Przedsiębiorcy, którzy chcą ubiegać się o dotacje inteligentnie ukierunkowane ze środków unijnych, bardzo często muszą wpisywać się ze swoim pomysłem w inteligentne specjalizacje oraz odznaczać się wysokim poziomem innowacyjności. W zależności od zasięgu programu operacyjnego możemy wyróżnić krajowe i regionalne inteligentne specjalizacje. Sprawdźmy więc, co kryje się pod pojęciem inteligentnych specjalizacji oraz w których naborach wniosków inteligentne specjalizacje odgrywają kluczową rolę?
Jaka jest geneza inteligentnych specjalizacji?
Cofnijmy się kilkanaście lat wstecz. Jest 2010 rok, świat zmienia się bardzo szybko, a długofalowe problemy, takie jak globalizacja, rosnące zapotrzebowanie na ograniczone zasoby i starzenie się społeczeństw, stają się coraz bardziej naglące w Unii Europejskiej. Komisja Europejska przyjmuje wówczas dokument Europa 2020 – Strategia na rzecz zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu, w którym określa 3 najważniejsze priorytety:
- rozwój inteligentny – rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji;
- rozwój zrównoważony – wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej;
- rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu – wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójność społeczną i terytorialną.
W celu realizacji powyższych priorytetów każde z państw członkowskich oraz każdy region w Unii Europejskiej zostaje zobligowany do stworzenia strategii inteligentnych specjalizacji. Zakłada się bowiem, że skupienie inwestycji na badania, rozwój i innowacyjność (B+R+I) w obszarach o największym potencjale zapewni zarówno krajowi, jak i regionom najwięcej korzyści.
W jaki sposób wyłoniono Krajowe Inteligentne Specjalizacje (KIS)?
Należy wyraźnie podkreślić, że do wyłonienia Krajowych Inteligentnych Specjalizacji doprowadził proces przedsiębiorczego odkrywania. Wykorzystano więc wiedzę i doświadczenie pracowników administracji publicznej, przedsiębiorców, instytucji naukowych, partnerów społecznych i gospodarczych w celu wskazania tych dziedzin, w których kraj ma zasoby i potencjał rozwojowy z szansą na zaistnienie na rynkach międzynarodowych. Punktem wyjścia dla krajowych specjalizacji w Polsce było przyjęcie 2 dokumentów:
- Foresight technologiczny przemysłu – InSight2030 – określającego technologie przemysłowe, których rozwój do 2030 roku stanie się siłą napędową polskiej gospodarki i pozwoli przyczynić się do podniesienia konkurencyjności i innowacyjności polskiego przemysłu;
- Krajowy Program Badań – wskazujący strategiczne kierunki badań naukowych i prac rozwojowych, określające cele i założenia długoterminowej polityki naukowo-technicznej i innowacyjnej państwa.
Proces definiowania kierunków rozwojowych w obszarze innowacji i przemysłu, a także oddolne procesy identyfikowania przewag konkurencyjnych w kraju doprowadziły ostatecznie w 2013 roku do wyłonienia pierwszej listy 18 Krajowych Inteligentnych Specjalizacji, która w kolejnych latach podlegała modyfikacji. Od 13 lutego 2023 obowiązuje nowa lista 13 krajowych specjalizacji, która jest zbiorem otwartym, co oznacza, że podlega ciągłej weryfikacji i monitorowaniu.
Jakich obszarów dotyczą Krajowe Inteligentne Specjalizacje?
Każda Krajowa Inteligentna Specjalizacja jest związana z innym obszarem rozwoju. Aktualna lista obejmuje:
- Zdrowe społeczeństwo.
- Nowoczesne rolnictwo, leśnictwo i żywność.
- Zrównoważone bio produkty, bio procesy i środowisko.
- Zrównoważoną energię.
- Inteligentne budownictwo zeroemisyjne.
- Transport przyjazny środowisku.
- Gospodarkę obiegu zamkniętego.
- Zaawansowane materiały i nanotechnologie.
- Elektronikę i fotonikę.
- Technologie informacyjne, komunikacyjne oraz geoinformacyjne.
- Automatyzację i robotykę.
- Przemysły kreatywne.
- Technologie morskie.
W ten sposób określono priorytetowe obszary w zakresie polityki technologicznej i innowacyjnej, wskazując potencjał i przewagi konkurencyjne w naszym kraju oraz adresując wyzwania społeczno-gospodarcze i trendy rozwojowe na najbliższe lata.
Które programy unijne odwołują się do Krajowych Inteligentnych Specjalizacji?
