Ogłoszenie upadłości to jedynie początek drogi do oddłużenia. Postanowienie sądu w tym przedmiocie otwiera bowiem dopiero drogę syndykowi do działania mającego na celu zaspokojenie wierzycieli. Syndyk w pierwszej kolejności musi sporządzić listę wierzytelności oraz spis inwentarza. Następnie może przejść do likwidacji majątku upadłego. Oczywiście z punktu widzenia wierzycieli największe znaczenie ma przedsiębiorstwo upadłego oraz nieruchomości będące jego własnością. Ruchomości co do zasady są mniej wartościowym składnikiem majątkowym. Mimo to są to elementy majątku, których sprzedaż zajmuje o wiele mniej czasu, dzięki czemu likwidacja ruchomości jest bardzo ważna na początkowych etapach postępowania. Ze środków uzyskanych ze sprzedaży rzeczy syndyk jest w stanie sfinansować swoją działalność, co w przypadku postępowania upadłościowego jest wręcz niezbędne do właściwego zakończenia tej procedury.
Jak przebiega likwidacja ruchomości?
Co do zasady likwidacja ruchomości odbywa się poprzez przeprowadzenie przetargu lub aukcji. W niektórych sytuacjach możliwa jest jednak sprzedaż ruchomości z tzw. wolnej ręki, z pominięciem wyżej wskazanych procedur. Wszystko zależy od tego, z jakim rodzajem rzeczy syndyk ma do czynienia, od ich wartości oraz tego, czy potrzebuje on środków na zaspokojenie kosztów postępowania. Jak zatem wygląda procedura likwidacyjna oraz w jakich wypadkach syndyk ma prawo sprzedać ruchomości jeszcze przed rozpoczęciem likwidacji masy upadłości? O tym poniżej.
Czym są ruchomości?
Ustawa Prawo upadłościowe nie definiuje pojęcia ruchomości. Oznacza to, że interpretacji tego pojęcia należy dokonywać poprzez przyjęcie tzw. definicji negatywnej, zgodnie z którą do ruchomości trzeba zaliczyć te rzeczy, które nie są nieruchomościami. Zgodnie z art. 46 § 1 kodeksu cywilnego (dalej: kc) nieruchomościami są grunty, budynki trwale z gruntem związane oraz części tych budynków, tj. lokale. Należy zatem przyjąć, że powyższe nie należą do grupy ruchomości. Rzeczami ruchomymi nie będą także dzikie zwierzęta żyjące na wolności (zwierzęta oswojone prawo traktuje jako rzeczy), niewydobyte złoża minerałów, woda, powietrze czy energia elektryczna.
Przyjmuje się, że do ruchomości nie należy zaliczać również dóbr niematerialnych. Są to między innymi:
- dobra osobiste w rozumieniu art. 23 kc,
- dobra stanowiące przedmiot praw autorskich (np. utwory muzyczne, literackie),
- dobra objęte prawem własności przemysłowej (np. wynalazki, wzory użytkowe, wzory zdobnicze),
- znaki towarowe,
- prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką),
- energia (np. elektryczna), która jest przedmiotem obrotu cywilnoprawnego.
Tryb likwidacji ruchomości
Podstawowymi trybami likwidacji ruchomości jest przetarg i aukcja. Alternatywnym trybem do powyższych jest sprzedaż z wolnej ręki. Jednakże, aby mogła ona zostać przeprowadzona, wymagana jest zgoda rady wierzycieli, a w przypadku jej braku sędziego-komisarza.
Co do zasady sprzedaż ruchomości w drodze przetargu lub aukcji powinna być przeprowadzana zawsze wtedy, gdy rzeczy ruchome znajdujące się w masie upadłości mają bardzo dużą wartość lub gdy charakter rzeczy będzie przemawiał za tym, aby syndyk podjął próbę uzyskania jak najwyższej ceny. Przetarg lub aukcja są również często wybieranym trybem w odniesieniu do rzeczy o charakterze jednostkowym, o bardzo trudnej do oszacowania wartości, o ile racjonalne jest przekonanie, że zainteresuje się nimi wystarczająco dużo potencjalnych kupców.
