Spółka – działalność co najmniej 2 wspólników. Tak rozumiane jest to pojęcie w języku potocznym. Z punktu widzenia ksh nie ma żadnych przeciwwskazań, aby spółkę prowadziła jedna osoba. Jednak to, że podmiot ten założony jest jednoosobowo, nie oznacza wcale, że nie musi on spełniać tych samych wymagań, jakie stawiane są przez przepisy prawa podmiotom wieloosobowym. Spółka ta, tak samo jak wszystkie inne, potrzebuje organów do prawidłowego działania. A zatem prócz wspólnika funkcjonować musi również co najmniej zarząd. Jaki jest jednak status członków zarządu, czy są oni pracownikami przedsiębiorstwa? Czy prezes jednoosobowej spółki z o.o. może być jednocześnie osobą bezrobotną? Sprawdźmy, co na ten temat mają do powiedzenia sądy administracyjne.
Jednoosobowa spółka z o.o. – jak to działa?
Przepisy prawa spółek nie stawiają większych ograniczeń przed osobą, która chciałaby założyć w pojedynkę spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Może to zrobić przez jej założenie lub przekształcenie JDG czy też nabycie jej od innej osoby (osób). W gruncie rzeczy jednoosobowa spółka z o.o. w kwestii założenia nie różni się niczym od spółek wieloosobowych. Istotną różnicą jest jedynie to, że zamiast umowy, jedyny wspólnik do powołania spółki potrzebuje aktu założycielskiego.
Trzeba tutaj jednak pamiętać, że w przypadku założenia jednoosobowej spółki wspólnik (będący osobą fizyczną) traktowany jest jako przedsiębiorca. Musi zatem opłacać ZUS i wykonywać inne obowiązki związane z prowadzeniem działalności gospodarczej. W przypadku spółki mającej większą liczbę wspólników problem ten nie istnieje.
Prezes jednoosobowej spółki – kto go powołuje?
Wspólnik jednoosobowej spółki, chociaż może to brzmieć nieco nielogicznie, tworzy zgromadzenie wspólników. Takie zgromadzenie w świetle prawa ma te same kompetencje, co organ w spółce wieloosobowej. Wspólnik jest zatem władny do samodzielnego powołania zarządu, w tym jego prezesa.
Zarząd, tak samo jak spółka, może być jednoosobowy (ale nie musi). Wspólnik może na prezesa zarządu powołać osobę trzecią, niezwiązaną ze spółką, a równie dobrze może wybrać na to stanowisko samego siebie. A zatem dopuszczalna jest sytuacja, że jedna osoba jest jedynym wspólnikiem, jedynym członkiem zarządu oraz prezesem spółki.
Prezes jednoosobowej spółki – kwestia zatrudnienia
Prezes jednoosobowej spółki z o.o. może zostać „powołany” na podstawie umowy zlecenia lub umowy o pracę. Powołanie prezesa (lub innego członka zarządu) nie musi jednak mieć oparcia o powyższe umowy, może być to jedynie powierzenie funkcji bez nawiązywania stosunku pracy.
Mimo że jedyny wspólnik może mianować siebie na prezesa zarządu, to z racji tego, że spółka z o.o. stanowi oddzielny byt prawny (spółka jest samodzielną osobą prawną), należy rozdzielić sferę właścicielską (wspólnik) od sfery menedżerskiej (zarząd). Możliwe jest zatem, aby jednoosobowa spółka z o.o. zatrudniła w roli prezesa zarządu jej jedynego wspólnika. Trzeba przy tym pamiętać, że wszystkie czynności podejmowane między wspólnikiem a spółką, dla swojej ważności, wymagają formy aktu notarialnego.
Czy jednak jednoosobowa spółka z o.o. może nawiązać stosunek pracy z prezesem zarządu, którym jest wspólnik? Występują tutaj rozbieżności w orzecznictwie, jednak większość składów sędziowskich twierdzi, że nie ma takiej możliwości. Stosunek pracy nawiązany na podstawie przepisów Kodeksu pracy charakteryzuje się określonymi cechami, mianowicie wykonywanie pracy musi odbywać się pod kierownictwem pracodawcy, w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Występuje tu zatem element podporządkowania. W przypadku pełnienia funkcji prezesa zarządu przez jedynego wspólnika spółki nie ma mowy o żadnym faktycznym podporządkowaniu. Jedna osoba nie może być bowiem jednocześnie pracodawcą i pracownikiem (w rozumieniu przepisów prawa pracy).
Prezes zarządu nie może być podporządkowany samemu sobie (jako wspólnikowi). A zatem brak spełniania kryteriów wymaganych od stosunku pracy sprawia, że zawarcie umowy o pracę między tą samą osobą (wspólnikiem i prezesem zarządu) będzie nieważne. Powyższe nie działa jednak w przypadku powierzenia funkcji prezesa osobie trzeciej. Tutaj jak najbardziej dochodzi do podporządkowania członka zarządu wspólnikowi. Wystarczy wspomnieć, że zgromadzenie wspólników powołuje zarząd.
