Wiele produktów psuje się zbyt szybko i nie nadaje się do ponownego użytku, naprawienia bądź recyklingu. Bardzo często mamy do czynienia z sytuacją, że przedmioty nadają się tylko do jednorazowego użytku. Problem ten widoczny jest w całej Unii Europejskiej, która w najbliższych lat zamierza wpłynąć na ten stan rzeczy. W jaki sposób? Przede wszystkim w perspektywie finansowej na lata 2021-2027 kraje członkowskie otrzymały środki na finansowanie gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ). Sprawdźmy, w ramach których programów przedsiębiorcy będą mogli ubiegać się o dotację na ten cel i czym jest gospodarka obiegu zamkniętego?
Czym jest Gospodarka Obiegu Zamkniętego?
Zanim przejdziemy do konkretnych programów/działań, należy wyjaśnić, co kryje się pod pojęciem GOZ. Gospodarka obiegu zamkniętego to model biznesowy zakładający prowadzenie w dalszym ciągu zyskownej działalności gospodarczej przy maksymalnym wykorzystaniu surowców i jednoczesnym dążeniu do minimalizacji odpadów pochodzących z tej działalności. GOZ zakłada patrzenie na produkt z dwóch stron – z jednej strony, żeby jego produkcja generowała jak najmniej odpadów, z drugiej strony, żeby powstające odpady mogły być surowcem do innej produkcji albo do zmiany modelu produkcji, a nawet do udostępnienia odpadów jako surowce innym podmiotom. Inaczej mówiąc, jest to model rozwoju gospodarczego, w którym przy zachowaniu warunku wydajności spełnione są następujące podstawowe założenia:
- wartość dodana surowców/zasobów, materiałów i produktów jest maksymalizowana, lub
- liczba wytwarzanych odpadów jest minimalizowana, a powstające odpady są zagospodarowywane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami (zapobieganie powstawaniu odpadów, przygotowywanie do ponownego użycia, recykling, inne sposoby odzysku, unieszkodliwienie).
Obszary działań, w których skutecznie można wdrażać gospodarkę obiegu zamkniętego, to m.in. produkcja, konsumpcja, gospodarowanie odpadami, stymulowanie rynku surowców wtórnych oraz ponowne wykorzystanie wody.
W ramach jakich działań przewidziano dotacje na GOZ?
Nie sposób wskazać jednego obszaru tematycznego, w ramach którego będzie wspierana gospodarka obiegu zamkniętego. Temat jest zbyt złożony i wielowątkowy, aby można było go zaszufladkować. Na pewno GOZ będzie wspierana w konkursach związanych z:
- oczyszczaniem ścieków, uzdatnianiem wody;
- gospodarką odpadami;
- ochroną klimatu – redukcją emisji gazów cieplarnianych oraz czystym powietrzem;
- inteligentnymi sieciami gazowymi i energetycznymi;
- efektywnością energetyczną, wymianą źródeł ciepła oraz termomodernizacją;
- promocją, doradztwem, podnoszeniem świadomości oraz wiedzy o problemie.
Sprawdźmy więc, gdzie przedsiębiorcy mogą złożyć projekt dotyczący gospodarki obiegu zamkniętego.
W jaki sposób FENG wspiera GOZ?
Program Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027 wspiera rozwiązania dotyczące GOZ w ramach ścieżki SMART. Na początek MŚP muszą jednak wybrać do realizacji jeden z modułów obligatoryjnych: prowadzenie prac badawczo-rozwojowych, których efektem ma być opracowanie innowacji produktowej lub procesowej w skali kraju, lub wdrożenie innowacji. Jeżeli projekt zakłada wspomniany rodzaj inwestycji, przedsiębiorca zyskuje również możliwość realizacji modułów fakultatywnych, wśród których wymienia się zazielenienie przedsiębiorstwa (pozostałe moduły do wyboru to infrastruktura B+R, cyfryzacja, internacjonalizacja i kompetencje). Wsparcie inwestycji w ramach zazieleniania przedsiębiorstw obejmuje:
- wprowadzenie lepszej gospodarki odpadami,
- zwiększenie efektywności energetycznej,
- zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery,
- wprowadzenie bardziej wydajnej gospodarki materiałowej,
- ekoprojektowanie,
- przeprowadzanie weryfikacji technologii środowiskowych lub środowiskowej oceny cyklu życia produktu i śladu środowiskowego oraz wdrożenie płynących z nich rekomendacji.
