Środki pieniężne zmarłego podlegają dziedziczeniu bez względu na to, czy są zgromadzone w gotówce, czy też na rachunku bankowym. Czy możliwe jest również dziedziczenie składek ZUS, które widnieją na rachunku spadkodawcy? Kto ma prawo do takich pieniędzy i czy należy dopełnić jakichkolwiek formalności, aby można było je otrzymać?
Subkonto w ZUS a dziedziczenie składek ZUS
Każda osoba, która jest ubezpieczona w ZUS-ie, ma indywidualne subkonto, na którym gromadzone są jej środki pieniężne, pod warunkiem, że urodziła się po 31 grudnia 1968 roku i nie przystąpiła do OFE albo jest członkiem OFE. W przypadku osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku ZUS nie prowadzi dla nich żadnego subkonta, co ma istotne znaczenie, jeśli chodzi o możliwość dziedziczenia składek ubezpieczeniowych. Subkonto w ZUS-ie jest określane mianem II filaru, na który trafia:
- 7,3% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne, jeśli ubezpieczony nie przystąpił do OFE lub gdy ubezpieczony zdecydował, aby składka była przekazywana wyłącznie na subkonto w ZUS-ie;
- 4,38% składki emerytalnej, jeśli ubezpieczony w trakcie okna transferowego złożył oświadczenie o dalszym przekazywaniu składek do OFE w wysokości 2,92% podstawy.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami środki pieniężne zgromadzone na subkoncie ZUS podlegają dziedziczeniu i mogą być przekazywane na rzecz osób wskazanych przez spadkodawcę jeszcze za życia. Co ważne, środki zgromadzone na subkoncie w ZUS-ie są dzielone w przypadku:
- rozwodu;
- unieważnienia małżeństwa;
- ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między posiadaczem subkonta a jego współmałżonkiem;
- śmierci osoby, dla której prowadzone było subkonto.
Kto ma prawo do dziedziczenia składek ZUS?
Prawo do otrzymania środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS-ie mają osoby wskazane za życia spadkodawcy albo spadkobiercy na zasadach ogólnych. Każdy ubezpieczony, który ma indywidualne subkonto, ma prawo wskazać beneficjentów takich pieniędzy w przypadku swojej śmierci. Uprawnionym może być każda osoba, niekoniecznie pochodząca z kręgu najbliższej rodziny zmarłego albo będąca spadkobiercą. W tym zakresie dziedziczenie środków z subkonta w ZUS-ie następuje odrębnie od dziedziczenia pozostałych składników majątku zmarłego. Jeśli ubezpieczony nie wskazał żadnej osoby uprawnionej, to zgromadzone środki są przekazywane zgodnie z zasadami dziedziczenia, tj. spadkobiercom wskazanym w testamencie albo ustalonym według zasad ustawowych. Jeśli ubezpieczony pozostawał przed śmiercią w małżeństwie, to żyjący małżonek ma prawo do połowy środków znajdujących się na subkoncie spadkodawcy. Środki te są przekazywane żyjącemu małżonkowi w ramach tzw. wypłaty transferowej, a więc na konto w ZUS-ie uprawnionego małżonka.
Przykład 1.
Pani Iwona była żoną pana Marka i zmarła 30 grudnia 2024 roku. W chwili śmierci miała 52 lata i pozostawiła po sobie 4 synów – pana Karola, pana Piotra, pana Łukasza i pana Patryka. Kobieta była ubezpieczona w ZUS-ie, jednak nie wskazała nikogo, kto byłby uprawniony do objęcia środków z subkonta ZUS w przypadku jej śmierci, nie pozostawiła po sobie także żadnego testamentu. Kto ma prawo do przejęcia takich środków?
Będzie to mąż pani Iwony oraz jej wszyscy 4 synowie.
Przykład 2.
Pani Marcelina była żoną pana Witolda i zmarła 30 grudnia 2024 roku. W chwili śmierci miała 89 lat i pozostawiła po sobie 1 syna – pana Wojciecha. Kobieta była ubezpieczona w ZUS-ie, jednak nie pozostawiła po sobie żadnego testamentu. Kto ma prawo do przejęcia środków zgromadzonych na jej subkoncie?
Nikt, ponieważ pani Marcelina urodziła się przed 1 stycznia 1949, a więc w jej przypadku ZUS nie prowadził żadnego subkonta.
Przykład 3.
Pan Karol był wdowcem i ojcem pana Tomasza i pani Agaty. Zmarł na początku stycznia 2024 roku i miał subkonto w ZUS-ie. Nie wskazał żadnego uprawnionego do przejęcia środków z subkonta, jednak pozostawił po sobie testament, w którym do całości spadku powołał wyłącznie panią Agatę. Kto ma prawo do przejęcia środków zgromadzonych na jego subkoncie?
Będzie to pani Agata, która jest jedyną spadkobierczynią powołaną na mocy testamentu.
Przykład 4.
Pan Igor zmarł w wieku 61 lat i pozostawił żonę – panią Monikę – i syna – pana Karola. W małżeństwie spadkodawcy obowiązywał ustrój wspólności ustawowej. Mężczyzna miał subkonto w ZUS-ie i wskazał, że uprawnionym do odebrania środków zgromadzonych na subkoncie będzie jego przyjaciel – pan Maciej. Pan Igor nie pozostawił po sobie żadnego testamentu. Kto ma prawo do przejęcia środków zgromadzonych na jego subkoncie?
