Czy pożyczka może być udzielona bez odsetek?

Umowa pożyczki wiąże się najczęściej z koniecznością zapłaty odsetek. Czy przepisy pozwalają jednak na wyłączenie tego elementu? Czy pożyczka może być udzielana bez odsetek? W takim przypadku pożyczkobiorca byłby zobowiązany wyłącznie do zwrotu otrzymanej kwoty pieniężnej. Czy nie naruszałoby to jednak interesu samego pożyczkodawcy?

Umowa pożyczki

Zgodnie z treścią art. 720 Kodeksu cywilnego (kc) przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości. Umowa pożyczki, której wartość przekracza 1000 złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej. Mimo że umowa pożyczki należy do kategorii nazwanych umów prawa cywilnego, to próżno szukać regulacji, która w jej kontekście odnosiłaby się do możliwości pobierania odsetek od pożyczonej kwoty. Umowa pożyczki może dotyczyć zarówno przedmiotów, jak i konkretnych środków pieniężnych. W praktyce jest jednak związana głównie z pieniędzmi i odsetkami naliczonymi na rzecz pożyczkodawcy. Ustawodawca nie zabrania stosowania odsetek, a także naliczania innych kosztów od udzielonej pożyczki. Oferujący pożyczkę ma więc pełne prawo do odpowiedniego zarobku, jednak nie wolno mu stosować tzw. odsetek lichwiarskich.

Maksymalna wysokość odsetek wynikających z umowy pożyczki jest regulowana przez art. 359 §2¹ kc. Zgodnie z tym przepisem odsetki maksymalne nie mogą w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych. W maju 2025 roku stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego wynosiła 6,75%, a w związku z tym:

• odsetki ustawowe wyniosły wówczas sumę stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych, czyli: 6,75% + 3,5% = 10,25%;
• maksymalne odsetki umowne (kapitałowe) stanowiły wówczas dwukrotność odsetek ustawowych: 2 × 10,25% = 20,5% w skali roku.

Oznacza to, że w umowie pożyczki zawartej w maju 2025 roku roczna stopa odsetek nie mogła być wyższa niż 20,5%. Jeżeli umowa przewiduje wyższe odsetki, to zgodnie z prawem należą się jedynie odsetki maksymalne. Pamiętajmy przy tym, że postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, nawet w przypadku wyboru prawa obcego.

Zastrzeganie w umowie pożyczki między osobami fizycznymi odsetek w wysokości nadmiernej niemającej uzasadnienia ani w wysokości inflacji, ani w zyskach osiąganych w ramach normalnej, rzetelnie prowadzonej działalności gospodarczej może być sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Pożyczka bez odsetek

Treść umowy pożyczki zależy w głównej mierze od ustaleń poczynionych pomiędzy pożyczkodawcą a pożyczkobiorcą. Okazuje się, że takie zobowiązanie może mieć charakter nieodpłatny. W takim przypadku stosowanie odsetek naliczanych od pożyczonej kwoty nie jest konieczne. Wymaga to jednak pełnej zgody obu stron zobowiązania. Innymi słowy – ani pożyczkobiorca, ani pożyczkodawca nie może samodzielnie przesądzić o tym, że w ramach zawartej umowy pożyczka nie będzie powiązana z odsetkami.

Przykład 1.

Kamil i Weronika podpisali umowę pożyczki na kwotę 3500 zł. Wysokość odsetek należnych pożyczkodawcy wynosi 2% wartości przekazanych pieniędzy. Weronika sądziła, że jej przyjaciel udzielił jej nieoprocentowanej pożyczki, ponieważ wcześniej poczynili takie ustalenia. Ostatecznie zapis o należnych odsetkach znalazł się w treści podpisanej umowy. Weronika stwierdziła, że odsetki są nienależne, ponieważ Kamil obiecał jej udzielenie nieoprocentowanej pożyczki. Czy w tym przypadku pożyczka została udzielona bez odsetek? 

Nie, ponieważ decydujące znaczenie ma treść zawartej umowy. Wcześniejsze ustne ustalenia stron nie mają tutaj żadnego znaczenia, choć umowa może zostać oczywiście zmieniona, a obowiązek zapłaty odsetek usunięty z całego zobowiązania.

Przykład 2.

Piotr pożyczył od Macieja kwotę 450 zł. Strony nie podpisały żadnej umowy, a swoje zobowiązanie oparły na ustnym porozumieniu. Ani pożyczkodawca, ani pożyczkobiorca nie wspominali w żaden sposób o obowiązku zapłaty odsetek przez Macieja. Jedynym ustaleniem było to, aby pożyczkobiorca zwrócił całą kwotę Piotrowi w ciągu najbliższych 2 miesięcy. Czy w tym przypadku pożyczka została udzielona bez odsetek? 

Tak, ponieważ strony nie ustaliły obowiązku ich zapłaty ani konkretnej wartości ewentualnych odsetek. W tej sytuacji Maciej musi zwrócić Piotrowi wyłącznie kwotę 450 zł.