W nowej perspektywie finansowej na lata 2021-2027 odwołanie do Krajowych Inteligentnych Specjalizacji na pewno znajdziemy w następujących programach:
- Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021-2027,
- Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027,
- Horyzont Europa.
Jak to wygląda w praktyce? Sprawdźmy dokumentację konkursową w ramach ścieżki SMART (FENG 2021-2027), najpopularniejszego konkursu dla przedsiębiorców w ostatnim czasie. Zgodnie z dokumentacją konkursową określono 4 rodzaje kryteriów:
- Kryteria obligatoryjne wspólne dla projektu.
- Kryteria obligatoryjne dla modułów (tutaj jednym z kryteriów oceny jest zgodność projektu z Krajowymi Inteligentnymi Specjalizacjami, która podlega ocenie TAK/NIE).
- Kryteria rankingujące wspólne dla projektu.
- Kryteria rozstrzygające.
Projekt może zostać wybrany do dofinansowania, jeśli w każdym z kryteriów obligatoryjnych wspólnych dla projektu oraz w każdym z kryteriów obligatoryjnych dla danego modułu otrzyma ocenę „TAK”. Z tego zapisu jasno wynika, że wybrane moduły muszą być zgodne z KIS. Załącznikiem nr 1 do regulaminu wyboru projektów jest Lista Krajowych Inteligentnych Specjalizacji – dokument, w którym przedsiębiorca może zapoznać się ze szczegółowym opisem każdego KIS-u.
Czym są Regionalne Inteligentne Specjalizacje - dotacje inteligentnie ukierunkowane?
Każde województwo wdraża swój regionalny program operacyjny, którego priorytety rozwoju są indywidualnie negocjowane z Komisją Europejską. Jeżeli chodzi o wsparcie przedsiębiorców, 16 województw w Polsce określiło swoje Regionalne Inteligentne Specjalizacje, czyli dziedziny, w których szanse na rozwój i zdobycie przewagi konkurencyjnej są dla nich największe. Zobaczmy, na jakie obszary postawiło województwo dolnośląskiego. Uchwalona w styczniu 2021 roku Dolnośląska Strategia Innowacji 2030 wyznaczyła na najbliższą dekadę strategię rozwoju województwa, jednocześnie określając kierunki wsparcia innowacyjności w nowej perspektywie funduszy europejskich na lata 2021-2027. Zgodnie z dokumentem do inteligentnych specjalizacji Dolnego Śląska zaliczamy następujące dziedziny:
- Chemia i medycyna
- Auto-Moto-Aerospace
- Surowce naturalne i wtórne
- Maszyny i urządzenia
- Zielony ład
- Przemysł 4.0
- Życie wspomagane technologią.
Jak to się przekłada na zapisy programu Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska? Działanie 1.2 Innowacyjne przedsiębiorstwa zakłada rozwijanie i wzmacnianie zdolności badawczych oraz innowacyjnych przedsiębiorstw z wykorzystywaniem zaawansowanych technologii. Projekty wspierane w ramach wszystkich typów projektów muszą być realizowane w obszarach Regionalnych Inteligentnych Specjalizacji. Dodatkowo w ramach działania możliwy do realizacji będzie projekt samorządu województwa polegający na wsparciu powstawania regionalnych agend badawczych w ramach inteligentnych specjalizacji oraz identyfikacji potencjalnych nowych specjalizacji, a także identyfikacji potrzeb firm w tym zakresie (działanie 1.2; typ G).
Odniesienie do Regionalnych Inteligentnych Specjalizacji znajdziemy również w programie Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej 2021-2027. Działaniem 1.2 Automatyzacja i robotyzacja w MŚP wspiera przedsiębiorców w zakresie procesów innowacyjnych. W ramach działania priorytetowo będą jednak traktowane projekty wpisujące się w zakres Regionalnych Inteligentnych Specjalizacji wspólnych dla co najmniej 2 województw z Polski wschodniej.
Przedsiębiorcy, którzy chcą pozyskać dotację z funduszy europejskich na lata 2021-2027 w obszarze innowacyjności lub działalności badawczo-rozwojowej, w zależności od programu muszą wpisywać się ze swoim pomysłem w krajowe lub regionalne inteligentne specjalizacje. Takie podejście w całej Unii Europejskiej pozwala na skoncentrowaniu wsparcia na kluczowych wyzwaniach i potrzebach. Wykorzystanie mocnych stron oraz przewagi konkurencyjnej kraju/regionu ma sprzyjać innowacjom technologicznym oraz praktycznym. Bardzo często inteligentne specjalizacje odwołują się również do problemów globalnych, takich jak dostęp do surowców naturalnych, zmiany demograficzne i klimatyczne oraz bezpieczeństwo energetyczne.
