).
Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.
Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o