Będzie to pan Maciej i pani Monika, przy czym kobieta zyska prawo do połowy wartości środków zgromadzonych na subkoncie pana Igora.
Przykład 5.
Pan Maciej zmarł w wieku 54 lat i pozostawił żonę – panią Katarzynę – oraz córkę – panią Klarę. W małżeństwie spadkodawcy od samego początku obowiązywał ustrój rozdzielności majątkowej. Mężczyzna wskazał, że uprawnionym do odebrania środków na jego subkoncie w ZUS będzie brat – pan Tomasz. Kto ma prawo do przejęcia środków zgromadzonych na subkoncie pana Macieja?
Będzie to wyłącznie pan Tomasz, ponieważ spadkodawca nie posiadał wspólnego majątku z panią Katarzyną. Kobieta nie ma więc prawa do objęcia pieniędzy z ZUS-u po swoim mężu.
Przykład 6.
Pani Paulina zmarła w wieku 67 lat i pozostawiła po sobie syna – pana Karola – i męża – pana Piotra. W pozostawionym przez siebie testamencie jako jedynego spadkobiercę wskazała brata – pana Mateusza. Kobieta nie wskazała uprawnionego do objęcia środków zgromadzonych na jej subkoncie w ZUS-ie. Wskutek zakwestionowania ważności testamentu sąd stwierdził, że spadek nabyli pan Karol w udziale do ½ części oraz pan Piotr w udziale do ½ części. Kto w tym przypadku ma prawo do przejęcia środków zgromadzonych na subkoncie pani Pauliny?
Będą to jej mąż i syn, ponieważ to oni zostali ostatecznie uznani za spadkobierców.
Przykład 7.
Pan Konrad zmarł w wieku 72 lat i pozostawił po sobie córki – panią Marlenę, panią Kamilę i panią Klaudię. Żona mężczyzny zmarła wiele lat wcześniej, a on nigdy nie wskazał osoby uprawnionej do przejęcia środków zgromadzonych na jego subkoncie w ZUS-ie. Spadkodawca pozostawił po sobie testament, w którym do całości spadku powołał swoje rodzeństwo – panią Olgę oraz pana Michała. Kto w tym przypadku będzie miał prawo do przejęcia środków z subkonta pana Konrada?
Będą to pani Olga oraz pan Michał, jako jedyni spadkobiercy zmarłego.
Wniosek o wypłatę środków z subkonta w ZUS-ie
Uprawniony do przejęcia środków z subkonta w ZUS-ie nie otrzymuje pieniędzy z mocy samego prawa. Aby było to możliwe, konieczne jest złożenie przez niego wniosku do ZUS-u na formularzu ZUS USS. Pismo może zostać wypełnione i wysłane zarówno przy pomocy PUE ZUS, jak i w tradycyjnej formie pisemnej – osobiście w oddziale ZUS-u lub poprzez list polecony. ZUS USS jest darmowy i można go złożyć w dowolnie wybranym momencie, niekoniecznie zaraz po śmierci spadkodawcy, który miał subkonto w ZUS-ie. Jeśli ZUS stwierdzi jakiekolwiek braki w złożonym wniosku, wezwie wnioskodawcę do ich uzupełnienia. W ramach odpowiedniego postępowania Zakład będzie sprawdzał, czy zmarły spełniał kryterium wieku i ewentualnego uczestnictwa w OFE. Jeśli uzna, że środki zgromadzone na subkoncie będzie można przekazać wnioskodawcy, poinformuje go o tym na piśmie. Podobnie będzie w przypadku wydania decyzji odmownej, od której wnioskodawcy będzie służyło odwołanie w zakreślonym terminie.
Co ciekawe, ZUS ma aż 3 miesiące na wydanie odpowiedniej decyzji i przekazanie środków z subkonta uprawnionym osobom. W przypadku żyjącego współmałżonka spadkodawcy wypłata transferowa połowy środków następuje automatycznie przez ZUS na konto małżonka. Jeśli chodzi o inne osoby uprawnione, mogą one zgłosić się po wypłatę należnych pieniędzy w każdym czasie. Przepisy nie wskazują w tym zakresie żadnych terminów granicznych.
Podsumowanie
Dziedziczenie składek ZUS następuje w formie przejęcia środków zgromadzonych na subkoncie ubezpieczonego pod warunkiem, że ZUS prowadził w ogóle takie subkonto dla zmarłego. Spadkodawca ma prawo wskazać osoby uprawnione do otrzymania jego pieniędzy, przy czym nie musi to być nikt z członków jego rodziny. Jeśli nie wskaże żadnego uprawnionego, to środki są dziedziczone na zasadach ogólnych, tak jak pozostała część majątku zmarłego. W przypadku gdy ubezpieczony pozostawał we wspólności majątkowej małżeńskiej, połowa środków należy się żyjącemu małżonkowi w ramach tzw. wypłaty transferowej zasilającej konto ZUS takiego małżonka.
