Obecnie pracodawcy posiadają już – wynikające wprost z przepisów Kodeksu pracy – uprawnienia do kontroli trzeźwości pracowników, w tym mają prawo kontrolować podwładnych na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu. Aby możliwe było badanie na obecność alkoholu w praktyce, konieczne jest wydanie przez Ministra Zdrowia (MZ) stosownych przepisów wykonawczych. Rozporządzenie dotyczące tego zakresu przedmiotowego właśnie zostało opublikowane – sprawdź, co zawierają nowe regulacje.
Badanie na obecność alkoholu lub środków działających podobnie w organizmie pracownika – podstawy prawne
Dopuszczalność oraz zasady badania pracowników na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu uregulowano w przepisach art. 22(1c)–22(1h) Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwanej dalej kp.
Kwestie szczegółowe unormowano natomiast w obowiązującym od 21 lutego br. Rozporządzeniu MZ z dnia 16 lutego 2023 roku w sprawie badań na obecność alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu w organizmie pracownika, dalej określanym jako rozporządzenie.
Postępowanie dotyczące badania na obecność alkoholu u pracownika
Badania na obecność alkoholu obejmują badanie wydychanego powietrza lub badanie krwi. Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przed badaniem krwi, jeżeli stan osoby objętej procedurą kontrolną pozwala na wykonanie tych czynności.
Badanie wydychanego powietrza przeprowadza się przy użyciu urządzenia elektronicznego dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu („analizator wydechu”), z użyciem ustnika, metodą:
- spektrometrii w podczerwieni lub
- utleniania elektrochemicznego.
Ustnik stosowany w analizatorze wydechu podlega wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru, przy czym opakowanie ustnika należy otwierać w obecności osoby badanej. Badania analizatorem wydechu nie dokonuje się przed upływem 15 minut od chwili zakończenia spożywania alkoholu, palenia wyrobów tytoniowych, w tym palenia nowatorskich wyrobów tytoniowych, palenia papierosów elektronicznych lub używania wyrobów tytoniowych bezdymnych przez osobę poddającą się badaniu.
W przypadku dokonania pomiaru analizatorem wydechu wykorzystującym metodę spektrometrii podczerwieni oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm3 dokonuje się niezwłocznie drugiego pomiaru.
W razie przeprowadzenia pierwszego pomiaru analizatorem wydechu wykorzystującym metodę utleniania mechanicznego oraz uzyskania wyniku ponad 0,00 mg/dm3, dokonuje się drugiego pomiaru po upływie 15 minut.
Na żądanie pracownika poddanego badaniu analizatorem wydechu wykorzystującym metodę utleniania mechanicznego wynik badania wynoszący ponad 0,00 mg/dm3 należy zweryfikować badaniem analizatorem wydechu wykorzystującym metodę spektrometrii podczerwieni przez dokonanie dwóch pomiarów. Drugiego pomiaru dokonuje się niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru.
Badanie wydychanego powietrza może zostać przeprowadzone przy użyciu analizatora wydechu niewyposażonego w cyfrową prezentację wyniku pomiaru, jak również bez użycia ustnika, jeżeli producent analizatora wydechu przewiduje taki sposób jego eksploatacji (§ 5 ust. 1 rozporządzenia). W sytuacji, gdy powyższe badanie wykaże obecność alkoholu w wydychanym powietrzu, niezwłocznie przeprowadza się badanie analizatorem wydechu wykorzystującym metodę spektrometrii podczerwieni lub metodę utleniania mechanicznego.
Badanie krwi na obecność alkoholu w organizmie pracownika pobranej z żyły osoby badanej polega na przeprowadzeniu co najmniej dwóch analiz laboratoryjnych krwi: metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym i metodą spektrofotometryczną z użyciem dehydrogenazy alkoholowej (metodą enzymatyczną) albo metodą chromatografii gazowej z detektorem płomieniowo-jonizacyjnym przy użyciu dwóch różnych warunków analitycznych.
Krew do badania pobiera się do dwóch probówek – w objętości co najmniej 5 cm3 do każdej z nich, z zachowaniem następujących warunków:
- do pobrania krwi używa się wyłącznie sprzętu jednorazowego użytku;
- do probówek, do których pobiera się krew, nie wolno dodawać innych substancji, poza środkami zapobiegającymi krzepnięciu i rozkładowi krwi umieszczonymi w każdej probówce przez producenta;
- do dezynfekcji skóry używa się środków odkażających niezawierających alkoholu.
Probówki zawierające krew do badania oznacza się w sposób zapewniający ustalenie tożsamości osoby, od której została pobrana krew, przez podanie imienia i nazwiska oraz numeru PESEL tej osoby, a jeżeli nie posiada numeru PESEL – serii i numeru dokumentu potwierdzającego jej tożsamość, oraz zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający zmianę ich zawartości lub zniszczenie w czasie przechowywania lub transportu. Czynności te wykonuje się w obecności osoby badanej, jeżeli jest to możliwe.
Do czasu rozpoczęcia badania krwi pobraną krew przechowuje się w temperaturze od 2°C do 6°C, z tym że krew pobrana do badania może być transportowana nie dłużej niż 72 godziny od momentu pobrania w temperaturze od 0°C do 25°C.
