Zatrudniając pracownika, pracodawca staje się za niego odpowiedzialny. Chodzi tu nie tylko o bezpieczeństwo podopiecznego w miejscu pracy, opłacanie jego składek zdrowotnych i na ubezpieczenie społeczne bądź zagwarantowanie mu urlopu wypoczynkowego. Pracodawca staje się odpowiedzialny również za zadłużenie pracownika. Nie jest tak, że to pracodawca z własnej kieszeni musi zaspokajać wierzycieli, jednakże egzekucja z majątku pracownika przekłada się również na zobowiązanie pracodawcy do kontrolowania wypłaty wynagrodzeń podwładnego. Pracownik z długami jest o tyle problematyczny, że nieprawidłowe wywiązanie się pracodawcy ze swoich powinności może prowadzić do powstania wobec niego odpowiedzialności karnej i odszkodowawczej.
Odpowiedzialność pracodawcy nie powstaje w każdym wypadku, gdy pracownik zaciągnie dług. Występuje wyłącznie wówczas, kiedy pracownik długów nie spłaca i wszczęto wobec niego egzekucję komorniczą. Podstawowym sposobem prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest zajęcie wynagrodzenia za pracę dłużnika. W chwili dokonania zajęcia pracownik z długami na dobrą sprawę nie musi robić nic, z kolei pracodawca zostaje obciążony szeregiem formalnych i faktycznych zobowiązań.
Egzekucja z wynagrodzenia za pracę – jak to wygląda?
Najczęstszym instrumentem wykorzystywanym przez komornika w postępowaniu egzekucyjnym jest zajęcie wynagrodzenia za pracę dłużnika. Instytucja ta została uregulowana w art. 880 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego (dalej jako KPC). W przypadku zajęcia ustawodawca zdefiniował wynagrodzenie za pracę w sposób bardzo szeroki. Wskazane przepisy mają zastosowanie nie tylko wobec świadczeń ze stosunku pracy, ale także co do tych, które mają charakter powtarzający się, np. wynagrodzenia za prace zlecone oraz nagród i premii przysługujących dłużnikowi za okres jego zatrudnienia, zysku lub udziału w funduszu zakładowym, należności członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i ich domowników z tytułu pracy w spółdzielni, wynagrodzeń członków spółdzielni pracy.
Następstwem zajęcia komorniczego jest nieważność rozporządzeń zajętym wynagrodzeniem przez dłużnika. Ograniczeniem objęte jest rozporządzenie wynagrodzeniem w zakresie przekraczającym część wolną od zajęcia dokonane po zajęciu, jak również przed, o ile wymagalność wierzytelności następowałaby po zajęciu. Powyższe oznacza, że dłużnik nie może skutecznie zarządzać zajętą częścią środków. Nieskuteczne są także rozporządzenia, których dłużnik dokonał przed zajęciem wynagrodzenia, ale w stosunku do wierzytelności wynikających ze stosunku pracy, których wymagalność nastąpiła po zajęciu. Ważne i skuteczne są natomiast te, których dłużnik dokonał przed zajęciem wynagrodzenia za pracę przez komornika.
Organem egzekucyjnym uprawnionym do prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę dłużnika jest komornik działający przy sądzie rejonowym ogólnej właściwości dłużnika. Pojęcie „właściwości ogólnej dłużnika” należy rozumieć jako właściwość ustaloną na podstawie miejsca zamieszkania lub pobytu dłużnika. W postępowaniu egzekucyjnym działa zasada ciągłości właściwości, zgodnie z którą w przypadku zmiany miejsca zamieszkania dłużnika komornik, który pierwotnie rozpoczął czynności egzekucyjne, pozostaje właściwy do dalszego prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę.
