Co sprawia, że jedni potrafią porwać za sobą tłumy, przekonać do swojej wizji, zarazić wiarą w wyznaczone cele, a drugim - mimo szczerych chęci - nigdy się to nie udaje? Jak to jest, że niektóre z osób, o których nikt nie słyszał, stają się wielkimi przywódcami i zapisują na kartach historii? Nie ma jednej odpowiedzi na te pytania. Jednak jako źródło sukcesu tych ludzi z pewnością można wskazać pewne cechy charakteru, zachowania, wyglądu, które wzbudzają zaufanie wobec lidera i które sprawiają, że inni chcą za nim podążać. Ważne, by wszystkie te aspekty współgrały ze sobą, tworząc spójny wizerunek. W kolejnej części cyklu Jak być dobrym przywódcą? przyjrzymy się bliżej właśnie wizerunkowi lidera - zastanowimy się, co wpływa na wizerunek przywódcy, jak wiele od niego zależy, jakie atrybuty należy wykorzystywać w jego kształtowaniu. Zapraszamy do lektury!
Kim jest współczesny przywódca?
Rozważania na temat wizerunku przywódcy warto rozpocząć od małego ćwiczenia. Zamknij oczy i pomyśl przez chwilę o pierwszym współczesnym przywódcy, jaki przychodzi ci do głowy. Zastanów się, jak wygląda, co i w jaki sposób mówi, co go charakteryzuje?
Z pokładów pamięci wydobyci zostali zapewne przeróżni przywódcy - tacy, o których ostatnio głośno (jak np. Władimir Putin), o których niedawno czytaliśmy, czy też tacy, którzy zrobili na nas szczególne wrażenie (jak np. Winston Churchill). Dla jednych taki stereotypowy przywódca może wiązać się z polityką (jak np. Angela Merkel, Lech Wałęsa), dla innych raczej z religią (np. Jan Paweł II, Dalajlama XIV) czy szeroko rozumianą ekonomią (Steve Jobs). Skojarzenie może pójść również w kierunku kogoś mniej znanego (np. kogoś z rodziny, czy też własnego szefa) lub też raczej do osoby, która piastuje przywódcze stanowisko.
Jak widać, skojarzeń może być wiele, jednak wszystkie podane wyżej przykłady łączy jedno - osoby te z różnych powodów uważane są za przywódców. Kim zatem jest współczesny lider? Biorąc pod uwagę przytoczone wyżej skojarzenia, można powiedzieć, że jest to osoba stanowcza, odważna, silnie broniąca swoich poglądów, wierząca w stawiany sobie cel, wzbudzająca szacunek, będąca dla części osób wielkim autorytetem. Wszyscy przedstawieni wyżej przywódcy mają pewien określony styl, wyróżniający ich na tle pozostałych obywateli. Styl ten wynikał lub wynika zarówno z ich sposobu mówienia, poruszania się, jak również ze specyfiki zajmowanego stanowiska (która często wpływa na wiele aspektów funkcjonowania, np. na strój). Niewątpliwie można jednak założyć, że każdy z nich stanowi dobry przykład wizerunku przywódcy. No właśnie - czym dokładnie jest ten wizerunek i czy w przypadku liderów można w ogóle mówić o jednym, uniwersalnym jego wzorze? Czy dzięki stworzeniu jednego wzorca zachowań dowiemy się, jak być dobrym przywódcą?
Na wizerunek danej osoby składa się kilka czynników - jak być dobrym przywódcą?
Słownik języka polskiego wskazuje, że słowo “wizerunek” może być używane w dwóch znaczeniach. Po pierwsze jako czyjaś podobizna na rysunku, obrazie, zdjęciu itp. lub - po drugie - jako sposób, w jaki dana osoba lub rzecz jest postrzegana i przedstawiana. Oczywiście wizerunek w ujęciu omawianym w niniejszym artykule dotyczy drugiego z przytoczonych sposobów rozumienia tego słowa.
