Wybór danej osoby na radnego oznacza nowe obowiązki, ale również określone uprawnienia wynikające z wykonywania mandatu. W przypadku gdy przed wyborami radny był pracownikiem, zyskuje on dodatkowe przywileje, np. w zakresie ochrony trwałości stosunku pracy czy prawa do urlopu bezpłatnego. Dodatkowe uprawnienia radnego, który jest jednocześnie pracownikiem — piszemy na ten temat poniżej w artykule.
Uprawnienia radnego — podstawa prawna
Osoba kandydująca może być wybrana na radnego odpowiednio: samorządu gminnego, samorządu województwa oraz samorządu powiatowego. W odniesieniu do każdej z wymienionych kategorii radnych znajdują zastosowanie odrębne regulacje prawne, którymi są:
- Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, zwana dalej „ustawą o samorządzie gminnym”,
- Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa, zwana dalej „ustawą o samorządzie województwa”,
- Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, zwana dalej „ustawą o samorządzie powiatowym”.
Dodatkowe uprawnienia radnego samorządu gminnego
Osoba wybrana na radnego nie może wykonywać pracy w ramach stosunku pracy w urzędzie gminy, w której uzyskała mandat, oraz sprawować funkcji kierownika lub jego zastępcy w jednostce organizacyjnej tej gminy. Wobec tego wspomniana osoba przed przystąpieniem do wykonywania mandatu obowiązana jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, przy czym brak złożenia takiego wniosku jest równoznaczny ze zrzeczeniem się mandatu.
Urlop bezpłatny przyznaje się na czas sprawowania mandatu oraz okres 3 miesięcy po jego wygaśnięciu — bez względu na rodzaj i okres trwania stosunku pracy.
Stosunek pracy zawarty na czas określony, który uległby ustaniu przed terminem zakończenia urlopu bezpłatnego, przedłuża się do 3 miesięcy po zakończeniu tego urlopu. Wskazana reguła ma odpowiednie zastosowanie w razie obsadzenia mandatu radnego w drodze uchwały rady gminy podjętej na podstawie przepisów Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 roku — Kodeks wyborczy.
Pracownik, który został radnym ma ponadto prawo — po zakończeniu wykonywania mandatu — do powrotu na dotychczasowe lub równorzędne stanowisko pracy, jakie zajmował u swego pracodawcy przed wyborem. Warunkiem jest w tym przypadku zachowanie ustawowego terminu.
Jeżeli chodzi o możliwość rozwiązania stosunku pracy z radnym, to postępowanie w tym zakresie jest objęte stosownymi ograniczeniami ustawowymi.
Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym rozwiązanie z radnym stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody rady gminy, której jest członkiem. Rada gminy odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu.
Pracodawca jest ponadto obowiązany zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów gminy.
Na zasadach ustalonych przez radę gminy radnemu przysługują diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych, z tym że wysokość tych diet nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów Ustawy z dnia 23 grudnia 1999 roku o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw. Rada gminy przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.
W roku bieżącym kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe wynosi 1789,42 zł. Wobec tego maksymalna wysokość diet należnych radnemu w skali miesiąca odpowiada kwocie 4294,61 zł.
W konsekwencji maksymalna wysokość diety przy uwzględnieniu liczby mieszkańców gminy wynosi:
- 4294,61 zł — w gminach powyżej 100 000 mieszkańców,
- 3220,96 zł — w gminach z liczbą mieszkańców od 15 000 do 100 000,
- 2142,31 zł — w gminach poniżej 15 000 mieszkańców.
Dodatkowe przywileje radnego samorządu województwa
Stosownie do postanowień art. 26 ust. 1 ustawy o samorządzie województwa — radny, który przed uzyskaniem mandatu pozostawał w stosunku pracy w urzędzie marszałkowskim lub był zatrudniony na stanowisku kierownika wojewódzkiej samorządowej jednostki organizacyjnej w tym województwie, w którym uzyskał mandat, jest obowiązany złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, przed złożeniem ślubowania. Niezłożenie przez radnego wspomnianego wniosku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu.
Po wygaśnięciu mandatu radnego w ustawowym trybie urząd marszałkowski lub wojewódzka samorządowa jednostka organizacyjna przywraca radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu, jakie radny otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu bezpłatnego.