Zawiadomienie komornicze pracodawcy
W przypadku rozpoczęcia postępowania egzekucyjnego i zajęcia wynagrodzenia za pracę oprócz zawiadomienia dłużnika komornik wzywa również pracodawcę, aby nie wypłacał on dłużnikowi żadnego wynagrodzenia poza częścią wolną od zajęcia. W tej sytuacji pracodawca ma obowiązek:
- przekazywania zajętej części wynagrodzenia bezpośrednio wierzycielowi pracownika, lub
- przekazywania zajętego wynagrodzenia komornikowi, w przypadku gdy do wynagrodzenia jest lub zostanie w dalszym toku postępowania egzekucyjnego skierowana jeszcze inna egzekucja, a wynagrodzenie w części wymagalnej nie wystarcza na pokrycie wszystkich egzekwowanych świadczeń.
Jeśli egzekucja komornicza dotyczy świadczeń alimentacyjnych, rentowych lub innych świadczeń powtarzalnych, komornik powinien poinformować pracodawcę o ich charakterze.
Obowiązek zawiadomienia pracownika i pracodawcy o zajęciu wynagrodzenia jest o tyle istotny, że pracodawca, nie mając świadomości egzekucji, będzie wypłacał pracownikowi całość należnego mu wynagrodzenia, a pracownik rozporządzał otrzymanymi środkami bez ograniczeń, mimo ciążących na nim zobowiązań. Bez zawiadomienia pracodawcy istnieje ryzyko, że nie dojdzie do skutecznej egzekucji. Komornik jest również zobowiązany do pouczenia pracodawcy o skutkach niezastosowania się przez niego do wezwania. Wobec pracodawcy, który nie zastosuje się do jego poleceń, komornik może nałożyć grzywnę.
Jakie są obowiązki pracodawcy?
Zgodnie z art. 882 KPC pracodawca w ciągu tygodnia od dnia wezwania przez komornika ma obowiązek:
- przedstawienia za okres trzech miesięcy poprzedzających zajęcie, za każdy miesiąc oddzielnie, zestawienia wynagrodzenia dłużnika za pracę oraz oddzielnie jego dochodu z wszelkich innych tytułów;
- podania, w jakiej kwocie i w jakich terminach zajęte wynagrodzenie będzie przekazywane wierzycielowi;
- w razie istnienia przeszkód do wypłacenia wynagrodzenia za pracę złożenia oświadczenia o rodzaju tych przeszkód, a w szczególności podania, czy inne osoby roszczą sobie prawa, czy i w jakim sądzie toczy się sprawa o zajęte wynagrodzenie i czy oraz o jakie roszczenia została skierowana do zajętego wynagrodzenia egzekucja przez innych wierzycieli.
Po spełnieniu zadość wezwaniu komornika co do zasady pracodawca ma obowiązek przekazywać kwoty należne pracownikowi z zajętego wynagrodzenia bezpośrednio do rąk wierzycieli. Obowiązek ten został wprowadzony w celu przyspieszenia momentu uzyskania przez wierzyciela zaspokojenia dochodzonego roszczenia. Pracodawca jest również zobligowany zawiadomić komornika o pierwszej wypłacie środków na rzecz wierzyciela. Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja, gdy do wynagrodzenia została skierowana więcej niż jedna egzekucja, a kwota wynagrodzenia pracownika nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzytelności. W takim przypadku zajęte wynagrodzenie powinno trafiać na rachunek komornika. Wynika to z faktu, że w razie mnogości egzekucji wymagane jest już sporządzenie planu podziału. Pracodawca nie może tego zrobić – KPC daje takie kompetencje wyłącznie komornikowi.
Zgodnie z art. 881 § 4 KPC komornik może także wezwać pracodawcę do przekazywania mu zajętego wynagrodzenia, jeśli przemawiają za tym szczególne okoliczności. Ustawodawca nie sprecyzował jednak, czym one są oraz w jakich sytuacjach komornik może skorzystać z tej możliwości. W orzecznictwie przyjęło się jednak, że powyższe wyjście jest zarezerwowane na wypadek gdyby pierwotny sposób egzekucji napotykał jakieś przeszkody, np. pracodawca z opóźnieniem przekazuje środki wierzycielowi lub nie udziela wymaganych informacji komornikowi.