Przetarg i aukcja jako tryby podstawowe
Uznaje się, że w pierwszej kolejności syndyk powinien dążyć do przeprowadzenia przetargu lub aukcji. Uzasadnia się to tym, że tryby te charakteryzuje najwyższa przejrzystość i transparentność. Dodatkowo procedury te zapewniają możliwość uzyskania najwyższej ceny.
Warunki przetargu i aukcji przygotowuje syndyk. Nie jest on jednak organem samodzielnym przy podejmowaniu tego typu decyzji, stąd też zatwierdzenia udziela sędzia-komisarz. Natomiast w przypadku gdy sędzia-komisarz odmówi zatwierdzenia warunków przetargu lub aukcji, może on zobowiązać syndyka do wprowadzenia nowych warunków, uchylenia bądź zmiany wszystkich istniejących postanowień lub niektórych z nich. Syndyk od chwili udostępnienia warunków jest obowiązany postępować zgodnie z postanowieniami z ogłoszenia oraz rzeczonymi warunkami.
W trybie przetargu lub aukcji zazwyczaj zastrzega się obowiązek wpłacenia przez oferenta wadium. Wadium ma przede wszystkim na celu zapewnienie skuteczności procedur przetargowych i aukcyjnych. Pełni ono funkcję zabezpieczenia przed nieodpowiedzialnym uczestnictwem w procedurach sprzedażowych. Jeżeli uczestnik przetargu lub aukcji, mimo wyboru jego oferty będzie uchylał się od zawarcia umowy, syndyk ma prawo zachować pobraną sumę bądź dochodzić zaspokojenia z przedmiotu zabezpieczenia. W pozostałych wypadkach (w stosunku do uczestników, którzy nie wygrali) zapłacone wadium zostaje zwracane.
Istotnym elementem omawianych procedur jest cena minimalna. Umieszczenie takiego zastrzeżenia w warunkach przetargu lub aukcji gwarantuje to, że niemożliwa będzie sprzedaż rzeczy poniżej wcześniej ustalonej ceny. Cena wywoławcza powinna być równa wartości wynikającej z wyceny, najczęściej będzie to cena rynkowa. Oczywiście, jeżeli nie uda się sprzedać ruchomości przy pierwszym przeprowadzonym przetargu lub aukcji, cena wywoławcza zostaje odpowiednio obniżona. Zasadą jest jednak, że te rodzaje trybów są nastawione na jak najwyższą kwotę uzyskaną z likwidacji.
O przetargu lub aukcji syndyk zawiadamia przez obwieszczenie. Obwieszczenie powinno zostać opublikowane co najmniej 2 tygodnie przed zaplanowaną datą przeprowadzenia procedur likwidacyjnych. Jeżeli przetarg albo aukcja dotyczy przedsiębiorstwa spółki publicznej, termin ten wydłuża się do 6 tygodni. Zawiadomienie o przetargu albo aukcji zamieszcza się w Krajowym Rejestrze Sądowym. W ogłoszeniu o sprzedaży należy określić co najmniej takie elementy jak czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu lub aukcji.
Przetarg i aukcję przeprowadza się na posiedzeniu jawnym. Przeprowadzane zostają przez syndyka pod nadzorem sędziego-komisarza. Co do zasady przedmiotowe posiedzenie powinno być wyznaczone w budynku sądu, w godzinach jego urzędowania. Wyboru najlepszej oferty dokonuje syndyk. Wybór jednak zawsze wymaga zatwierdzenia przez sędziego-komisarza.
