Świadkowie odgrywają istotną rolę w każdym postępowaniu sądowym. Ich zeznania mogą przyczynić się do wygranej lub przegranej konkretnej ze stron. W obecnych czasach przesłuchanie świadka nie musi odbywać się osobiście. Przepisy dopuszczają zarówno zdalne przesłuchanie świadka, jak i pisemne przesłuchanie – czym dokładnie różnią się od siebie te dwie formy?
Kto może być świadkiem w sądzie?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami świadkiem może być każda osoba, która ma informacje istotne dla rozstrzygnięcia danej sprawy. Co do zasady świadkami powinny być osoby pełnoletnie oraz nieubezwłasnowolnione. Właściwość danego postępowania może jednak wprowadzać odmienne zasady i tak np. w sprawach małżeńskich małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat 17, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Art. 259 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, że świadkami nie mogą być:
- osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń;
- wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne” oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;
- przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;
- współuczestnicy jednolici.
Świadkiem jest osoba fizyczna powołana w procesie cywilnym w celach dowodowych. Jest to osoba trzecia, która nie uczestniczy bezpośrednio w procesie, która była w stanie i miała możliwość spostrzec poza procesem okoliczności sporne i mające znaczenie w konkretnym procesie i która ma obowiązek, w razie wskazania jej jako świadka, zeznawać przed sądem. Zeznanie świadka stanowi oświadczenie wiedzy odnoszące się do określonego faktu (zdarzenia, stosunku, stanu), przedstawiające, odtwarzające ten fakt. Nie ma jednak podstaw do kwestionowania przydatności dowodowej świadków, którzy mogą przedstawić sądowi jedynie spostrzeżenia usłyszane od innej osoby (testes ex auditu). W pierwszej kolejności sąd powinien oczywiście korzystać z zeznań świadków, którzy będą relacjonować spostrzeżenia własne, ale w razie konieczności może dopuścić dowód z zeznań świadka, który przedstawi jedynie spostrzeżenia usłyszane od innej osoby. Ocena wiarygodności i mocy zeznań takiego świadka podlega ocenie sądu, nie można jednak z góry przekreślać przydatności tego dowodu.
Forma składania zeznań przez świadka
Jak stanowi art. 271 k.p.c. świadek składa zeznanie ustnie, zaczynając od odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania. Niemi i głusi składają zeznania na piśmie lub przy pomocy biegłego. Co do zasady świadkowie powinni osobiście uczestniczyć w rozprawie, na którą zostali prawidłowo wezwani. Pisemna forma składania zeznań jest zarezerwowana tylko dla osób, które nie mogą mówić lub nie słyszą, i nie jest tożsama z tzw. zdalnym przesłuchaniem świadka. Przepisy procedury cywilnej precyzują, że świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd.
Przykład 1.
Sąd wezwał panią Michalinę do stawiennictwa na rozprawę w charakterze świadka. W dniu rozprawy kobieta miała problemy z mówieniem z powodu przeziębienia, poprosiła więc sąd o to, aby mogła złożyć swoje zeznania na piśmie – czy jest to dopuszczalne?
Nie, ponieważ tylko osoby głuche lub nieme mają prawo do pisemnego składania zeznań. W przypadku pani Michaliny sąd może odroczyć rozprawę i przesłuchać ją, gdy poczuje się lepiej i będzie mogła mówić bez problemów.
Przykład 2.
Pan Marek został wezwany do sądu w charakterze świadka. Ze względu na napięty grafik w pracy nie będzie w stanie pojawić się na rozprawie. Mężczyzna napisał do sądu wniosek o to, aby umożliwić mu złożenie zeznań na piśmie. Czy sąd wyrazi zgodę na taką formę przesłuchania świadka?
Nie, ponieważ brak możliwości osobistego uczestnictwa na rozprawie nie pozwala na składanie przez świadków zeznań w formie pisemnej. Pan Marek powinien jednak pomyśleć o wniosku o zdalne przesłuchanie.
Przykład 3.
Pan Kamil jest od urodzenia osobą głuchoniemą i został wezwany jako świadek do sądu. Czy sąd automatycznie może umożliwić mu złożenie zeznań w formie pisemnej?
Nie, ponieważ może nie dysponować wiedzą o stanie zdrowia świadka. Pan Kamil powinien złożyć wniosek o umożliwienie mu złożenia zeznań w formie pisemnej, powołując się na stan zdrowia. Sąd może zażądać od niego okazania odpowiedniej dokumentacji medycznej, która potwierdzi, że świadek nie słyszy i nie mówi.