Kwoty niepodlegające zajęciu a umowa o pracę
Obowiązkiem pracodawcy jest wyliczanie kwot, które należy przekazywać wierzycielom lub komornikowi. Pracodawca musi więc pamiętać, że przepisy Kodeksu pracy – w przypadku pracownika zatrudnionego na umowie o pracę – ustanawiają pewne ograniczenia. Zasadniczo zajęta nie może być kwota stanowiąca równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę. W roku 2023 w okresie od stycznia do czerwca jest to 3 490 zł brutto, czyli około 2 709 zł netto, natomiast od lipca do grudnia jest to 3 600 zł brutto, czyli około 3 784 zł netto. Oznacza to, że pracodawca ma obowiązek odliczyć od wynagrodzenia pracownika składki na ubezpieczenie społeczne oraz zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych. Od tej kwoty pozostawia pracownikowi (w zależności od wysokości zadłużenia) kwotę minimalnego wynagrodzenie netto.
Dodatkowo prawo pracy ustala limity zajęcia wynagrodzenia, rozróżniając dłużników alimentacyjnych od pozostałych. Potrącenia mogą być dokonywane w następujący sposób:
- sumy egzekwowane na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych podlegają potrąceniu do wysokości 60% wynagrodzenia;
- sumy egzekwowane na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne podlegają potrąceniu do wysokości 50% wynagrodzenia.
W przypadku nagród z zakładowego funduszu nagród dodatkowe wynagrodzenie roczne oraz inne należności przysługujące pracownikom z tytułu udziału w zysku lub w nadwyżce bilansowej podlegają w 100% egzekucji na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych.
Egzekucja z wynagrodzenia a umowy cywilnoprawne
Wskazane w poprzednim akapicie limity i ograniczenia zostały wprowadzone przez Kodeks pracy. Oznacza to, że dotyczą jedynie stosunków pracy w nim uregulowanych, tj. umowy o pracę, powołania, wyboru. Nie dotykają natomiast umów cywilnoprawnych. Pracodawca w takim wypadku ma więc obowiązek przekazywania wierzycielom całej kwoty wynagrodzenia za pracę (zlecenie czy dzieło).
Jeśli jednak pracodawca zgodnie z wolą pracownika wystosuje do komornika pismo z informacją, iż dany rodzaj dochodu to jedyne źródło utrzymania pracownika, komornik może wydać zezwolenie na potrącanie maksymalnie 50% wypłaty.
Odpowiedzialność pracodawcy a kary pieniężne
Brak udzielenia wymaganych informacji komornikowi oraz niewywiązywanie się z przelewów na rzecz wierzycieli może grozić nałożeniem na pracodawcę kary grzywny w wysokości do 5000 zł. Sankcja ta może być ponawiana do czasu, aż pracodawca dokona wymaganych przez komornika czynności.
Dodatkowo, jeśli pracownik jest obowiązany do świadczeń alimentacyjnych, a pracodawca wbrew obowiązkowi wypłaca pracownikowi wynagrodzenie wyższe niż wynikające z zawartej umowy o pracę bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych i zalega z płaceniem alimentów za okres dłuższy niż 3 miesiące, pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu podlega karze od 1500 zł do 45 000 zł.
Pracownik z długami – podsumowanie
Zatrudnienie pracownika z długami może być dla pracodawcy nieco problematyczne. Na pracodawcę spada szereg obowiązków, które muszą być bezwzględnie przestrzegane, takich jak bieżące informowanie komornika o sytuacji zadłużonego pracownika, dokonywanie wyliczeń sum podlegających potrąceniu czy wreszcie comiesięczne przelewanie części wynagrodzenia pracownika bezpośrednio do jego wierzycieli. Sankcje za niewywiązywanie się z powyższych powinności są na tyle wysokie, że pracodawcy w żaden sposób „nie opłaca się” lekceważyć żądań komornika.