Szansę na pierwsze wrażenie mamy tylko raz, natomiast wizerunek kształtuje się w czasie poprzez podejmowanie określonych działań, głoszenie własnych poglądów, odpowiedni sposób zachowania. Dlaczego jest on tak ważny? Ponieważ wpływa na funkcjonowanie danej jednostki w otoczeniu. Wizerunek, czyli to, w jaki sposób jest ona postrzegana, wpływa na powstawanie sympatii i antypatii, a przez to na powodzenie założonych celów.
Przenosząc wskazaną definicję na grunt rozważań o przywództwie, można powiedzieć, iż wizerunek to sposób, w jaki dana osoba jest postrzegana i odbierana przez swoje otoczenie. By można było mówić o wizerunku przywódcy, należy zastanowić się, co wpływa na sposób postrzegania innych? Przez pryzmat czego możemy oceniać, czy dana osoba reprezentuje postawę przywódcy?
Można wyróżnić cztery podstawowe obszary mające wpływ na to, jak dana osoba jest postrzegana. Po pierwsze i - najbardziej oczywiste - jest to wygląd, po drugie - sposób zachowania (w tym również wypowiadania się), po trzecie - całokształt wiedzy, poglądów oraz wyznawanych wartości i po czwarte - postawa.
Jak być dobrym przywódcą - wygląd
Pierwszy z komponentów wizerunku - wygląd - jest szczególnie ważny dla pierwszego wrażenia. Ma on niewiarygodnie mocny wpływ na to, w jaki sposób dana osoba będzie postrzegana, dlatego też bardzo wielu polityków, wkraczając na scenę polityczną, zmienia sposób ubierania się, uczesania, angażując do tego często niemałe grono stylistów i specjalistów od PR-u. Jest to skuteczny chwyt, bowiem jak pokazują badania, kanałem wzrokowym pobieramy aż 80 proc. informacji, szczególnie, jeżeli z danym obiektem (osobą) stykamy się pierwszy raz.
Mówiąc “wygląd”, należy mieć na uwadze nie tylko cechy fizyczne danej osoby (czyli wzrost, budowę ciała, kolor włosów etc.), czy też sposób ubierania się, ale również posiadane przez nią symbole (jak np. samochód, biżuteria itp.). Oczywiście sposób postrzegania określonych “zabiegów” związanych z tym aspektem kreowania wizerunku zależy w dużej mierze od kultury, ustroju państwa, czy też samej organizacji. Przykładowo w wojsku przywódcę można poznać po liczbie gwiazdek i belek na pagonach - dwie belki i trzy gwiazdki na naramienniku dla żołnierza zawsze oznaczają jedno - ich nosiciel jest pułkownikiem. Dla cywila symbol ten będzie nierozpoznawalny i łatwo będzie mu pomylić porucznika z pułkownikiem.
O tym, że sama fizyczność nie jest aż tak ważna dla kształtowania wizerunku przywódcy, świadczy fakt, iż zarówno historia, jak i współczesność zna przypadki przywódców, którzy nie należeli do najwyższych, jednak myśląc o nich, wiele osób przypisuje im wzrost powyżej 190 cm. Przykładem może być marszałek Józef Piłsudski - nie zaliczał się on do najniższych, jednak informacja, że nie mierzył blisko dwóch metrów, ale (zaledwie?) 175 cm wzrostu może być dla wielu osób szokująca. Przytoczyć można również przykład Napoleona Bonaparte, który podbijał świat, mając - według różnych szacunków - około 168 cm (na tamte czasy był przywódcą raczej średniego wzrostu). Również w II wojnie uczestniczyło kilku niewysokich przywódców - Josif Wissarionowicz Dżugaszwili, czyli Józef Stalin, mierzył 164 cm, Adolf Hitler - 165 cm, Winston Churchill - 173 cm.
