Problemy finansowe firmy nie stanowią dogodnej sytuacji dla żadnego z przedsiębiorców. Czasami jest to skutek złego biznesplanu i słabego zarządzania, niekiedy okoliczności, na które nie ma się większego wpływu. Dopóki zadłużenie jest pod kontrolą, a firma jest w stanie przynajmniej w części je spłacać, jest jeszcze szansa na wyjście z kłopotów. Gorzej jednak, gdy wierzyciele, w szczególności ci publiczni jak urząd skarbowy czy ZUS, podejmą kroki prawne i rozpoczną procedurę egzekucyjną. Zajęcie majątku, w tym środków na rachunkach bankowych, całkowicie blokuje ruchy przedsiębiorcy. Często kończy się to ogłoszeniem upadłości. Są jednak przypadki, kiedy możliwe staje się zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Sprawdźmy zatem, kiedy jest to możliwe i czy utrata zdolności do czynności prawnych jest w stanie pomóc przedsiębiorcy?
Na czym polega zawieszenie postępowania egzekucyjnego?
Na początek kilka słów o postępowaniu egzekucyjnym. Jego celem jest zapewnienie skuteczności decyzji i innych aktów wydawanych przez organy administracyjne w drodze przymusowego wykonania wynikających z nich obowiązków. Wymuszenie zachowania się dłużnika zgodnego z prawem może zarówno dotyczyć wykonania obowiązków o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. Postępowanie egzekucyjne to zorganizowany proces podejmowany przez organy egzekucyjne mający za zadanie doprowadzenia do przymusowego wykonania obowiązków objętych egzekucją administracyjną. Oznacza to, że organy muszą działać w obrębie swoich tytułów egzekucyjnych. Nawet jeżeli posiadają inne wierzytelności względem dłużnika, to bez takiego tytułu nie wolno im ich egzekwować.
Czym jest zawieszenie postępowania egzekucyjnego? Jest to czynność polegająca na tymczasowym przerwaniu biegu postępowania egzekucyjnego. W tym okresie wstrzymywane są wszelkie czynności egzekucyjne prowadzone dotychczas wobec dłużnika. Nie mogą być również podejmowane żadne nowe. Aby doszło do zawieszenia, musi dojść do zaistnienia określonych przesłanek, tj. przeszkód.
Przeszkody w prowadzeniu postępowania muszą powstać już w jego w toku. Zawiesić egzekucję można w każdym jej stadium. Jeżeli przeszkody istniałyby przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, to albo nie powinno w ogóle dojść do jego wszczęcia (i postępowanie powinno zostać umorzone), albo organ uznał, że są one na tyle nieistotne, że nie powinny zaszkodzić prawidłowemu prowadzeniu egzekucji.
Przesłanki zawieszenia muszą być usuwalne. Ich trwały charakter, uniemożliwiający normalny bieg postępowania, prowadził bowiem do umorzenia egzekucji. Zawieszenie zostaje orzeczone jedynie na czas usunięcia zaistniałych przeszkód.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego w administracji uregulowane zostało w art. 56 i nast. ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Przepisy statuują katalog otwarty przesłanek. Może zatem dojść do sytuacji nieprzewidzianej przez prawodawcę, wobec której organ uzna, że postępowanie powinno zostać zawieszone. Wystąpienie przeszkody obliguje organ egzekucyjny do zawieszenia postępowania. Nie ma tutaj miejsca na swobodę i uznanie administracyjne organów.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego – kto może to zrobić?
Zawieszenia dokonuje organ prowadzący postępowanie egzekucyjne. Decyzję może jednak podjąć z urzędu, jak i na wniosek.
Z wnioskiem o zawieszenie postępowania może wystąpić każdy z wierzycieli dłużnika. Nie ma przy tym obowiązku podawania okoliczności uzasadniających złożenie takiego pisma. Postępowanie jest prowadzone w imieniu i na rzecz wierzyciela, jeżeli zatem nie zależy mu na zaspokojeniu swoich wierzytelności, organ nie musi badać okoliczności sprawy. Jest związany wnioskiem wierzyciela.
Nieuprawniony do złożenia takiego wniosku jest z kolei dłużnik. Nie posiada on inicjatywy procesowej w tym przedmiocie. Może jednak złożyć organowi oświadczenia o wystąpieniu przeszkody do prowadzenia postępowania egzekucyjnego. W takich okolicznościach organ ma pełne prawo zbadać ową przeszkodę i dokonać zawieszenia z urzędu.
Przesłanki zawieszenia postępowania
Przejdźmy do samych przeszkód, jakie mogą pojawić się w trakcie postępowania egzekucyjnego. Jak wskazaliśmy wcześniej, poniższa lista nie ma charakteru zamkniętego. Mogą zatem pojawić się różne inne okoliczności, które będą w stanie skłonić organ do podjęcia decyzji w przedmiocie zawieszenia postępowania egzekucyjnego.
