Nagrywanie można interpretować w różny sposób. Mówimy tu o rejestracji rozmów telefonicznych (rejestracja dźwięku) oraz rejestracji obrazu (monitoring). Nagrania mogą stanowić dowód w sprawie sądowej, służyć celom bezpieczeństwa (monitoring). Ważne jest zachowanie odpowiedniej granicy między możliwością zapewnienia bezpieczeństwa poprzez stosowanie środków „monitorujących” a prawo do prywatności osoby nagrywanej.
Prawo do prywatności – regulacje z Kodeksu cywilnego
Zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz. U. 2017.459 t.j. z 2017.03.02), dalej: kc, dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Tym samym Kodeks cywilny reguluje obowiązek poszanowania i ochronę prawa do prywatności każdego człowieka. Każde naruszenie lub zagrożenie tego dobra należy wstępnie zakwalifikować jako bezprawne. Osobie, której dobra osobiste zostały naruszone przysługuje ochrona przewidziana w kc.
Art. 24. [Ochrona dóbr osobistych]
§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.
§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.
§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym.
W ewentualnym procesie o prawo do prywatności osoby nagrywanej to na pozwanym ciążyć będzie obowiązek udowodnienia, że jego działanie nie miało charakteru bezprawnego poprzez wykazanie, że zachodziła jedna z okoliczności wyłączających bezprawność działania. Powód natomiast winien wykazać istnienie dobra osobistego i zagrożenie lub naruszenie tego dobra.
Zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Słupsku z 19 stycznia 2016 roku, I C 331/15, bezprawność stanowi naruszenie chronionych prawem stanów rzeczy oraz oznacza przekroczenie zakreślonej w art. 24 § 1 kc granicy zagrożenia dobra osobistego. W orzecznictwie za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających je. Do okoliczności wyłączających bezprawność naruszenia dóbr osobistych na ogół zalicza się:
-
działanie w ramach porządku prawnego, tj. działanie dozwolone przez obowiązujące przepisy prawa,
-
wykonywanie prawa podmiotowego,
-
zgodę pokrzywdzonego oraz
-
działanie w ochronie uzasadnionego interesu.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w Słupsku został wydany na kanwie sprawy należącej do kategorii spraw sąsiedzkich. Sąsiad zainstalował kamery, które znajdowały się na budynku zamieszkiwanym wspólnie przez strony sporu. Sąsiad (pozwany) nie poinformował powoda o zamiarze montażu tych kamer, jak i nie uzyskał na tę okoliczność jego zgody. Tym samym naruszył on prawo do prywatności.
Sąd uznał, że pozwany sąsiad naruszył bezprawnie dobra osobiste powoda, na podstawie art. 24 kc w związku z art. 23 kc nakazał pozwanemu usunięcie trzech z czterech kamer.
Niewątpliwie obserwacja i rejestracja zdarzeń z życia prywatnego może wywoływać zakłopotanie i pewien dyskomfort. Świadomość ciągłej obserwacji ogranicza swobodę człowieka i może wzbudzać jego zaniepokojenie, w tym prawo do prywatności.
Monitoring stosowany jest głównie z powodów bezpieczeństwa osoby czy też innego podmiotu prawa, który zdecydował się na jego zamontowanie. Służyć ma głównie zabezpieczeniu majątku, czy też ochronie życia i zdrowia ludzi. Jednakże konieczne jest zachowanie zdrowego rozsądku przy montażu tego typu urządzeń, przede wszystkim ze względu na prawo do prywatności osób nagrywanych.
Wykorzystywanie nagrań w postępowaniach sądowych a prawo do prywatności
Zgodnie z art. 308 ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 2018.155 t.j. z 2018.01.19), dalej: kpc, dowody z innych dokumentów niż wymienione w art. 2431, w szczególności zawierających zapis obrazu, dźwięku albo obrazu i dźwięku, sąd przeprowadza, stosując odpowiednio przepisy o dowodzie z oględzin oraz o dowodzie z dokumentów. W związku z tym kpc dopuszcza możliwość przeprowadzenia dowodu z zapisu dźwiękowego (nagrań) oraz zapisu obrazu (np. monitoring), jednakże sądy różnie podchodzą do sposobu zdobycia takich nagrań, tj. czy osoby nagrane wyraziły zgodę na nagrywanie, czy też takiej zgody nie było i czy naraziło ich prawo do prywatności.
Zgodnie z pierwszym poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 31 grudnia 2012 roku, I ACa 504/11, osobie, która sama – będąc uczestnikiem rozmowy – nagrywa wypowiedzi uczestniczących w tym zdarzeniu osób, nie można postawić zarzutu, że jej działanie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej dobrymi obyczajami.
Jak dalej stwierdza sąd, w najnowszym piśmiennictwie prawniczym przedstawiono i szeroko uzasadniono pogląd, że uznawana na gruncie cywilnego prawa procesowego zasada niedopuszczalności przeprowadzenia dowodów nielegalnych nie ma charakteru generalnego. Nie są objęte powyższą zasadą dowody w postaci nagrań, dokonane osobiście przez uczestników zdarzeń, które są następnie przedstawiane sądowi przez te osoby, występujące w charakterze stron, czyli dwie strony procesu.