Jak być dobrym przywódcą? - sposób zachowania
Drugi czynnik wpływający na wizerunek to sposób zachowania danej osoby. Tak jak wygląd wpływa na pierwsze wrażenie, tak sposób zachowania osoby można przypisać “drugiemu” wrażeniu. Na to, jak ktoś będzie odbierany przez innych, wpływają jego sposób poruszania się, gestykulacja, maniery, czy też sposób wypowiadania się, czyli np. intonacja, tembr głosu, dobór słów. Ten aspekt kształtowania wizerunku jest niezwykle ważny w odniesieniu do przywódców.
Zdecydowana większość liderów, również tych, którzy zostali wymienieni na początku artykułu, charakteryzowała się dużymi umiejętnościami oratorskimi. Przez wzgląd na fakt, iż przywództwo polega głównie na “porywaniu” za sobą ludzi, konieczne jest posiadanie daru przekonywania, czyli takiego formułowania przekazów, by inni uwierzyli i poczuli to, co czuje lider. Bez odpowiedniego przekazania własnej wizji i misji niemożliwe jest zdobycie poparcia tłumów.
Autorzy jednego z pierwszych opracowań na temat przywództwa - Lippitt i White - podkreślali, że w dążeniu do sukcesu przywództwa nie liczy się to, jaką lider jest osobą, ale to, jak się zachowuje. Na tej podstawie wyróżniano różne rodzaje przywództwa, czyli właśnie tego, w jaki sposób lider może postępować, by można było uznać go za lidera. Wspomnieni Lippitt i White mówili o stylu demokratycznym oraz autokratycznym, w innych opracowaniach wyróżnia się styl zorientowany na ludzi oraz styl zorientowany na zadanie. Oczywiście określone style przywództwa sprawdzają się bardziej lub mniej w różnych kulturach oraz organizacjach.
Późniejsze badania pokazały jednak, że to, jak dana osoba się zachowuje, wynika w dużej mierze z jej cech charakteru. Dla postrzegania przywódcy przez innych ważna jest również spójność zachowania z osobowością, wartościami i celami. Dlatego obecnie podkreśla się, że niektórych zachowań przywódczych można się nauczyć, jednak w dalszym ciągu wspomina się o pewnych uwarunkowaniach wyssanych z mlekiem matki. Jak zatem powinien zachowywać się współczesny lider w organizacji? Zgodnie z tym, co pisaliśmy we wcześniejszych częściach cyklu, przywódca powinien troszczyć się o swoich podwładnych - motywować ich, włączać w proces decyzyjny, rozmawiać z nimi, dzielić się swoimi pomysłami, ale również uważnie słuchać tego, co mają do powiedzenia. Lider powinien być również stanowczy, posiadać duże zdolności interpersonalne, by w jasny i klarowny sposób móc wyjaśnić swoje cele.
Jak być dobrym przywódcą? - wiedza, poglądy i wartości
Trzeci aspekt, niezwykle istotny w kreowaniu wizerunku, to całokształt wiedzy, poglądów oraz wyznawanych wartości. Wszystko to ma odbicie w misji oraz wizji, do której chce dążyć przywódca. Wielcy liderzy byli wizjonerami - mieli jasno określony cel, oparty na ważnych dla nich wartościach. Podstawę wizji stanowią właśnie wyznawane wartości, czyli wszystko to, czym kieruje się na co dzień we własnym postępowaniu, to w co wierzy. To one stanowią budulec wszelkich działań liderów i przekładają się na ich poglądy.
Cechą charakterystyczną wszystkich przywódców (wymienionych na początku artykułu i nie tylko) była stanowczość i wiara w wyznawane wartości oraz poglądy. Niejednokrotnie udało im się odnieść sukces właśnie dzięki temu, że wszelkie ich działania były oparte na bardzo silnych fundamentach. Trudno wyobrazić sobie, by Jan Paweł II zjednał sobie takie rzesze ludzi, w tym również młodzieży, jeżeli jego działania i słowa nie wynikałyby z wyznawanego przez niego światopoglądu. Również Adolf Hitler usilnie wierzył w to, co głosił - dzięki temu był w stanie porwać za sobą tłumy i wywołać wielką burzę na całym świecie.
