Program Rozwoju Obszarów Wiejskich - kto może skorzystać?

Rozpoczęcie lub rozwój działalności gospodarczej bardzo często uzależniony jest od pozyskania dotacji na ten cel. Sam pomysł, doświadczenie w danej branży, posiadanie niezbędnych uprawnień i kwalifikacji okazuje się niewystarczające w momencie, gdy brakuje środków finansowych na zakup nowych maszyn i urządzeń niezbędnych do świadczenia usług lub wytwarzania produktów. Gdzie szukać wsparcia, jeżeli planujemy rozpocząć działalność gospodarczą lub prowadzimy ją na obszarze wiejskim? Jakie warunki należy spełnić, aby ubiegać się dotację? Jaką rolę w procesie aplikowania o środki odgrywają Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Lokalne Grupy Działania oraz Urzędy Marszałkowskie? Sprawdź, jak działa Program Rozwoju Obszarów Wiejskich!

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW)

Rozwój obszarów wiejskich jest jednym z filarów Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej. 3 główne cele, które postawiła sobie Wspólnota to:

• tworzenie i utrzymanie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich,
• rozsądne gospodarowanie zasobami naturalnymi i troska o klimat,
• dbanie o rozwój technologiczny rolnictwa i leśnictwa w Europie. 

W niniejszym opracowaniu zajmiemy się pierwszym celem, gdyż rozwój działalności gospodarczej jest nieodłącznie związany z tworzeniem nowych miejsc pracy. W Polsce narzędziem rozwoju obszarów wiejskich jest Program Rozwoju Obszarów Wiejskich zarządzany przez ministra właściwego do spraw rozwoju wsi. Środki na realizację programu pochodzą z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz budżetu państwa. Obecnie realizowana jest 3 edycja Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2014-2020, która została przedłużona na lata 2021-2022, co wynika z opóźnień ustawodawczych w zatwierdzeniu Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2021-2027. Przyjęte rozwiązanie pozwoli zachować ciągłość inwestycji na obszarach wiejskich, wykorzystać całą pulę środków oraz płynnie przejść do nowego Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2021-2027. Już dziś wiemy, że zapisy programowe odpowiadają na oczekiwania beneficjentów m.in. poprzez uproszczenie procedur i umożliwienie wymiany informacji za pośrednictwem systemów teleinformatycznych. Równie ważne, jak rozwój działalności gospodarczych na obszarach wiejskich będą aspekty ekologiczne: troska o środowisko i klimat oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. 

Premia na rozpoczęcie działalności pozarolniczej – Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

W ramach poddziałania 6.2 Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich premie na rozpoczęcie działalności pozarolniczej przyznaje się na operacje związane z: 

1. podejmowaniem pozarolniczej działalności po raz pierwszy,
2. podejmowanie pozarolniczej działalności gospodarczej ponownie po upływie co najmniej 24 miesięcy od dnia jej ostatecznego zawieszenia lub zakończenia,
3. rozszerzenia przedmiotu prowadzonej działalności pozarolniczej o rodzaj działalności określonej kodem PKD na poziomie podklasy podejmowanej po raz pierwszy.

Wysokość wsparcia uzależniona jest od liczby planowanych do utworzenia miejsc pracy i wynosi odpowiednio: 150 000 zł przy 1 miejscu pracy, 200 000 zł przy 2 miejscach pracy, 250 000 zł przy 3 miejscach pracy. Dotacja wypłacana jest w dwóch transzach: pierwsza rata pomocy – 80% zaliczki po podpisaniu umowy, druga rata – 20% po realizacji biznesplanu. Wśród kryteriów oceny wniosków decydujących o przyznaniu dotacji największe znaczenie ma:

• posiadanie kwalifikacji zawodowych z zakresu podejmowanej działalności gospodarczej (3 pkt),
• złożenie wniosku o przyznanie pomocy przez wnioskodawcę, który ma mniej niż 40 lat (1 pkt),
• innowacyjność operacji w odniesieniu do gminy, na której obszarze będzie zlokalizowane główne miejsce wykonywania działalności gospodarczej (2 pkt),
• operacje realizowane w gminach o wysokim poziomie bezrobocia w województwie (0-2 pkt),
• utworzenie więcej niż 1 i mniej niż 2 miejsc pracy (5 pkt), utworzenie co najmniej 2 i mniej niż 3 miejsc pracy (6 pkt), utworzenie co najmniej 3 miejsc pracy (7 pkt).