Warunkiem realizacji wskazanego uprawnienia jest zgłoszenie przez byłego radnego gotowości przystąpienia do pracy w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu.
Analogicznie jak w odniesieniu do radnego samorządu gminnego rozwiązanie z radnym sejmiku województwa stosunku pracy wymaga uprzedniej zgody tego sejmiku, którego jest on członkiem. Sejmik województwa odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem mandatu przez radnego.
Radnemu sejmiku województwa przysługują również diety w wysokości i na zasadach podobnych jak w przypadku radnego samorządu gminnego, co oznacza, że kryterium ustalania maksymalnej miesięcznej kwoty stanowi 2,4-krotność kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe.
Sejmik województwa przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.
W 2024 roku wysokość diet przysługujących radnemu samorządu województwa nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie kwoty 4294,61 zł.
Dieta nie przysługuje natomiast radnemu pełniącemu odpłatnie funkcję członka zarządu w województwie, w którym uzyskał mandat.
Dodatkowe uprawnienia radnego samorządu powiatowego
Jak wynika z brzmienia art. 24 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym, radny, który przed uzyskaniem mandatu wykonywał pracę w ramach stosunku pracy w starostwie powiatowym lub pełnił funkcję kierownika jednostki organizacyjnej tego powiatu, w którym uzyskał mandat, obowiązany jest złożyć wniosek o urlop bezpłatny w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia wyników wyborów przez właściwy organ wyborczy, przed złożeniem ślubowania. Niezłożenie przez radnego takiego wniosku jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu.
Po wygaśnięciu mandatu radnego — odpowiednio starostwo powiatowe lub powiatowa jednostka organizacyjna przywraca radnego do pracy na tym samym lub równorzędnym stanowisku pracy, z wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu, jakie radny otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu bezpłatnego. W związku z powyższym radny zgłasza gotowość przystąpienia do pracy w terminie 7 dni od dnia wygaśnięcia mandatu.
Pracodawca obowiązany jest zwolnić radnego od pracy zawodowej w celu umożliwienia mu brania udziału w pracach organów powiatu (art. 22 ust. 1 ustawy o samorządzie powiatowym).
Na zasadach ustalonych przez radę powiatu radnemu przysługują diety oraz zwrot kosztów podróży służbowych, przy czym rada powiatu przy ustalaniu wysokości diet radnych bierze pod uwagę funkcje pełnione przez radnego.
Dieta nie przysługuje jednak radnemu pełniącemu odpłatnie funkcję członka zarządu w powiecie, w którym uzyskał mandat.
Podobnie jak w przypadku radnego samorządu gminnego lub samorządu województwa wysokość diet przysługujących radnemu powiatu nie może przekroczyć w ciągu miesiąca łącznie 2,4-krotności kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe na podstawie przepisów ustawy o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw.
W 2024 roku kwota bazowa dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe wynosi 1789,42 zł, co oznacza, że maksymalna wysokość diet należnych radnemu w skali miesiąca odpowiada kwocie 4294,61 zł.
Zatem maksymalna wysokość diety przy uwzględnieniu liczby mieszkańców powiatu wynosi:
- 4294,61 zł — w powiatach powyżej 120 000 mieszkańców,
- 3650,42 zł — w powiatach z liczbą mieszkańców od 60 000 do 120 000,
- 3006,23 zł — w powiatach poniżej 60 000 mieszkańców.
Dodatkowe przywileje pracownika, który staje się radnym — podsumowanie
Osoba, która uzyskała mandat radnego, korzysta ze szczególnych uprawnień (przywilejów) przewidzianych w konkretnych ustawach. Jeżeli chodzi o zagadnienia pracownicze, to wspomniane regulacje prawne kładą szczególny nacisk na ochronę trwałości zatrudnienia radnego. Rozwiązanie stosunku pracy z taką osobą wymaga wyrażenia zgody przez właściwy organ samorządowy. Organ ten odmówi zgody na rozwiązanie stosunku pracy z radnym, jeżeli podstawą rozwiązania tego stosunku są zdarzenia związane z wykonywaniem przez radnego mandatu. Radny ma ponadto prawo do zwolnień od pracy w związku ze sprawowaną funkcją oraz jest uprawniony do powrotu, po zakończeniu kadencji, na dotychczasowe stanowisko pracy.
