Czy uzyskanie statusu bezrobotnego zależy od miejsca zameldowania?

Uzyskanie statusu bezrobotnego daje osobie, która poszukuje pracy, szereg możliwości skorzystania ze wsparcia na podstawie przepisów Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – dalej „ustawa”. Z uwagi na istniejący podział terytorialny w zakresie obszarów działania poszczególnych powiatowych urzędów pracy dla dokonania rejestracji bezrobotnego istotne znaczenie ma miejsce jego zameldowania.

Kto jest osobą bezrobotną?

Definicja bezrobotnego, zamieszczona w ustawie, jest bardzo obszerna. W świetle art. 2 ust. 2 ustawy można stwierdzić, że bezrobotnym jest osoba:

• niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej;
• zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub w danej służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli jest osobą z niepełnosprawnością, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy;
• nieucząca się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkołach dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu programu nauczania tej szkoły oraz uczącej się w branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej, prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej, lub w szkole wyższej, gdzie studiuje na studiach niestacjonarnych;
• zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy;
• poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Uzyskanie statusu bezrobotnego - rejestracja bezrobotnych

Bezrobotnych rejestrują powiatowe urzędy pracy, które zarazem prowadzą rejestr tych osób. Rejestracja bezrobotnych następuje po przedstawieniu przez te osoby dokumentów niezbędnych do ustalenia ich statusu i uprawnień (art. 33 ust. 1 i 2 ustawy).

W celu dokonania rejestracji osoba ubiegająca się o zarejestrowanie jako bezrobotny:

• zgłasza się do powiatowego urzędu pracy, właściwego ze względu na miejsce zameldowania stałego lub czasowego, a jeżeli nie jest zameldowana – do powiatowego urzędu pracy, na którego obszarze działania przebywa, albo
• wnosi wniosek o dokonanie rejestracji, na elektroniczną skrzynkę podawczą właściwego organu publicznej służby zatrudnienia, za pośrednictwem formularza elektronicznego udostępnionego przez ministra właściwego do spraw pracy: w systemie teleinformatycznym, wskazanym w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej tego ministra albo na elektronicznej platformie usług administracji publicznej, o której mowa w Ustawie z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (§ 2 ust. 1 Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 kwietnia 2020 roku w sprawie rejestracji bezrobotnych i poszukujących pracy – dalej „rozporządzenie”).

Dla potrzeb rejestracji powiatowy urząd pracy przetwarza następujące dane osoby ubiegającej się o status bezrobotnego:

• imię (imiona) i nazwisko oraz płeć;
• obywatelstwo albo obywatelstwa;
• numer PESEL, a w przypadku jego braku – rodzaj, serię i numer dokumentu potwierdzającego tożsamość;
• imiona rodziców;
• datę i miejsce urodzenia;
• nazwisko rodowe;
• stan cywilny oraz informację o pozostawaniu albo niepozostawaniu małżonka w rejestrze bezrobotnych i poszukujących pracy;
• liczbę dzieci na utrzymaniu, daty ich urodzenia oraz informację o samotnym wychowywaniu dzieci;
• adres zameldowania na pobyt stały lub czasowy oraz adres do korespondencji, a także adres poczty elektronicznej lub numer telefonu lub inne dane kontaktowe, jeżeli je ma;
• wykształcenie;
• ukończone szkoły;
• zawody wyuczone, zawody wykonywane, kwalifikacje cząstkowe w rozumieniu art. 2 pkt 9 Ustawy z dnia 22 grudnia 2015 roku o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji oraz zawód, w którym osoba ubiegająca się o zarejestrowanie jako bezrobotny chciałaby pracować i ma ku temu odpowiednie kompetencje i kwalifikacje potwierdzone stosownymi dokumentami lub udokumentowaną ciągłość pracy w okresie minimum 6 miesięcy;
• poziom znajomości języków obcych;
• posiadane uprawnienia zawodowe;
• rodzaj i stopień niepełnosprawności, jeżeli dotyczy;
• okresy zatrudnienia z podaniem nazwy pracodawcy, zajmowanego stanowiska pracy, wymiaru czasu pracy i podstawy wykonywania pracy;
• okresy wykonywania innej pracy zarobkowej i opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności;
• inne okresy zaliczane do okresu uprawniającego do zasiłku dla bezrobotnych, o których mowa w ustawie;
• sposoby rozwiązania stosunku albo stosunków pracy (stosunku albo stosunków służbowych) w ostatnich 6 miesiącach przed dniem rejestracji w zakresie koniecznym do ustalenia uprawnień do zasiłku dla bezrobotnych;
• kierunki szkoleń, którymi jest zainteresowana, oraz ewentualne zainteresowanie podjęciem zatrudnienia w państwach, o których mowa w art. 1 ust. 3 pkt 2 lit. a-c ustawy;
• fakty niezbędne do ustalenia możliwości przyznania statusu bezrobotnego, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy;
• numer rachunku bankowego lub rachunku w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, jeżeli je ma, w celu przekazywania przyznanych świadczeń (§ 5 ust. 5 rozporządzenia).

Bezrobotny ma obowiązek zgłaszania się do właściwego powiatowego urzędu pracy w wyznaczonym przez urząd terminie w celu przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy proponowanej przez urząd lub w innym celu wynikającym z ustawy i określonym przez urząd pracy, w tym potwierdzenia gotowości do podjęcia pracy. W przypadku bezrobotnego będącego dłużnikiem alimentacyjnym, w rozumieniu przepisów o pomocy osobom uprawnionym do alimentów, wyznaczony termin nie może być dłuższy niż 90 dni (art. 33 ust. 3 ustawy).

O czym decyduje miejsce zameldowania?