Ważnym aspektem wpływającym na wizerunek przywódcy jest również wiedza. Skuteczny lider powinien posiadać wiedzę specjalistyczną dotyczącą zagadnień, którymi się zajmuje. Nie trzeba chyba nikogo przekonywać, że bez znajomości wielu zagadnień historyczni i współcześni przywódcy nie odnieśliby tak wielkiego sukcesu. Lider powinien być ekspertem w danej dziedzinie. To dzięki temu jest w stanie skutecznie planować i patrzeć w przyszłość, jak również wywołuje szacunek osób z otoczenia. Ważne jest, by przywódca nie starał się być specjalistą w każdej dziedzinie - jak pisaliśmy już w drugiej części cyklu - bycie super przywódcą z pewnością nie wpłynie pozytywnie na wizerunek przywódcy.
Jak być dobrym przywódcą? Trenuj swoją postawę!
Ostatnim aspektem, o którym należy wspomnieć w kontekście wizerunku przywódcy, jest jego postawa - czyli prezentowane nastawienie wobec ludzi, zdarzeń, przedmiotów etc. wynikające z posiadanych cech osobowości, temperamentu oraz wychowania. Czym zatem wyróżnia się lider na tle pozostałych osób pod względem prezentowanej postawy?
Przede wszystkim jest osobą o tzw. silnym charakterze - cechuje się pewnością siebie, pozytywnym nastawieniem i umiejętnością zarażania tym innych. Jego wielkimi zaletami są uczciwość, szeroko rozumiana integralność, chęć uczenia się, samodyscyplina, wytrwałość oraz swoista intuicja.
Przywódca lubi działać, zmierzać w określonym kierunku i potrafi sprawić, by inni podążali razem z nim. Pozwalają mu na to mocno rozwinięte kompetencje społeczne - jest otwarty, komunikatywny, inspirujący, empatyczny, ma wyczucie sytuacji. Oznacza to, iż dobry lider nie tylko potrafi wpływać na ludzi, którym przewodzi, ale również, a może nawet - przede wszystkim - w łatwy sposób nawiązuje z nimi kontakt i buduje pozytywną relację. Wierzy im i w nich, dzięki czemu potrafi wykorzystać potencjał swoich podwładnych.
Warto w tym miejscu wrócić do pierwszej części naszego cyklu, podejmującej temat, jak być dobrym przywódcą. Wszystko to bowiem wpływa na ogólną postawę lidera, a przez to również na to, jak jest odbierany przez otoczenie.
Podsumowując rozważania na temat wizerunku przywódcy, warto podkreślić, iż aspekt ten pełni bardzo istotną rolę w przewodzeniu innym. To dzięki temu, że ludzie postrzegają konkretną jednostkę jako posiadającą atrybuty lidera, może ona realizować własne cele i założenia. Dlatego też każda osoba pretendująca do bycia przywódcą powinna skupić swoją uwagę na wykreowaniu właściwego wizerunku, pamiętając o tym, co wpływa na to, w jaki sposób spostrzegają nas inni.
Wielcy przywódcy nie muszą być wielcy ciałem, ale swoimi czynami, za którymi stoją spójne wartości i poglądy. Ludzie oceniają swoich liderów właśnie przez ich działania, czyli podejmowane decyzje oraz prezentowane zachowania. Ważna jest również spójność czynów oraz deklaracji, jak również czynów oraz wyznawanych poglądów i wartości. Tym, co pomaga tworzyć wizerunek dobrego przywódcy, jest zaufanie podwładnych. Jeżeli nie uwierzą oni w szczere intencje swojego lidera, to raczej za nim nie pójdą.