Z czynności pobrania krwi do badania na obecność alkoholu sporządza się protokół, który powinien zawierać dane osoby badanej oraz inne informacje wskazane w § 8 ust. 1 rozporządzenia. Ponadto z czynności badania krwi sporządza się protokół obejmujący:
- informacje dotyczące imienia i nazwiska osoby badanej oraz daty, godziny i minuty pobrania krwi od badanego;
- imię, nazwisko i podpis osoby, która przeprowadziła badanie krwi pobranej od osoby badanej;
- miejsce przeprowadzenia badania krwi pobranej od osoby badanej;
- nazwę metody przeprowadzenia badania krwi pobranej od osoby badanej;
- wynik badania krwi pobranej od osoby badanej.
Odstąpienie od pobrania krwi utrwala się w formie pisemnego protokołu, który należy sporządzić według zasad określonych w § 9 ust. 2 rozporządzenia.
Badanie na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu
Zgodnie z § 10 rozporządzenia środkami działającymi podobnie do alkoholu są:
- opioidy;
- amfetamina i jej analogi;
- kokaina;
- kannabinoidy;
- benzodiazepiny.
Badania na obecność w organizmie pracownika środków działających podobnie do alkoholu obejmują:
- badanie przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego;
- badanie krwi;
- badanie moczu.
Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego polega na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia. Do wspomnianych próbek nie dodaje się innych substancji poza znajdującymi się w zestawie urządzenia do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu.
Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu w postaci badania krwi polega na analizie laboratoryjnej krwi pobranej z żyły osoby badanej metodą chromatografii gazowej połączonej ze spektrometrią masową lub inną metodą instrumentalną, w tym wysokosprawną chromatografią cieczową, wysokosprawną chromatografią cieczową połączoną ze spektrometrią masową, których granice oznaczalności (LOQ) dla poszczególnych środków określa § 13 ust. 4 rozporządzenia. W związku z tym w pobranej krwi oznacza się co najmniej następujące środki działające podobnie do alkoholu:
- morfinę (LOQ –10 ng/ml);
- amfetaminę i jej analogi, w tym metylenodioksymetamfetaminę (MDMA), (LOQ – 25 ng/ml);
- kokainę (LOQ – 10 ng/ml) i jej metabolit – benzoiloekgoninę (LOQ – 50 ng/ml);
- delta-9-tetrahydrokannabinol (LOQ – 1 ng/ml);
- benzodiazepiny.
Krew do badania pobiera się do dwóch probówek w objętości co najmniej 5 cm3, z zachowaniem następujących warunków:
do pobrania krwi używa się sprzętu jednorazowego użytku;
do probówek, do których pobiera się krew, nie wolno dodawać innych substancji, poza środkami zapobiegającymi krzepnięciu i rozkładowi krwi umieszczonymi w każdej probówce przez producenta;
do dezynfekcji skóry używa się środków odkażających niezawierających alkoholu.
Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu za pośrednictwem badania moczu polega na analizie laboratoryjnej moczu osoby badanej metodami analogicznymi jak w przypadku badania krwi. W pobranym moczu oznacza się co najmniej następujące środki działające podobnie do alkoholu:
- morfinę (LOQ – 200 ng/ml) i 6-acetylomorfinę (LOQ – 20 ng/ml);
- amfetaminę i jej analogi, w tym metylenodioksymetamfetaminę (MDMA), (LOQ – 250 ng/ml);
- kokainę (LOQ – 50 ng/ml) i jej metabolit – benzoiloekgoninę (LOQ – 100 ng/ml);
- 11-nor-9-karboksy-delta-9-tetrahydrokannabinol (LOQ – 15 ng/ml);
- benzodiazepiny.
Mocz do badania pobiera się do dwóch pojemników w objętości co najmniej po 5 cm3, z zachowaniem następujących warunków:
- do pobrania moczu używa się pojemnika jednorazowego użytku uniemożliwiającego zamianę, rozcieńczenie lub dodanie do niego innych substancji po jego zamknięciu;
- do pojemnika, do którego pobiera się mocz, nie wolno dodawać innych substancji.
Probówki zawierające krew i pojemniki zawierające mocz do badań oznacza się w sposób zapewniający ustalenie tożsamości osoby badanej przez podanie imienia i nazwiska oraz numeru PESEL tej osoby, a jeżeli nie posiada numeru PESEL – serii i numeru dokumentu potwierdzającego jej tożsamość, oraz zabezpiecza się w sposób uniemożliwiający zmianę ich zawartości lub zniszczenie w czasie przechowywania lub transportu. Czynności te wykonuje się w obecności osoby badanej, jeżeli jest to możliwe (§ 15 ust. 1 rozporządzenia)
Jak stanowi § 16 rozporządzenia, z przebiegu badań na obecność środków działających podobnie do alkoholu przeprowadzonych przez uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego sporządza się protokół, który zawiera dane oraz informacje wyszczególnione w powołanym przepisie.
Badanie na obecność alkoholu lub środków działających podobnie w organizmie pracownika – przepisy wykonawcze – podsumowanie
Nowelizacja Kodeksu pracy z 1 grudnia 2022 roku wprowadziła dopuszczalność badania przez pracodawcę stanu trzeźwości pracownika obejmującego również kontrolę zatrudnionych na obecność w ich organizmach środków działających podobnie do alkoholu.
Aby czynności w przedstawionym zakresie mogły być skutecznie wykonane, konieczne było wydanie przez Ministra Zdrowia aktu wykonawczego określającego m.in. warunki i metody badania stanu trzeźwości pracowników. Od 21 lutego br. obowiązuje rozporządzenie, w którym szczegółowo uregulowano wspomniane kwestie.