Przykład 3.

Kamila i Wojciech podpisali umowę pożyczki kwoty 6000 zł. W treści kontraktu znalazł się zapis, który wprost wskazuje, że z umowy wyłączony został obowiązek zapłaty odsetek przez pożyczkobiorcę. Strony umówiły się jednak, że Kamila otrzyma jako pożyczkodawca kwotę 200 zł tytułem wynagrodzenia za udzieloną pożyczkę. Czy w tym przypadku pożyczka została udzielona bez odsetek? 

Tak, ponieważ treść umowy wyraźnie zakazuje stosowania odsetek od pożyczonej kwoty. Wynagrodzenie należne Kamili jest co prawda kosztem umownym i przesądza o odpłatnym charakterze całego zobowiązania, jednak kwota 200 zł nie może być uznana za formę odsetek od udzielonej pożyczki.

Pożyczka bez odsetek jest określana również jako pożyczka nieoprocentowana. Nie zawsze oznacza to jednak pełną darmowość zobowiązania. Jest to widoczne szczególnie w przypadku banków i innych instytucji finansowych, które udzielają pożyczek. W treści umów sporządzonych przez takie podmioty pożyczka może nie być oprocentowana, jednak wiąże się wtedy najczęściej z kosztami pod postacią opłat administracyjnych, prowizji lub innych kosztów (np. korespondencyjnych).

Przykład 4.

Bank X zaproponował Klaudii pożyczkę 10 000 zł na okres 6 miesięcy. W umowie nie znalazł się zapis o obowiązku zapłaty jakichkolwiek odsetek na rzecz pożyczkodawcy. Pracownik banku potwierdził to także w rozmowie z Kamilą. W umowie znalazł się jednak zapis odsyłający do regulaminu udzielania pożyczek oraz do tabeli opłat i kosztów tego rodzaju umów. Z dokumentów tych wynika, że pożyczkodawca ma prawo do prowizji w wysokości 3% od udzielonej kwoty. Czy tego rodzaju pożyczka rzeczywiście może zostać udzielona bez odsetek? 

W przedstawionym stanie faktycznym rzeczywiście umowa nie jest związana z obowiązkiem zapłaty odsetek od oddzielonej pożyczki, przynajmniej jeśli chodzi o literalne brzmienie jej treści. Banki nie mają obowiązku stosowania odsetek przy udzielanych pożyczkach. Z drugiej strony tego rodzaju umowa nie będzie darmowa, ponieważ po jej podpisaniu Klaudia będzie zobowiązania do zwrotu wyższej kwoty niż ta, którą faktycznie otrzymała od pożyczkodawcy. Koszty prowizyjne udzielonej pożyczki pod względem literalnym nie są odsetkami, jednak w praktyce mogą pełnić taką funkcję.

Czy do nieoprocentowanej umowy pożyczki można wprowadzić odsetki?

Jeśli strony umowy pożyczki zgodnie ustalą, że nie podlega ona oprocentowaniu, zobowiązanie jest wiążące i skuteczne przez cały okres trwania. Umowa może zostać jednak zmodyfikowana w każdym czasie, choć wymaga to pełnej zgody dwóch stron kontraktu. Innymi słowy, pożyczka może być udzielona bez odsetek, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby aneksować daną umowę i zmienić jej poszczególne zapisy. Wprowadzenie odsetek do pierwotnie nieoprocentowanej umowy jest całkowicie dopuszczalne, podobnie zresztą jak wycofanie się z obowiązku ich zapłaty, który był ustalony w trakcie podpisywania umowy.

Przykład 5.

Maurycy i Karol podpisali umowę pożyczki. W treści swojego zobowiązania nie wpisali obowiązku zapłaty odsetek. Ze względu na to, że przyznana kwota była dosyć wysoka, Karol chce zapłacić Maurycemu odsetki od pożyczki. Pożyczkodawca zgodził się na symboliczne oprocentowanie, jednak obawia się, że w tej sytuacji umowa nie może zostać już zmieniona, ponieważ obowiązuje od 3 miesięcy. Czy w tym przypadku strony mogą wprowadzić odsetki do udzielonej już pożyczki?

Tak, choć będzie to wymagało aneksowania podpisanego już kontraktu i wprowadzenia do niego odpowiednich zapisów.

Podsumowanie

Pożyczka może być udzielona bez odsetek bez względu na to, czy udziela jej osoba fizyczna, czy też bank lub inna instytucja finansowa. Brak odsetek musi być jednak uzgodniony przez obie strony zobowiązania. Jeśli w zawartej umowie nie znajduje się zapis odnoszący się do możliwości naliczania odsetek, to przyjmujemy, że strony dobrowolnie zrezygnowały z takiej możliwości. W trakcie obowiązywania umowy pożyczki można modyfikować jej treść poprzez odpowiednie aneksowanie. W praktyce może to polegać na oprocentowaniu pożyczki, która została pierwotnie udzielona bez odsetek, jak również cofnięciu odsetek od początkowo oprocentowanej pożyczki.