Zdalne przesłuchanie świadka
Pisemne złożenie zeznań przez świadka należy odróżnić od zdalnego przesłuchania takiej osoby. Z tym drugim przypadkiem mamy bowiem do czynienia, gdy wezwany na świadka nie może fizycznie pojawić się w siedzibie sądu, jednak chce i może złożyć swoje zeznania. Możliwość zdalnego przesłuchania nie wiąże się z tym, że dana osoba jest niema lub głucha, choć oczywiście może wynikać ze stanu zdrowia wezwanej osoby. Zdalne przesłuchanie dopuszczalne jest chociażby wtedy, gdy świadek jest już w podeszłym wieku lub jest osobą niepełnosprawną, której dojazd do sądu sprawiłby duże problemy lub wiązałby się z nadmiernymi kosztami. Przesłuchanie świadka w formie zdalnej jest również dopuszczalne ze względu na ważny interes wezwanego, który nie ma żadnego związku z jego zdrowiem. Będzie tak chociażby wtedy, gdy świadek musi sprawować stałą opiekę nad dzieckiem lub innym członkiem rodziny, prowadzi własną działalność gospodarczą albo zwyczajnie mieszka zbyt daleko od siedziby sądu. Udzielenie zgody na zdalne przesłuchanie jest często korzystne dla samego sądu, który nie ma wówczas obowiązku zwracania kosztów podróży świadka w związku z zaplanowaną rozprawą.
Zdalne przesłuchanie świadka zawsze następuje na wniosek zainteresowanego, choć czasem może wynikać z decyzji sądu podjętej z urzędu. Powinien on zostać pouczony o takiej możliwości w wezwaniu do stawiennictwa na rozprawę. Sąd informuje w piśmie o terminie na złożenie wniosku o zdalne przesłuchanie, a także o trybie, w jakim będzie się ono odbywało. Przedmiotowy wniosek wymaga odpowiedniego uzasadnienia, które przekona sąd o słuszności zdalnego przesłuchania. W zależności od okoliczności danej sprawy wezwany może podkreślić, że osobiste stawiennictwo w siedzibie sądu będzie dla niego zbyt kosztowne, czasochłonne lub niemożliwe ze względów zdrowotnych albo rodzinnych. W tym ostatnim przypadku nie jest konieczne dołączanie żadnych dokumentów medycznych świadka, choć sąd może oczywiście o nie poprosić w późniejszym czasie. Wniosek o zdalne przesłuchanie jest wolny od jakichkolwiek opłat sądowych i powinien zostać złożony do sądu możliwie jak najszybciej, licząc od chwili, gdy świadek odebrał wezwanie do stawienia się na rozprawę.
Sprzeciw przeciwko zdalnemu lub pisemnemu przesłuchaniu świadka
Nie każdy wie, że prawo dopuszcza wniesienie sprzeciwu przeciwko zdalnemu przesłuchaniu świadka. Taka możliwość jest obecna w polskiej procedurze cywilnej od 14 marca 2024 roku. Zgodnie z treścią art. 2631 kpc strona może sprzeciwić się przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sąd wzywa świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej. Sprzeciw strony wymaga jednak uzasadnienia, które przekona sąd, że zdalne przesłuchanie świadka będzie niekorzystne dla rozstrzygnięcia całej sprawy albo że świadek ma możliwość osobistego pojawienia się na sali rozpraw.
Wskazany sprzeciw nie może być jednak wykorzystany przeciwko przesłuchaniu świadka w formie pisemnej. Ta bowiem następuje w związku z fizycznymi ograniczeniami świadka i nie może być zastąpiona przez inną formę przesłuchania. Strona nie ma więc prawa do wniesienia sprzeciwu na pisemne przesłuchanie świadka.
Podsumowanie
Świadkowie w sprawach sądowych powinni być co do zasady przesłuchiwani osobiście. Wezwane na rozprawę osoby mają jednak prawo wnioskować o ich zdalne przesłuchanie, przy czym muszą uzasadnić swoje żądanie. Strona postępowania ma zawsze prawo sprzeciwić się zdalnemu przesłuchaniu świadka, choć musi to zrobić w ustawowo zakreślonym terminie. Pisemne przesłuchanie świadka nie jest tym samym co przesłuchanie zdalne i ma miejsce tylko, gdy wezwany nie może mówić lub nie słyszy.