Nabory wniosków ogłaszane są przez Agencje Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa na stronie www.arimr.gov.pl 

Lokalne Grupy Działania

Jednym z działań w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich jest LEADER, czyli rozwój lokalny kierowany przez społeczności, polegający na włączeniu mieszkańców wsi w proces oddolnego podejmowania działań mających na celu poprawę jakości ich życia. Aby sformalizować grupę osób podejmujących decyzję w imieniu mieszkańców obszarów wiejskich, do życia powołano Lokalne Grupy Działania. W całej Polsce funkcjonuje ponad 300 takich grup (pełna lista dostępna: https://ksow.pl/baza-danych/lgd-2014-2020/mapa), w których skład wchodzą przedstawiciele władz samorządowych, organizacji pozarządowych i przedsiębiorców. Podstawą funkcjonowania każdej z nich jest Lokalna Strategia Rozwoju – dokument określający szczegółowo obszar funkcjonowania, analizę problemów i wyzwań, cele do osiągnięcia oraz podmioty zaangażowane w podejmowanie decyzji. Społeczność lokalna zyskała więc narzędzie i środki pieniężne, dzięki którym sama decyduje o rozwoju swojej „małej ojczyzny”, określając listę projektów kluczowych do realizacji. Oprócz poprawy jakości życia na wsi poprzez tworzenie nowych miejsc pracy i rozwój działalności gospodarczych LGD dba także o lokalne tradycje, dlatego finansowana jest również budowa lub przebudowa ogólnodostępnej i niekomercyjnej infrastruktury turystycznej, rekreacyjnej lub kulturalnej.

Dotacje na rozpoczęcie i rozwój działalności udzielane przez Lokalne Grupy Działania

Każda Lokalna Grupa Działania skupia kilka sąsiadujących ze sobą gmin wiejskich, miejsko-wiejskich z wyłączeniem miast powyżej 5000 mieszkańców z danego obszaru. Pierwszym krokiem w procesie aplikacyjnym będzie odnalezienie właściwej LGD. Decydujące znaczenie ma tutaj miejsce zamieszkania wnioskodawcy lub rejestracji działalności gospodarczej. Jeżeli działalność gospodarcza związana jest z nieruchomością (sklep, zakład produkcyjny, gabinet masażu), również wspomniana nieruchomość musi znajdować się na obszarze działania grupy. Lokalna Grupa Działania informuje, zazwyczaj za pośrednictwem strony internetowej, o naborach wniosków na:

1. podejmowanie działalności gospodarczej,
2. rozwój działalności gospodarczej.

W pierwszym przypadku o wsparcie może ubiegać się: pełnoletnia osoba fizyczna, posiadająca obywatelstwo kraju UE, która zamieszkuje lub planuje założyć działalność gospodarczą na obszarze LGD. Regulamin wyklucza z udziału w programie osoby, które w ciągu ostatnich 2 lat przed dniem złożenia wniosku posiadały zarejestrowaną działalność gospodarczą oraz podlegające ubezpieczeniu społecznemu rolników. Wysokość dotacji wynosi od 50 000 do 100 000 zł (jej maksymalny poziom ustala LGD). Nie jest wymagany wkład własny, co oznacza, że dofinansowanie obejmuje 100% kosztów inwestycji. Środki pieniężne wypłacane są w dwóch transzach: pierwsza transza – 80% zaliczki po podpisaniu umowy, druga transza – 20% refundacja po zakończeniu projektu. Warunkiem uzyskania dotacji jest podjęcie działalności gospodarczej we własnym imieniu i utrzymanie jej przez kolejne 2 lata.

