Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie. Jest to jedna z naczelnych zasad prawa pracy w zakresie ochrony zdrowia i życia pracowników. W czasie przeprowadzania badań profilaktycznych oraz w okresie oczekiwania na przyjęcie przez lekarza pracownik nie świadczy pracy. W związku z tym powstaje pytanie, jak rozliczyć czas oczekiwania na badania lekarskie? Odpowiadamy w niniejszym artykule.
Okresowe i kontrolne badania lekarskie – podstawowe informacje
Na wstępie pewne zastrzeżenie – otóż artykuł dotyczy rozliczenia czasu pracy i wynagrodzenia pracownika (osoby już zatrudnionej), zatem pominięto w tym tekście kwestie badań wstępnych, którym podlegają przede wszystkim osoby nowo przyjmowane do pracy.
Charakter orzeczenia lekarskiego, w zakresie aktualności dokumentu, określono w wyroku Sądu Najwyższego (SN) z 18 grudnia 2002 roku.
Kwestie dotyczące badań profilaktycznych pracowników uregulowano w art. 229 Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (dalej jako kp).
Jak wynika z brzmienia art. 229 § 2 kp, pracownik podlega:
- okresowym badaniom lekarskim;
- kontrolnym badaniom lekarskim – w przypadku gdy niezdolność do pracy spowodowana chorobą trwa dłużej niż 30 dni; badanie kontrolne służy ustaleniu zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.
Pracodawca zatrudniający pracowników w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających jest ponadto obowiązany zapewnić im okresowe badania lekarskie także:
- po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami, czynnikami lub pyłami;
- po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami.
Czas pracy oraz wynagrodzenie za czas okresowych i kontrolnych badań lekarskich
Sprawne i szybkie przeprowadzenie zarówno okresowych, jak i kontrolnych badań lekarskich leży w interesie obu stron stosunku pracy, dlatego istotne jest, aby pracodawca w odpowiednim czasie wydał skierowania na te badania, zaś pracownik poddał się nim w terminie określonym w skierowaniu.
Uprawnienia pracownicze związane z przeprowadzaniem okresowych i kontrolnych badań lekarskich zostały określone w art. 229 § 3 kp.
Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne może poszerzyć ich zakres o dodatkowe specjalistyczne badania konsultacyjne w zależności od wskazań medycznych; dotyczy to w szczególności badań:
- otolaryngologicznych, neurologicznych, okulistycznych, dermatologicznych, alergologicznych lub psychologicznych;
- badań dodatkowych.
Lekarz wykonujący wspomniane badania może także wyznaczyć wcześniejszy termin następnego badania, niż określono we wskazówkach metodycznych, jeżeli stwierdzi, że jest to konieczne dla prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy bądź pracownika.
Badania profilaktyczne kończą się orzeczeniem lekarskim stwierdzającym:
- brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
- albo istnienie przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
–w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania profilaktyczne wydanym przez pracodawcę.
Rozliczanie czasu pracy oraz wynagrodzenia za okres przeprowadzania badań profilaktycznych
Generalnie za okres niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli zrealizowanie badań wymaga przemieszczenia się do innej miejscowości, pracownikowi przysługują także należności na pokrycie kosztów przejazdu takie jak w przypadku podróży służbowej (art. 229 § 3 kp).
Z pewnością czas przeprowadzania badań należy potraktować jako usprawiedliwioną nieobecność pracownika w pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie.
Niekiedy zdarza się, że pracownik nie może być przyjęty do lekarza od razu i musi odczekać kilka dni. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego (stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku). Co w takiej sytuacji z czasem pracy i wynagrodzeniem? Przyjmuje się, że wówczas czas oczekiwania na badanie jest okresem płatnej, usprawiedliwionej nieobecności w pracy. Takie stanowisko wynika z faktu, iż pracownik nie mógł przystąpić do pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, niezawinionych przez pracownika.
Przykład 1.
Pracownik pozostawał niezdolny do pracy ponad 30 dni. Koniec choroby przypadał na 20 sierpnia. Pracodawca wydał skierowanie na badania kontrolne na 23 sierpnia. Pracownik zgłosił się na nie w terminie, jednak okazało się, że lekarz uprawniony do przeprowadzania badań lekarskich pracowników został oddelegowany do innej placówki medycznej do 25 sierpnia. 26 sierpnia pracownik poddał się badaniom kontrolnym, uzyskując zgodę na pracę. Za okres oczekiwania na badania, tj. od 23 do 25 sierpnia, pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie, ponadto czas ten należy uznać jako usprawiedliwioną nieobecność w pracy.
Przepisy nie limitują czasu, za jaki pracownikowi należne jest wynagrodzenie. Może się zdarzyć, że okres ten ulegnie wydłużeniu z powodów niezależnych od pracownika, np. wskutek decyzji lekarza medycyny pracy o konieczności przeprowadzenia dodatkowych badań specjalistycznych.
Kiedy pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie w związku z koniecznością przeprowadzenia badań profilaktycznych? Najogólniej wówczas, gdy nie poddał się nim wyłącznie z własnej winy.
Przykład 2.
Pracownik został skierowany przez pracodawcę na badania okresowe, które miały być przeprowadzone 31 sierpnia. Nie zgłosił się jednak na nie, przy czym nie był w stanie podać racjonalnych, wiarygodnych powodów niedopełnienia tego obowiązku. Pracownikowi wyznaczono kolejny termin na 6 września. Ponieważ nie stawił się na badania z własnej winy, za okres do następnego terminu badania wynagrodzenie nie przysługuje. Okres ten uznaje się jednak za nieobecność usprawiedliwioną niepłatną.
W odniesieniu do powyższej przykładowej sytuacji warto również odwołać się do orzecznictwa SN, a konkretnie do wyroku z 10 maja 2000 roku (I PKN 642/99, OSNAPiUS 2001/20/619).
Wynagrodzenie za czas przeprowadzania badań profilaktycznych, w tym za czas oczekiwania na przyjęcie przez lekarza medycyny pracy, oblicza się jak wynagrodzenie urlopowe, z tym że składniki płacowe ustalane w wysokości przeciętnej wskazuje się z miesiąca, w którym nie wykonywano pracy.
Czas oczekiwania na badania lekarskie – podsumowanie
Czas oczekiwania na badanie profilaktyczne oraz okres ich wykonywania uznaje się za usprawiedliwioną nieobecność w pracy. W tym czasie pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę obliczane jak wynagrodzenie urlopowe. Tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy pracownik nie poddał się badaniom lekarskim wyłącznie z własnej winy, wynagrodzenie nie będzie wypłacone.