Podkreślono przy tym, że osoby dokonujące takich nagrań, w odróżnieniu od osób trzecich, z uwagi na to, że są uczestnikami procesu komunikacyjnego, nie naruszają przepisów chroniących tajemnicę komunikowania, wyrażoną w art. 49 Konstytucji, natomiast w przypadku innych praw o charakterze bezwzględnym (dóbr osobistych, prawo do prywatności), wolności i praw wynikających z art. 49, 51 Konstytucji, art. 8 EKPCz, brak bezprawności naruszenia tych dóbr wynika z realizacji prawa do sądu. Zarówno prawo do sądu określone w art. 45 Konstytucji, jak i przepisy ustawy regulującej sądowe postępowanie cywilne, zezwalają na naruszenie wymienionych dóbr z uwagi na przedmiot postępowania, który został przedstawiony przez stronę pod osąd sądu i realizację ochrony jej praw podmiotowych w postępowaniu sądowym.
Zgodnie z wyżej wyrażonym poglądem, dopuszczalny jest dowód z nagrań wykonanych przez strony postępowania, nawet jeżeli stanowi to naruszenie prywatności drugiej strony, ponieważ stanowi to wyraz realizacji prawa do sądu zapewnionego w Konstytucji.
Odmienny pogląd zaprezentował Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 10 stycznia 2008 roku, I ACa 1057/07, zgodnie z którym podstępne nagranie prywatnej rozmowy godzi w konstytucyjną zasadę swobody i ochrony komunikowania się (art. 49 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), oraz prawo do prywatności. Dowody uzyskane w sposób sprzeczny z prawem nie powinny być w postępowaniu cywilnym co do zasady dopuszczane. Podobne stanowisko wyraził wcześniej Sąd Najwyższy w wyroku z 13 listopada 2002 roku, I CKN 1150/00: zagwarantowane konstytucyjnie prawo komunikowania się obejmuje różne formy komunikacji między ludźmi. Mieści się w nim także tajemnica rozmowy. Naruszane przez podsłuch dobro jest więc wartością konstytucyjną.
Jak wynika z powyższego, nagrywanie budzi poważne wątpliwości natury etycznej oraz stanowi naruszenie obyczajów. Niemniej, wraz z rozwojem techniki może spływać do sądu w trakcie procesu coraz więcej wniosków dowodowych o przeprowadzenie dowodu z nagrań, czy to w postaci zapisu dźwięku, czy obrazu. Nagranie może okazać się pomocne, sąd ma bowiem możliwość dokładnego przeanalizowania podejmowanych przez strony czynności, jednakże takie nagranie może stawiać w uprzywilejowanej pozycji stronę nagrywającą, ponieważ strona nagrywana nie miała świadomości bycia nagrywaną, a pod wpływem emocji różne zdania mogą zostać wypowiedziane (i niekoniecznie z tego względu zapamiętane przez stronę nagrywaną). Obecnie sądy z reguły oddalają wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodu z nagrań jako sprzecznych z wartościami wyrażonymi w Konstytucji RP.
Monitoring w miejscu pracy a prawo do prywatności
Warte zauważenia są również zmiany planowane w Kodeksie pracy związane z monitoringiem. Zgodnie z projektem ustawy z dnia 12 września 2017 roku o przepisach wprowadzających ustawę o ochronie danych osobowych do Kodeksu pracy planowane jest wprowadzenia art. 224:
§ 1. Dla zapewnienia bezpieczeństwa pracowników lub ochrony mienia lub zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, pracodawca podejmuje decyzję o wprowadzeniu szczególnego nadzoru nad miejscem pracy lub terenem wokół zakładu pracy w postaci środków technicznych umożliwiających rejestrację obrazu (monitoring), jeżeli uzna to za konieczne. Monitoring nie może stanowić środka kontroli wykonywania pracy przez pracownika.
§ 2. Monitoring nie obejmuje pomieszczeń, które nie są przeznaczone do wykonywania pracy, w szczególności pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek lub palarni.
§ 3. Dane osobowe uzyskane w wyniku zastosowania monitoringu pracodawca przetwarza wyłącznie do celów, dla których zostały zebrane i przechowuje przez okres niezbędny dla realizacji tych celów.
§ 4. Pracodawca informuje pracowników o wprowadzeniu monitoringu, w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 14 dni przed uruchomieniem monitoringu. Pracodawca przed dopuszczeniem pracownika do pracy informuje go o stosowaniu monitoringu.
Przepis ten będzie umożliwiał pracodawcy zamontowanie monitoringu, właściwie będzie stanowił legalizację działań pracodawcy w tym zakresie, który ma zapewnić bezpieczeństwo pracowników, ochronę mienia i służyć zachowaniu informacji uznanych przez pracodawcę za tajemnicę przedsiębiorstwa. Pracodawca będzie miał możliwość samodzielnego podjęcia decyzji o montażu urządzeń rejestrujących obraz, jak i miejsc, gdzie będzie on zainstalowany.
Jednakże powyższy przepis (§ 2) zakreśla granice, tzn. obszary, gdzie kamery nie będą mogły być montowane. Monitoring nie będzie mógł obejmować pomieszczeń, które nie są przeznaczone do wykonywania pracy, w szczególności pomieszczeń sanitarnych, szatni, stołówek i palarni. Pracodawcy z reguły nie montowali urządzeń rejestrujących obraz w tego typu miejscach ze względu na gwarantowaną przez Konstytucję ochronę prywatności oraz prawo do poszanowania dóbr osobistych pracownika, niemniej jednak należy pochwalić ustawodawcę za chęć uregulowania ustawowego tej kwestii.
Obecnie ustawa z dnia 12 września 2017 roku o przepisach wprowadzających ustawę o ochronie danych osobowych jest na etapie opiniowania projektu przez Komitet do Spraw Europejskich, więc trudno wskazać przewidywany termin wejścia w życie planowanych zmian oraz ich faktycznego zakresu.