W drugim przypadku o wsparcie może ubiegać się osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą na obszarze LGD lub osoba prawna z siedzibę działalności bądź oddziałem na terenie LGD (mikro albo mały przedsiębiorca). Wysokość dotacji może wynieść maksymalnie 300 000 zł na projekt. Wymagany jest natomiast co najmniej 30% wkład własny. Wśród kosztów kwalifikowanych inwestycji wymienia się m.in. zakup: robót budowlanych lub usług, oprogramowania, wyposażenia, nowych maszyn i urządzeń. Warunkiem otrzymania dotacji jest utworzenie co najmniej jednego miejsca pracy i utrzymanie utworzonego miejsca pracy przez co najmniej 3 lata od dnia wypłaty płatności końcowej.

Wnioski pozytywnie ocenione przez Lokalne Grupy Działania przesyłane są do Urzędu Marszałkowskiego, gdzie w komórce odpowiedzialnej za rozwój obszarów wiejskich dochodzi do ostatecznego zatwierdzenia projektu i podpisania umowy o dofinansowaniu. 

Dotacje udzielane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i Lokalne Grupy Działania – różnice w aplikowaniu o środki

Zarówno ARiMR, jak i LGD udzielają wsparcia w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na operacje związane z tworzeniem nowych miejsc pracy. Istnieje natomiast kilka różnic, które mogą mieć duże znaczenie dla osób planujących aplikowanie o środki na rozpoczęcie lub rozwój działalności na obszarze wiejskim. 

Cechy szczególne naboru LGD:

• lokalny charakter naboru wniosków (dotyczy jedynie obszaru kilku gmin),
• niewielka pula środków (zazwyczaj kilkaset tysięcy złotych w ramach naboru),
• pomoc w przygotowaniu wniosku udzielana przez pracowników LGD,
• dwa odrębne nabory wniosków (jeden na rozpoczęcie działalności gospodarczej, drugi na rozwój już prowadzonej działalności),
• zmniejszenie maksymalnej kwoty wsparcia przez LGD w celu wsparcia większej liczby wniosków w ramach danego naboru (w przypadku dotacji na start działalności jest to zazwyczaj kwota 50 000 zł – 60 000 zł),
• nabór prowadzony jest przez LGD, natomiast wnioski wymagają jeszcze zatwierdzenia przez odpowiedni Urząd Marszałkowski,
• wnioski muszą być zgodne z Lokalną Strategią Rozwoju (poszczególne kryteria wyboru operacji mogą się różnić w LGD).

Cechy szczególne naborów ARiMR:

• ogólnopolski nabór wniosków,
• zdecydowanie większa pula środków niż w naborach LGD, 
• brak pomocy w przygotowaniu wniosku, 
• 1 wspólny nabór dla osób planujących rozpoczęcie działalności i rozwój już prowadzonej firmy,
• większa maksymalna kwota wsparcia przy tworzeniu 1 miejsca pracy,
• jednakowe kryteria dla wszystkich województw.

Z uwagi na charakter przejściowy, w którym się znajdujemy (wygasający Program na lata 2014-2020, a nowy PROW 2021-2027, który jeszcze nie wszedł w życie), możliwości ubiegania się o dotacje na obszarach wiejskich jest coraz mniej. W 2023 roku poszczególne LGD planują jeszcze nabory wniosków, brak natomiast informacji o naborach ARiMR. Warto jednak znać podział kompetencji między poszczególnymi podmiotami oraz cechy szczególne poszczególnych naborów, gdyż na pewno będę one w najbliższych latach zaangażowane w dystrybuowanie środków na rozwój działalności na obszarach wiejskich.