Warto jednak pamiętać, że wybór oferty dokonany przez syndyka i zatwierdzony postanowieniem sędziego-komisarza nie powoduje jeszcze zawarcia umowy sprzedaży. Termin do zawarcia umowy wynosić może do 4 miesięcy i biegnie od daty uprawomocnienia się postanowienia sędziego-komisarza o zatwierdzeniu wyboru oferenta. Dopiero faktyczne podpisanie umowy sprzedaży kończy postępowanie likwidacyjne.
Sprzedaż ruchomości przed rozpoczęciem postępowania likwidacyjnego – kiedy jest możliwa?
Przed rozpoczęciem likwidacji masy upadłości ustawodawca uprawnił syndyka do sprzedaży ruchomości z wolnej ręki bez zezwolenia rady wierzycieli. Jest to jednak instytucja o charakterze wyjątkowym. Aby syndyk mógł z niej skorzystać, muszą zaistnieć określone okoliczności.
Syndyk jest uprawniony do sprzedaży ruchomości jeszcze przed rozpoczęciem likwidacji w sytuacji gdy:
- sprzedaż ruchomości zostanie przeznaczona na zaspokojenie kosztów postępowania – co do zasady rozpoczęcie likwidacji masy upadłości następuje dopiero po złożeniu sędziemu-komisarzowi sprawozdania finansowego, spisu inwentarza z oszacowaniem oraz planu likwidacyjnego. Podjęcie tych czynności wymaga jednak poniesienia kosztów. Co więcej, syndyk realizuje także obowiązki pracodawcy względem pracowników upadłego. Wszystko to powoduje, że początkowa faza postępowania upadłościowego jest tą najbardziej kosztowną. Z tego też względu – wyjątkowo – syndyk może dokonać sprzedaży ruchomości na zaspokojenie kosztów postępowania, z wolnej ręki i bez zgody rady wierzycieli. Likwidacja w tym trybie nie powinna prowadzić do pozyskania środków większych niż konieczne na pokrycie kosztów,
- w masie upadłości pozostają ruchomości, które ulegają szybkiemu zepsuciu, są to między innymi produkty spożywcze, niektóre produkty budowlane jak masa bitumiczna czy cementowa,
- w masie ruchomości znajdują się ruchomości, które wskutek opóźnienia w sprzedaży straciłyby znacznie na wartości, np. zakupione lub wyprodukowane pojazdy, które wraz z zakończeniem roku kalendarzowego tracą bardzo dużo na wartości lub produkty, na które mija okres gwarancji. W tym trybie nie mogą być jednak sprzedane prawa – w szczególności chodzi o papiery wartościowe jak akcje i obligacje, nawet jeśli sytuacja na rynku lub charakter papierów wartościowych powoduje, że opóźnienie sprzedaży spowoduje znaczne straty. Prawa nie są ruchomościami, a wyłącznie rzeczy mogą zostać sprzedane w ten sposób,
- w masie ruchomości znajdują się ruchomości, których przechowywanie pociąga za sobą koszty zbyt wysokie w stosunku do ich wartości – będzie tak m.in. w przypadku potrzeby utrzymania lub opłacania magazynu bądź chłodni na przechowanie niewielkiej liczby towarów.
Likwidacja ruchomości w postępowaniu upadłościowym – podsumowanie
Likwidacja ruchomości, mimo że nie jest tak „dochodowa”, jak sprzedaż nieruchomości, to w procedurze upadłościowej ma swoje bardzo ważne zadanie. Przede wszystkim ma istotne znaczenie na początku procedury, kiedy postępowanie upadłościowe generuje wysokie koszty. Likwidacja przedsiębiorstwa lub nieruchomości zajmuje niekiedy bardzo dużo czasu, z rzeczami jest inaczej. Ich sprzedaż, zwłaszcza w trybie z wolnej ręki, jest o wiele łatwiejsza i szybsza.
Podstawowym trybem likwidacji ruchomości jest przetarg i aukcja. Jeżeli jednak rada wierzycieli, a w przypadku jej braku – sędzia-komisarz wyrazi na to zgodę, sprzedaż może mieć miejsce w procedurze bezprzetargowej.