Tak więc postępowanie egzekucyjne ulega zawieszeniu w całości lub w części:
- w razie wstrzymania wykonania, odroczenia terminu wykonania obowiązku albo rozłożenia na raty spłat należności pieniężnej;
- w razie śmierci zobowiązanego (dłużnika), jeżeli obowiązek nie jest ściśle związany ze zobowiązanym, a jest prowadzona egzekucja z rzeczy lub prawa majątkowego, które nie wygasło wskutek śmierci zobowiązanego;
- w razie utraty przez zobowiązanego zdolności do czynności prawnych i braku jego przedstawiciela ustawowego;
- na żądanie wierzyciela;
- w innych przypadkach przewidzianych w ustawach.
Przesłanki dotyczącej śmierci dłużnika nie stosuje się, jeżeli z chwilą śmierci zobowiązanego będącego przedsiębiorcą został ustanowiony zarząd sukcesyjny.
Podjęcie zawieszonego postępowania egzekucyjnego a możliwość jego umorzenia
Podjęcie zawieszonego postępowania egzekucyjnego kończy okres zawieszenia postępowania. Postępowanie zostaje zawieszone aż do czasu ustania przyczyny jego zawieszenia, czyli istnienia określonej przeszkody. Ustanie owej przeszkody zmusza organ do wydania postanowienia w przedmiocie podjęcia zawieszonego postępowania. Wyjątek stanowi tutaj przesłanka, jaką jest „żądanie wierzyciela”. W tym przypadku postępowanie egzekucyjne umarza się w całości lub w części, jeżeli zawieszenie na wniosek wierzyciela nie zostanie podjęte przed upływem 12 miesięcy od dnia zgłoszenia takiego żądania. Oznacza to, że co do zasady zawieszenie jest bezterminowe, z wyjątkiem tej jednej wyżej wskazanej przesłanki.
Na marginesie trzeba zaznaczyć, że podjęcie postępowania nie jest zależne od uznania organu egzekucyjnego. Ma ono bowiem charakter obligatoryjny. Obowiązek podjęcia zawieszonego postępowania powstaje także, gdy stwierdzony zostanie brak pierwotnej przyczyny zawieszenia.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego a utrata zdolności do czynności prawnych
Zajmijmy się teraz tematem z tytułu niniejszego artykułu, mianowicie zawieszeniem postępowania egzekucyjnego w administracji z powodu utraty zdolności do czynności prawnych przez podmiot zobowiązany (dłużnika).
Zawieszenie to zostaje dokonane w przypadku, gdy dłużnik utraci zdolność do czynności prawnych i nie posiada jednocześnie przedstawiciela ustawowego. W takiej sytuacji dłużnik nie ma możliwości podejmowania żadnych czynności prawnych, w tym nie ma zdolności procesowej, nie może zatem bronić swoich interesów. Zawieszenie to następuje na czas ustanowienia przez sąd przedstawiciela dłużnika – kuratora. Jak wskazuje doktryna, przesłanka ta nie znajdzie zastosowania w przypadku, w którym zobowiązany jest osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, gdyż podmioty te nie mogą utracić zdolności do czynności prawnych.
Nie stanowi jednak przesłanki zawieszenia śmierć reprezentanta dłużnika będącego osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej (np. prezesa zarządu) oraz śmierć pełnomocnika.
Zawieszenie postępowania egzekucyjnego w przypadku spółek
Wyżej wskazaliśmy, że przesłanka zawieszenia z powodu utraty zdolności do czynności prawnych nie może zostać zastosowana do osób prawnych (spółek kapitałowych, np. sp. z o.o., SA i PSA) i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej (spółek osobowych). Podmioty te bowiem nie mogą utracić zdolności do czynności prawnych.
Wyjaśnił to dokładniej Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w swoim niedawnym orzeczeniu z 6 kwietnia 2023 roku (sygn. akt: I SA/Kr 170/23). Wskazał, że przesłanka określona w art. 56 § 1 pkt 3 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji odnosi się wyłącznie do zobowiązanych będących osobami fizycznymi. Nie stanowi zatem przesłanki zawieszenia postępowania występujący brak osoby reprezentującej osobę prawną. Ustawodawca reguluje bowiem instytucję zawieszenia postępowania egzekucyjnego w art. 56 ustawy w sposób jednoznaczny, wymieniając przesłanki takiego zawieszenia i nie wymaga dokonywania poszerzonej wykładni. Art. 56 ustawy nie zawiera regulacji odnoszącej się do braku w składzie organów uniemożliwiających działanie. Co do osób prawnych, te zawsze mają zdolność do czynności prawnych. Jest ona warunkowana automatycznie ich bytem, w odróżnieniu od podmiotów będących osobami fizycznymi. Zawieszenie postępowania z powodu utraty zdolności do czynności prawnych wchodzi zatem w grę w zakresie art. 56 § 1 pkt 3 ustawy tylko w stosunku do osób fizycznych. W przypadkach, gdy osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, właściwy sąd – zgodnie z art. 42 § 1 Kodeksu cywilnego – ustanawia dla niej kuratora. Stosowny wniosek może zgłosić organ prowadzący postępowanie. Nie oznacza to jednak, że brak w organach osoby prawnej stanowi obligatoryjną podstawę do zawieszenia administracyjnego postępowania egzekucyjnego.
