Jeżeli podstawą kierowanej względem konsumenta egzekucji jest wyrok w sprawie, gdzie przedmiotem była umowa o charakterze abuzywnym, a klauzule abuzywne nie zostały zbadane przez sąd, droga dla konsumenta do wstrzymania egzekucji nie jest zamknięta. Przeczytaj poniższy artykuł i dowiedz się, jak wygląda abuzywność umowy w postępowaniu egzekucyjnym.
Powództwo opozycyjne z powołaniem na abuzywność umowy
W sytuacji, gdy przeciwko konsumentowi wszczęta zostaje egzekucja komornicza, należy rozważyć, czy konsumentowi nie przysługuje powództwo opozycyjne.
Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:
- przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;
- po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może oprzeć powództwo także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, na zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne, a także na zarzucie potrącenia.
Powództwo opozycyjne wytacza się przed sąd rzeczowo właściwy, w którego okręgu prowadzi się egzekucję. Miejsce prowadzenia egzekucji określa się na podstawie przepisów niniejszego kodeksu regulujących właściwość miejscową organu egzekucyjnego także wtedy, gdy do prowadzenia egzekucji został wybrany komornik poza właściwością ogólną. Jeżeli egzekucji jeszcze nie wszczęto, powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności wytacza się według przepisów o właściwości ogólnej.
W pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa korzystania z nich w dalszym postępowaniu.
Przykład 1.
Jaki skutek będzie mieć ewentualne uwzględnienie powództwa opozycyjnego?
Celem i oczekiwanym skutkiem wytoczenia powództwa opozycyjnego jest pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, a przez to uniemożliwienie przeprowadzenia egzekucji.
Dotychczas jednak problematyczne było zakwalifikowanie zarzutów związanych z abuzywnością umowy pod którąkolwiek z przesłanek powództwa opozycyjnego.
Przełomowe orzeczenie sądu krajowego
Przełomem był wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku – IV Wydział Cywilny Odwoławczy z 3 czerwca 2022 roku (IV Ca 492/21).
W tej sprawie tytuł wykonawczy, którego pozbawienia wykonalności domagali się powodowie, obejmował wierzytelność banku z tytułu kredytu hipotecznego. W sprawie tej został wydany nakaz zapłaty, od którego nie wniesiono sprzeciwu.
W pierwszej instancji sąd oparł się na literalnym brzmieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego i uznał, że powodowie nie wykazali, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.
Sąd II instancji wskazał jednak, że przepisy kpc należy w tym wypadku interpretować przez pryzmat prawa unijnego chroniącego konsumentów.
Z orzecznictwa unijnego wynika, że system ochrony ustanowiony na mocy dyrektywy 93/13 opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem możliwości negocjacyjnych, jak i ze względu na stopień poinformowania. Sąd krajowy zobowiązany jest do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, a państwa członkowskie są zobowiązane do zapewnienia stosownych i skutecznych środków mających na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków.
Również zdaniem sądu w omawianej sprawie zasada skuteczności ochrony konsumenta przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi powoduje, że powaga rzeczy osądzonej nie może ograniczać uprawnienia sądów krajowych w ocenie potencjalnie nieuczciwego charakteru umów konsumenckich.
Wydanie nakazu zapłaty w postaci spornego tytułu wykonawczego, który nie zawiera żadnego rozstrzygnięcia pozwalającego na stwierdzenie, że sąd dokonał z urzędu badania, czy umowa o kredyt zawierała nieuczciwe warunki, zdaniem sądu stanowi naruszenie przepisu dyrektywy 93/13.
Przełomowe orzeczenie TSUE - abuzywność umowy w postępowaniu egzekucyjnym
W sprawie dotyczącej egzekucji komorniczej roszczeń wynikających z abuzywnej umowy został także wydany wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 4 maja 2023 roku (C-200/21).
Nie dotyczy on wprost zgodności polskich przepisów z unijnym prawodawstwem, natomiast dotyczy bardzo podobnej sytuacji, a zatem może stanowić wyznacznik dla sądów przy interpretacji polskich przepisów zgodnie z wykładnią prounijną.
W tej sprawie sąd krajowy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z pytaniem, czy dyrektywę 93/13 należy poddawać takiej wykładni, że przepis prawa krajowego wykluczający, by sąd, przed którym toczy się postępowanie egzekucyjne i do którego wniesiono po upływie wyznaczonego w tym przepisie terminu 15 dni powództwo przeciwegzekucyjne dotyczące umowy zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, stanowiącej tytuł egzekucyjny, dokonał – z urzędu lub na wniosek konsumenta – oceny nieuczciwego charakteru warunków tej umowy, w sytuacji, gdy konsumentowi przysługuje ponadto powództwo o ustalenie, które umożliwia mu zwrócenie się do sądu rozpatrującego to powództwo o przeprowadzenie takiej kontroli i nakazanie wstrzymania egzekucji komorniczej do czasu wydania rozstrzygnięcia w tym przedmiocie, na podstawie innego przepisu tego prawa krajowego, jest sprzeczny z tą dyrektywą.
TSUE uznał m.in. że podstawową zasadą systemu ochrony konsumenta jest to, że konsumenta uznaje się za słabszą stronę niż przedsiębiorca.
Sąd krajowy jest natomiast zobowiązany do zbadania z urzędu, czy dane warunki umowne wchodzące w zakres stosowania dyrektywy 93/13 mają nieuczciwy charakter, i by przeprowadziwszy takie badanie, zniwelował brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą, o ile ma niezbędne ku temu informacje na temat stanu prawnego i faktycznego.
Państwa członkowskie powinny natomiast zapewnić stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie dalszemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami przez przedsiębiorców.
TSUE stwierdził, że: „[…] gdy postępowanie egzekucyjne zakończyło się przed wydaniem przez sąd rozpatrujący sprawę co do istoty rozstrzygnięcia stwierdzającego nieuczciwy charakter warunku umownego stanowiącego podstawę owej egzekucji i, co za tym idzie, stwierdzającego nieważność tego postępowania, rozstrzygnięcie to pozwala na zapewnienie temu konsumentowi jedynie następczej ochrony prawnej w formie odszkodowania, co jest rozwiązaniem tylko częściowym i niedostatecznym, które nie jest ani stosownym, ani skutecznym środkiem, aby zapobiec dalszemu stosowaniu tego warunku umownego – wbrew temu, co stanowi art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13.