Realizowane inwestycje powinny wykazywać istotny wkład w realizację celów środowiskowych oraz stanowić innowację w skali przedsiębiorstwa. Wsparcie ma formę dotacji bezzwrotnej w wysokości od 40% do 80% kosztów netto – w zależności od statusu przedsiębiorstwa, lokalizacji inwestycji i typu planowanego przedsięwzięcia ekologicznego. Nabory wniosków dla MŚP i ich związków są ogłaszane przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, a dla dużych przedsiębiorstw i konsorcjum firm z organizacjami badawczymi przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju.
Czym jest kredyt ekologiczny?
Finansowanie inwestycji mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej przedsiębiorstw umożliwia również kredyt ekologiczny. Warunkiem dostępu do udziału w konkursie jest osiągnięcie minimum 30% progu: oszczędności energii w zakresie termomodernizacji budynków lub oszczędności energii w zakresie poprawy efektywności energetycznej przedsiębiorstwa. Przykładowe rodzaje inwestycji to:
- wymiana lub modernizacja dotychczasowych maszyn, urządzeń, linii technologicznych na efektywniejsze energetycznie (przede wszystkim w przypadku wprowadzania bardziej energooszczędnych procesów produkcyjnych w przedsiębiorstwie od procesów stosowanych);
- zakup energooszczędnych maszyn, urządzeń, całych linii technologicznych (przede wszystkim w przypadku wprowadzenia na rynek produktów lub usług, których wykorzystywanie lub świadczenie wiąże się z obniżeniem wykorzystania energii);
- zakup i instalacja systemów sterowania mających na celu obniżenie poboru energii,
- systemy zarządzania energią w budynkach;
- systemy zarządzania procesami produkcyjnymi skutkujące zmniejszeniem wykorzystania energii.
Nieco mylna może być sama nazwa produktu – kredyt ekologiczny. Pierwszym krokiem dla przedsiębiorcy jest pozyskanie kredytu na wspomniany rodzaj inwestycji w banku komercyjnym. Następnie należy złożyć wniosek do Banku Gospodarstwa Krajowego o dofinansowanie projektu ekologicznego. Premia wypłacona przez BGK pozwala natomiast w części spłacić kredyt komercyjny, co powoduje, że przedsiębiorca uzyskuje dotację, której wysokość jest uzależniona od wielkości przedsiębiorstwa i miejsca realizacji inwestycji.
Jak w Polsce Wschodniej zamierzają wspierać GOZ?
W ramach programu Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej zaplanowano działanie 1.3 Gospodarka o obiegu zamkniętym w MŚP. Wsparcie przeznaczone jest dla firm z sektora MŚP, które prowadzą działalność w województwach: lubelskim, podkarpackim, podlaskim, świętokrzyskim, warmińsko-mazurskim lub mazowieckim z wyłączeniem regionu warszawskiego stołecznego. Wsparcie będzie dostępne w 2 etapach:
- etap 1 – opracowanie modelu biznesowego GOZ obejmującego audyt przedsiębiorstwa i określenie dalszych kierunków rozwoju (np. wydłużanie życia produktu, ekoprojektowanie, odzysk i ponowne wykorzystanie szeroko rozumianych odpadów);
- etap 2 – wdrożenie modelu biznesowego GOZ polegającego na wdrożeniu rekomendacji z etapu 1 poprzez np. zakup lub zaprojektowanie nowych technologii oraz działania inwestycyjne, jak np. zakup bardziej przyjaznych dla środowiska maszyn lub urządzeń.
Obecnie Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości ogłosiła konkurs w ramach 1 etapu. Wnioski można składać w terminie od 10 października do 19 grudnia 2023 roku. Maksymalna kwota dofinansowania kosztów projektu rozliczanych w formie kwoty ryczałtowej wynosi 82781 zł (do 100% kosztów kwalifikowalnych).
W jaki sposób FEnIKS wspiera GOZ?
