Od kilku lat można zatrudnić pracowników młodocianych, którzy ukończyli 15 rok życia. Wcześniej limitem było 16 lat. Jednak przepisy prawa pracy mają takich pracowników pod szczególną ochroną. Przede wszystkim praca przez nich wykonywana nie może zaburzać rozwoju psychofizycznego ani kolidować z nauką. Dlatego też wyjątkowym obostrzeniom podlega czas pracy pracowników młodocianych. Na czym polegają te zasady? Przeczytaj nasz artykuł i poznaj szczegóły.
Kiedy można zatrudnić pracowników młodocianych?
Kwestii zatrudniania pracowników młodocianych poświęcony jest Dział IX Kodeksu pracy. Według definicji zawartej w art. 190 § 1 młodocianym jest osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Możliwe jest zatrudnienie młodocianych, którzy:
- ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową (lub dawne gimnazjum),
- przedstawią świadectwo lekarskie, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.
Pracowników młodocianych można zatrudnić:
- w celu przygotowania zawodowego – w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy,
- do prac lekkich – wykaz takich prac powinien znaleźć się w regulaminie pracy lub w innym dokumencie, gdy zakład nie ma obowiązku tworzenia regulaminu pracy (np. podmiot, który zatrudnia mniej niż 20 osób lub jest objęty układem zbiorowym). Wykaz prac lekkich powinien zostać opracowany zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac.
Zgodnie jednak z art. 191 § 2 kp młodociany nieposiadający kwalifikacji zawodowych może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.
Czas pracy pracowników młodocianych
Młodociani, którzy nie ukończyli 16 lat, mogą pracować maksymalnie 6 godzin na dobę, natomiast ci, którzy ukończyli 16 lat, nie mogą pracować dłużej niż 8 godzin na dobę. Normy te mają charakter bezwzględny, co oznacza, że nie można wydłużyć czasu pracy tak, jak ma to miejsce np. w systemie równoważnego czasu pracy, gdzie norma może zostać przedłużona do 12 godzin.
Czas pracy pracowników młodocianych to nie tylko praca w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, ale także czas nauki zgodny z obowiązkowym planem lekcji. Oznacza to, że do czasu pracy wlicza się czas obowiązkowych zajęć szkolnych.
Ile musi wynosić przerwa w pracy pracownika młodocianego?
Pracownik pełnoletni ma prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy, jeżeli jego wymiar czasu pracy wynosi co najmniej 6 godzin dziennie. Natomiast w przypadku pracowników młodocianych przerwa jest dłuższa i wynosi 30 minut i jest obowiązkowa w przypadku tych, których dobowy wymiar czasu pracy jest dłuższy niż 4,5 godziny.
Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych i w porze nocnej
W stosunku do pracowników młodocianych istnieje bezwzględny zakaz zatrudniania ich w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej. Nadgodzinami będą w przypadku osób do 16 roku życia, godziny pracy powyżej 6 godzin, a w przypadku osób powyżej 16 roku życia-
powyżej 8 godzin.
Natomiast zakaz pracy w porze nocnej obejmuje godziny pomiędzy godziną 22 a 6 rano lub między godziną 20 a 6 rano, gdy młodociany:
- nie ma ukończonych 15 lat i nie ukończył 8-letniej szkoły podstawowej,
- nie ma ukończonych 15 lat, ale ukończył 8-letnią szkołę podstawową,
- ma ukończone 15 lat, ale nie ukończył 8-letniej szkoły podstawowej.
Ile wynosi odpoczynek dobowy i tygodniowy pracowników młodocianych?
Odpoczynek dobowy pracowników młodocianych jest dłuższy o 3 godziny od odpoczynku dobowego pozostałych pracowników i wynosi co najmniej 14 godzin na dobę. Powinien on obejmować 8 godzin pory nocnej oraz 6 godzin kolejno po niej następujących. Odpoczynek tygodniowy natomiast musi wynosić 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, w odróżnieniu od 35 godzin, które musi zapewnić pracodawca pracownikom pełnoletnim. Nieprzerwany 45-godzinny odpoczynek tygodniowy powinien obejmować niedzielę.
Ile godzin młodociany zatrudniony przy pracach lekkich może przepracować w tygodniu?
Dla młodocianego, który jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę przy pracach lekkich, pracodawca ma obowiązek ustalić taki wymiar i rozkład czasu pracy, aby mógł on pogodzić wykonywanie pracy z uczęszczaniem do szkoły. W związku z tym, jak wskazuje art. 200 (2) § 2 kp
„Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin”.
Natomiast tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin.
Wymiar czasu pracy (12 godzin na tydzień w trakcie zajęć szkolnych i 35 godzin w trakcie ferii lub wakacji) obowiązuje także w przypadku, gdy młodociany jest zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy. Przed nawiązaniem stosunku pracy pracodawca ma obowiązek uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu albo o niepozostawaniu w zatrudnieniu u innego pracodawcy.
Czy okres nauki zawodu pracownika młodocianego może zostać uznany za okres pracy w szczególnych warunkach?
W związku z tym, że pracownicy młodociani mogą także odbywać naukę zawodu w zakładach pracy, w których wykonuje się pracę w szczególnych warunkach, nasuwa się pytanie, czy okres takiej nauki zawodu pracownika młodocianego może być również zaliczony do okresu pracy w szczególnych warunkach? Jak wiadomo, okres takiej pracy wpływa na uprawnienia pracownicze, w tym między innymi prawo do wcześniejszej emerytury. Tym zagadnieniem zajął się Sąd Najwyższy, który w swoim wyroku z dnia 25 kwietnia 2017 r. (II UK 176/16) stwierdził, że:
„Młodociany odbywający naukę zawodu w ramach umowy zawartej z zakładem pracy na podstawie przepisów ustawy o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy miał status pracownika, również w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym oraz ubezpieczeniu społecznym, lecz ta kwalifikacja nie jest wystarczająca do uznania okresu nauki za okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach wykonywanej ze względu na obniżony czas pracy pracowników młodocianych”.
Jak wiadomo, pracownik młodociany do 16 roku życia może pracować maksymalnie 6 godzin dziennie, a ten powyżej 16 lat maksymalnie 8 godzin, więc nie jest możliwe, aby pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, który jest niezbędny do uznania okresu wykonywania pracy, jako pracy w szczególnym charakterze.
Reasumując, zatrudnienie pracowników młodocianych wymaga od pracodawców przestrzegania kilku zasad dotyczących czasu pracy, które zostały przedstawione w tym artykule. Jest to niezwykle ważne, gdyż pracodawcy zatrudniający młodocianych są grupą szczególnie narażoną na rutynowe kontrole Państwowej Inspekcji Pracy. Zdaniem PIP to właśnie przepisy o czasie pracy należą do najczęściej naruszanych przepisów przez pracodawców.