Prezes zarządu spółki a status bezrobotnego
Jak jednak wcześniej wspomniano, umowa o pracę nie jest obligatoryjnym elementem związanym z powołaniem członka zarządu spółki. Nasuwa się zatem pytanie – czy bez nawiązywania stosunku pracy prezes jednoosobowej spółki z o.o. może być jednocześnie osobą bezrobotną?
Mając na uwadze, że wspólnik jednoosobowej spółki automatycznie staje się przedsiębiorcą bez względu na to, czy jest prezesem, czy nie, nie jest w stanie uzyskać statusu osoby bezrobotnej. Inaczej jest jednak, jeżeli prezesem zarządu spółki z o.o. zostanie osoba trzecia. Ta nie dość, że nie jest traktowana jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, to nie musi przy tym zawierać umowy o pracę.
Zastanówmy się zatem, kim dokładnie jest osoba bezrobotna w świetle prawa. Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy bezrobotnym jest osoba, która bezpośrednio przed rejestracją jako bezrobotna była zatrudniona nieprzerwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez okres co najmniej 6 miesięcy oraz osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub w danej służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jeżeli jest osobą z niepełnosprawnością, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nieuczącą się w szkole, z wyjątkiem uczącej się w szkołach dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu programu nauczania tej szkoły oraz uczącej się w branżowej szkole II stopnia i szkole policealnej, prowadzącej kształcenie w formie stacjonarnej lub zaocznej, lub w szkole wyższej, gdzie studiuje na studiach niestacjonarnych, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia, lub innej pracy zarobkowej, będąca w przedziale wiekowym między 18 a 60 (dla kobiet) lub 65 (dla mężczyzn) lat.
A zatem osobą bezrobotną może być jedynie osoba, która jest gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy lub osoba z niepełnosprawnością, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy.
Czy prezes zarządu spółki może być bezrobotny?
Mimo że prezes zarządu spółki nie musi mieć umowy o pracę, nie oznacza to, że nie ma on żadnych obowiązków związanych z funkcjonowaniem spółki. Zaglądając do przepisów ksh, dowiadujemy się m.in., że zarząd prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje na zewnątrz. Przez prowadzenie spraw rozumie się proces polegający na wydawaniu decyzji, podejmowaniu uchwał, opinii, organizowaniu działalności przedsiębiorcy oraz – w pewnych sytuacjach – osobistej realizacji czynności wykonawczych w ten sposób, aby były one zgodne z przedmiotem działania danego podmiotu, w celu realizacji jego zadań i osiągnięcia jak najlepszych wyników gospodarczych (por. A. Kidyba, Prawo handlowe, s. 121). Reprezentacja spółki to dbanie o funkcjonowanie firmy na zewnątrz, relacje z osobami trzecimi oraz występowanie spółki przed organami administracyjnymi i sądami.
Wyżej wskazane obowiązki członka zarządu (w tym prezesa) powodują, że nie ma możliwości przypisania mu gotowości do podjęcia zatrudnienia. Szeroki i dość skomplikowany zakres zadań prezesa (jednoosobowego) zarządu skutkuje uznaniem, że osoba taka nie może być uznana za gotową do podjęcia zatrudnienia. Reasumując — osoba pełniąca funkcje w zarządzie spółki kapitałowej nie może być uznana za gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu lub co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, jeżeli mamy do czynienia z osobą z niepełnosprawnością.
Co na to orzecznictwo?
Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowoadministracyjnym, gotowość do podjęcia pracy musi oznaczać rzeczywistą, faktyczną i aktualną możliwość podjęcia pracy i nie można jej sprowadzać wyłącznie do czynników subiektywnych istniejących po stronie zainteresowanego. Nie można oczekiwać od organów orzekających w sprawach objętych zakresem przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, że będą badać zakres dyspozycyjności osoby ubiegającej się o przyznanie statusu osoby bezrobotnej (por. wyrok NSA z 20 stycznia 2022 roku, sygn. akt: I OSK 1264/21).
Wykonywanie obowiązków prezesa zarządu spółki prawa handlowego powoduje brak pełnej gotowości do podjęcia zatrudnienia, także w niepełnym wymiarze (dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością). Jedynie rezygnacja z pełnienia funkcji prezesa zarządu spółki z o.o. powoduje, że osoba pełniąca tę funkcję spełnia wymóg gotowości do podjęcia zatrudnienia. Powyższego nie może zmienić subiektywna deklaracja osoby pełniącej funkcję prezesa zarządu, że jest gotowa do świadczenia pracy.
Wojewódzki Sąd Apelacyjny w Gdańsku w swoim najnowszym wyroku z 25 stycznia 2024 roku (sygn. akt: III SA/Gd 422/23) podkreślił, że z uwagi na wynikający wprost z ksh zakres obowiązków prezesa zarządu spółki z o.o. nie można przyjąć, że nie występują żadne przeszkody po stronie prezesa jednoosobowego zarządu spółki, aby świadczyć pracę. Pełnienie funkcji prezesa jednoosobowego zarządu spółki prawa handlowego stoi bowiem w sprzeczności ze stałą i pełną gotowością do podjęcia zatrudnienia, co jest warunkiem koniecznym do posiadania statusu osoby bezrobotnej.