Program Fundusze Europejskie na rzecz Infrastruktury, Klimatu i Środowiska (FEnIKS) również zakłada wsparcie inwestycji związanych z GOZ. W ramach działania 1.4 Gospodarka odpadami oraz gospodarka obiegu zamkniętego o dotacje może ubiegać się zarówno administracja publiczna, jak i przedsiębiorstwa realizujące cele publiczne. Nabór wniosków prowadzony przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej potrwa od 31 października do 29 grudnia 2023 roku. Przedsiębiorców na pewno powinny zainteresować następujące typy projektów:
rozwijaniu recyklingu odpadów (budowa nowych, rozbudowa lub modernizacja istniejących instalacji w zakresie zdolności do realizacji procesów odzysku, w tym recyklingu odpadów pochodzenia komunalnego, jak również odpadów przemysłowych i handlowych o podobnych właściwościach do odpadów komunalnych);
optymalizacja gospodarki surowcami i odpadami w przedsiębiorstwach w celu realizacji założeń GOZ (przedsięwzięcia w zakresie racjonalizacji zasobochłonności prowadzonej działalności w przedsiębiorstwach w całym cyklu życia produktu lub usługi).
Nabór wniosków dotyczy podmiotów zlokalizowanych na terenie całego kraju. Kwota przewidziana na dofinansowanie projektów w naborze wynosi 100 mln zł.
Wsparcie GOZ w ramach KPO?
Inwestycje we wdrażanie technologii i innowacji środowiskowych, w tym te związane z GOZ, będą również wspierane w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO). Ministerstwo Rozwoju i Technologii ogłosi jeszcze w IV kwartale 2023 roku nabór wniosków w ramach działania A2.2.1. Zarówno duże, średnie, jak i małe przedsiębiorstwa będą mogły ubiegać się o dotację na:
- poprawę zarządzania surowcami,
- zwiększenie efektywności energetycznej,
- zmianę w kierunku zerowej liczby odpadów,
- redukcję emisji gazów cieplarnianych z procesów produkcyjnych i operacyjnych.
Więcej informacji dostępnych będzie na stronie: https://www.gov.pl/web/planodbudowy/nabory.
W jaki sposób FST wspiera GOZ?
Należy również wspomnieć, że gospodarka obiegu zamkniętego będzie wspierana przez Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji wdrażany na wybranych obszarach województw: dolnośląskiego, wielkopolskiego, łódzkiego, śląskiego, małopolskiego. Dla przykładu w ramach programu Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska przewidziano działanie 9.4 B Zielone inwestycje MŚP, które przewiduje wsparcie na:
- modernizację energetyczną MŚP – projekty w zakresie zwiększania efektywności energetycznej,
- wsparcie dla MŚP w zakresie gospodarki obiegu zamkniętego (GOZ) i innych inwestycji ograniczających wpływ przedsiębiorców na środowisko.
Projekty muszą wykazać pozytywny wpływ na środowisko w formie oszczędności np. energii, obniżonej emisji gazów cieplarnianych, pyłu PM 10 oraz PM 2,5 (benzopiren), liczby wytwarzanych odpadów do atmosfery. Najbliższy nabór wniosków potrwa od 6 lutego do 7 marca 2023 roku, a wartość kosztów kwalifikowalnych projektu powinna mieścić się w przedziale od 1 do 15 mln zł.
Projekty szkoleniowe na rzecz GOZ
Na zakończenie warto wspomnieć o projektach szkoleniowych dotyczących gospodarki obiegu zamkniętego. W 2023 roku Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości zorganizowała już konkurs pt. GOZ – to się opłaca w ramach działania 1.3 programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego. Przedsiębiorcy mogli ubiegać się o środki na:
- realizację projektów szkoleniowych w obszarze planowania lub wdrażania rozwiązań dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym,
- rozwój kompetencji dotyczących zielonej ekonomii (w zakresie niskiej/zerowej emisyjności lub gospodarki o obiegu zamkniętym).
Środki na dofinansowanie projektów w naborze wynosiły 89 mln zł. Do 2 etapu oceny zakwalifikowano 27 projektów z całego kraju.
Na stronie PARP dostępny jest również kurs (online) dotyczący gospodarki obiegu zamkniętego w MŚP, który umożliwia zdobycie wiedzy na temat obowiązków sektora MŚP w GOZ oraz tego, jak wprowadzić GOZ w swoim przedsiębiorstwie.
Gospodarka o obiegu zamkniętym ma zdefiniować nasze spojrzenie na nabywanie i wykorzystanie produktów. Bardzo dużą rolę w tym procesie odegrają przedsiębiorcy. Jak widać, możliwości pozyskania dotacji na projekty dotyczące GOZ są bardzo duże. Zarówno w programach ogólnopolskich, jak i regionalnych znajdziemy działania, które finansują projekty związane z ochroną środowiska oraz wykorzystaniem zasobów i surowców. Dodatkowo PARP podejmuje wiele działań edukacyjnych i szkoleniowych w zakresie promowania gospodarki obiegu zamkniętego.