Problem miejsca zameldowania jako przesłanki wpisania danej osoby do rejestru bezrobotnych był przedmiotem sporu toczonego przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym we Wrocławiu.

Osoba fizyczna (wnioskodawca) złożyła do Powiatowego Urzędu Pracy we Wrocławiu (dalej „PUP”) wniosek o dokonanie rejestracji jako osoba bezrobotna, wskazując, że jest zameldowana na pobyt stały pod określonym adresem. Dokonując weryfikacji danych podanych we wniosku, ustalono, że w bazie PESEL wnioskodawca widniał jako osoba posiadająca stały meldunek na terenie poza obszarem działania PUP. W związku z tym Prezydent Miasta Wrocławia wydał decyzję o odmowie uznania wnioskodawcy za osobę bezrobotną.

Wnioskodawca złożył skargę i wniósł o uznanie go za osobę bezrobotną. W tym stanie rzeczy organ I instancji, kierując się definicją osoby bezrobotnej, odmówił uznania wnioskodawcy za osobę bezrobotną, podkreślając, że na dzień złożenia wniosku wnioskodawca nie spełniał przesłanek do nabycia statusu osoby bezrobotnej z uwagi na brak zameldowania na pobyt stały lub czasowy na obszarze działania PUP. Wojewoda Dolnośląski, jako II instancja, po rozpatrzeniu odwołania wnioskodawcy utrzymał w mocy decyzję organu I instancji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny, rozpatrując skargę wnioskodawcy, wskazał, że z treści art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy wynika, że nabycie statusu bezrobotnego uzależnione jest od dokonania rejestracji we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy. W orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego jednolity jest pogląd, że miejsce zameldowania jest jasnym kryterium wpływającym zarówno na status bezrobotnego, jak i istotę działań, dla których powołane są urzędy pracy. Chodzi m.in. o wiedzę, ile osób na danym terenie jest zarejestrowanych jako bezrobotni i poszukujący pracy, ile osób i jak długo pobiera ustawowe świadczenia, jaką pomoc należy im zapewnić. Kryterium to pozwala na właściwe zaplanowanie zadań i środków oraz kontrolę działań podejmowanych przez zarejestrowanych, zapewnienie odpowiedniej liczby środków finansowych i innych instrumentów prawnych; służy zapobieganiu nadużyciom w korzystaniu ze środków publicznych na koszt podatników.

W konsekwencji sąd uznał, że skoro zameldowanie stałe lub czasowe jest elementem ustawowej definicji bezrobotnego, to należy element ten traktować jako istotny z materialnoprawnego punktu widzenia.

Jednocześnie sąd uznał, że wyżej wspomniane decyzje negatywnie rozpatrujące wniosek o uznanie wnioskodawcy za osobę bezrobotną były wadliwe z tego powodu, że PUP i Wojewoda Dolnośląski nie byli właściwi do ich wydania – nie byli organami właściwymi dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego wnioskodawcy. Zgodnie z art. 65 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, jeżeli organ administracji publicznej, do którego podanie wniesiono, jest niewłaściwy w sprawie, niezwłocznie przekazuje je do organu właściwego, zawiadamiając jednocześnie o tym wnoszącego podanie. Zawiadomienie o przekazaniu powinno zawierać uzasadnienie. W dalszej części swojego wywodu sąd wskazał, że uczynienie zameldowania przez ustawodawcę elementem ustawowej definicji bezrobotnego nie upoważnia organu, który nie jest właściwy w sprawie, do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia. Sama kwestia statusu bezrobotnego nie zależy od właściwości organu, ale przesłanek merytorycznych uprawniających do jego przyznania.

Sąd podkreślił, że miejsce zamieszkania określa właściwość organu wyłącznie w przypadku braku zameldowania, co w analizowanej sprawie nie miało miejsca, gdyż wnioskodawca miał miejsce zameldowania, tyle że poza obszarem działania PUP. Zatem wniosek należało przekazać do powiatowego urzędu pracy obejmującego zakresem działania miejscowość zameldowania strony.

W rozpatrywanej sprawie organy administracji obu instancji, mimo że miały wiedzę, że wnioskodawca nie jest zameldowany na obszarze właściwości PUP, co powodowało, że nie były w sprawie właściwe miejscowo, wydały merytoryczne rozstrzygnięcie odmawiające przyznania wnioskodawcy statusu osoby bezrobotnej. Z tego powodu sąd stwierdził, że zostały spełnione przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji określone w art. 156 § 1 pkt 1 kpa, gdyż orzekały w sprawie organy niewłaściwe.

Sąd nakazał, aby przy ponownym rozpatrywaniu sprawy organ administracji sprawdził w pierwszej kolejności, czy jest organem właściwym miejscowo do rozpoznania wniosku strony o uznanie jej za osobę bezrobotną. W przypadku uznania przez organ swojej niewłaściwości zgodnie z regułami określonymi w art. 65 § 1 kpa organ, do którego złożono wniosek, powinien przekazać go do organu miejscowo właściwego. Jest to o tyle istotne, że data złożenia wniosku ma znaczenie dla ustalenia daty przyznania statusu osoby bezrobotnej.

Podsumowując, miejsce zameldowania osoby ubiegającej się o uzyskanie statusu bezrobotnego ma znaczenie dla ustalenia, który powiatowy urząd pracy jest właściwy do rozpatrzenia jej wniosku w tym zakresie. Jeżeli wniosek o wpisanie do rejestru bezrobotnych zostanie złożony w niewłaściwym powiatowym urzędzie pracy, to urząd ten ma obowiązek przekazać wniosek do organu właściwego, natomiast nie jest upoważniony do wydawania decyzji odmawiającej nadania wnioskodawcy statusu bezrobotnego.